بحرانی که امام سجاد (ع) آن را مدیریت کرد
برچسپ ها: مدیریت ، امام ، سجاد ، که ، را ، آن ، کردند ، بحرانی
اوضاع نا مناسب جامعه اسلامی بعد از عاشورا
شیعیان پس از واقعه دردناک عاشورا بدترین روزها را می گذراندند، عاشورا غمبارترین روز پیروان واقعی رسول اللّه صلی اللّه علیه وآله وسلم بود و بعد از واقعه عاشورا وضعیت شیعیان بدتر شد؛ بعد از شهادت، امام حسین علیه السلام میان مسلمانان چند دستگی به وجود آمد و فاجعه بعد از فاجعه، جامعه اسلامی را تهدید کرد و هر یک از سران حکومتی قیام کردند، حتی ابن زیاد و عبد اللّه بن زبیر هم داعیه خلافت داشتند و کسانی که در روی زمین، منفورترین و مبغوض ترین چهره ها بودند، به خلافت طمع نموده و می خواستند متولی دین اسلام و مسلمانان شوند! از سوی دیگر، خوارج هم در آن ایام به جولان پرداختند و هر کسی از ایشان چند نفر را دور خودش جمع و آشوبی به پا می کرد.
فعالیت های سیاسی و تبلیغی امام سجاد علیه السلام بعد از واقعه عاشورا
جامعه مسلمین در آن روزگار دچار هرج و مرج گشته و شهادت 18 انسان برگزیده از بنی هاشم، هرج و مرج بزرگی در بلاد مسلمین ایجاد کرده بود، حتی اصول اولیه انسانی هم فراموش شده بود. از آنجایی که فرزند رسول اللّه صلی اللّه علیه وآله وسلم کشته شده بود، دیگر جایی برای این حرفها نمی ماند؛ سلیمان صرد خزاعی 92 ساله و از صحابه پیامبر صلی اللّه علیه وآله وسلم و امیرالمومنین علیه السلام، عده ای از اصحاب علی علیه السلام و شیعیان را به دور خود جمع کرد و به صورت بسیار تکان دهنده ای سر مزار امام حسین علیه السلام رفتند و گریه و زاری نمودند و بعد از آن، سلیمان و یارانش به قصد شهادت به لشکریان یزید و ابن زیاد حمله کردند و زمانی که به سلیمان می گفتند: حکومتی تشکیل بده؛ می گفت: ما به دنبال دنیا نیستیم و نمی خواهیم بعد از امام حسین علیه السلام زنده بمانیم. اوضاع بسیار وخیم شده بود؛ و در این بین، امام سجاد علیه السلام با درایت کامل جامعه شیعی را هدایت کردند.
احیاگر تمدن اسلامی
یکی از پژوهش گران معاصر گفته است، اگر مؤسس اول اندیشه شیعی و اسلامی را حضرت علی بن ابی طالب علیه السلام بدانیم، موسس دوم اندیشه اسلام، حضرت علی بن الحسین علیه السلام است؛ گویا با عاشورا اندیشه ها و عقاید علوی که اسلام راستین نبوی است، ذبح گشته و به مسلخ برده شده بود و اسلام را چنان وارونه کرده بودند که یزید همه کاره شده بود! اما امام سجاد علیه السلام دوباره اصول نبوی و علوی را بنیان گذاشت و انصافاً این لقب برازنده امام سجاد علیه السلام است و تمدن اسلامی پس از رسول خدا صلی اللّه علیه وآله وسلم و حضرت علی علیه السلام بیش از همه مرهون و مدیون امام سجاد علیه السلام می باشد.
شیوه احیای فرهنگ عاشورا
امام سجاد علیه السلام با آثار مکتوبی که از خود به یادگار گذاشته اند؛ صحیفه سجادیه، مناجات خمست عشر، مناجات ابوحمزه ثمالی، رسالت الحقوق و... تمدن اسلامی را شکوفا کردند. اینکه امام سجاد علیه السلام قاتلان امام حسین علیه السلام را رسوا کردند، از کارهای بزرگ حضرت بود. بعد از حادثه عاشورا همه خودشان را باخته بودند و همه بی گدار به آب می زدند؛ همه می گفتند؛ زندگی و مرگ برای ما فرق نمی کند. تا این حد، امت و ملت عصبانی شده بودند، چرا که آخرین نفر از خامس آل عبا به شهادت رسیده بود آن هم به صورت وحشتناک، و تا حدودی حق هم داشتند تا جایی که عبد اللّه بن عباس آنقدر گریه کرد که هر دو چشم خود را از دست داد.
نقل کرده اند که ابو الاسود دوئلی از شاگردان امام علی علیه السلام، بعد از عاشورا هرگاه یادی از عاشورا می شد، گریه می کرد و این آیه را تلاوت می نمود: «قالا ربنا ظلمنا انفسنا و ان لم تغفر لنا و ترحمنا لنکونن من الخاسرین» اعراف/23؛
همه خودشان را متهم و گنهکار می دانستند و اوضاع، بسیار آشفته بود و با تمام این احوال، حضرت امام علی بن حسین علیه السلام فعالیت سیاسی الهی خود را شروع کرده بودند، با خطبه ای که در مسجد جامع اموی و در خانه یزید خواندند، او و حکومت اموی را رسوا کردند و تا آخر عمر شریف خود لحظه به لحظه به صورت حساب شده، چنان از اسلام راستین و قرآن دفاع کردند که یزیدها و ابن زیادهای هر عصری، تا قیامت رسوای خاص و عام گردند.
حضرت امام سجاد علیه السلام شاگردان بسیاری تربیت کردند و سخن پیامبر صلی اللّه علیه وآله وسلم را که فرمودند: «انما بعثت لاتمم مکارم الاخلاق» مستدرک الوسایل،11/187؛ امام سجاد علیه السلام در عمل ثابت نمودند و تاکید کردند که این حدیث تنها یک حرف نیست، بلکه انسان می تواند با مکارم اخلاق، زندگی کند. آن حضرت، مسیر را برای امام محمدباقر و امام جعفرصادق علیهما السلام هم باز کردند تا آنجا که هر کس که به دنبال حقائق و معارف و الهیات بود، از هر شهر و نقطه ای خود را به مجلس امام محمدباقر و امام جعفرصادق علیهما السلام می رساند. این راه را امام سجاد علیه السلام باز کرده بودند. البته از نقش بی بدیل حضرت زینب کبری سلام اللّه علیها نباید غفلت کرد، زیرا آن حضرت نیز گام به گام، در کنار امام سجاد علیه السلام تلاش کردند.
غفلت از نقش امام سجاد علیه السلام در عاشورا
متأسفانه مداحان در ایام محرم و صفر از امام سجاد علیه السلام غفلت می کنند. درست است که همه ائمه نور واحد هستند، اما باید بدانیم امام سجاد علیه السلام نیمه دوم عاشوراست و بعد از امام حسین علیه السلام صراط مستقیم، امام سجاد علیه السلام است و دیگران را هم باید با امام سجاد علیه السلام سنجید. این انحراف است که در واقعه عاشورا و حوادث بعد از آن، دیگران را آنقدر بزرگ کنیم که از امام سجاد علیه السلام غفلت کنیم، متأسفانه در جلسات فراوانی که در دهه محرم و صفر برگزار می شود، روزی برای امام سجاد علیه السلام اختصاص نمی یابد؛ در صورتی که اگر به تاریخ نگاه کنیم، روز شهادت امام سجاد علیه السلام روز دوازدهم یا روز بیست و پنجم محرم است، اما باز هم غفلت می کنند و یک روز را مختص امام سجاد علیه السلام نمی نامند؛ لذا باید دقت کرد و متوجه این مطلب بود که غفلت از امام سجاد علیه السلام، غفلت از صراط مستقیم بوده و مسیر انحرافی است و با این خط مشی، انسان نمی تواند جریان شهادت امام حسین علیه السلام و فرهنگ و ادب عاشورا و اندیشه های امام حسین علیه السلام و امامان دیگر را بفهمد، در فرهنگ ما کار به جایی می رسد که برای اینکه اوزان شعری درست بشود و قافیه ها را درست کنند می نویسند: «امام بیمار»! و.. .؛ این عناوین توهین آمیز است؛ خدا بیامرزد سلمان هراتی (شاعر معاصر ایرانی) را که از شاعران با معرفت و دقیق بود و در حق امام سجاد علیه السلام یک رباعی دارد که من هرگز فراموش نمی کنم:
بیزارم از آن حنجره کو زارت خواند
چون لاله عزیز بودی و خارت خواند
پیغام تو ورد سبز بیداران است
بیدار نبود آنکه بیمارت خواند
جانباز عاشورا
من خجالت می کشم بعضی حرفها را بزنم، یکی از مداحان می گفت: امام سجاد علیه السلام مریض بود و مریضی او هم مسری بود! در حالی که اگر تحقیق شود، می بینیم اینگونه نیست، یکی از اساتید کتابی نوشته با عنوان «جهاد الامام سجاد علیه السلام» که الحمدلله به فارسی هم ترجمه شده است. او در این کتاب از دو مدرک نقل می کند، یکی رساله ای است از قرن دوم با عنوان «تسمیت من قتل مع الحسین علیه السلام» و یکی هم از مناقب ابن شهر آشوب نقل می کند که امام سجاد علیه السلام روز عاشورا به میدان جهاد رفتند و وقتی زخمی شدند؛ در اثر خونریزی، ضعف بر آن حضرت غلبه پیدا کرد و در خیمه بستری شدند، امام حسین علیه السلام تعمد داشتند که نسل پیامبر صلی اللّه علیه وآله وسلم قطع نشود. باید کسی زنده می ماند تا عاشورا را به درستی روایت کند و در مقابل کفار باید کسی می ماند تا راه امام حسین علیه السلام را ادامه می داد، دشمنان نه تنها می خواستند امام حسین علیه السلام را بکشند بلکه هدف اصلی آنها شخصیت امام حسین علیه السلام بود و اگر بخواهیم با عبارت دقیق، تعبیر کنیم، باید امام سجاد علیه السلام را جانباز معصوم روز عاشورا نامید نه بیمار افتاده روز عاشورا!
* حضرت زینب (س) و رسالت عاشورایی
حضرت زینب سلام اللّه علیها نیز تلاش فراوانی نمودند و اقدامات ایشان بعد از عاشورا گام های بلندی در راه احیای اندیشه های امام حسین علیه السلام بود. می شود گفت: آن حضرت گام به گام با امام سجاد علیه السلام و پشت سر ایشان حرکت کردند تا اسلام را به امام محمدباقر و امام جعفرصادق علیهما السلام رساندند و با شاگردان ایشان، اسلام نهادینه شد تا به دست ما رسید و حاصل زحمات انبیای گذشته را هم امام سجاد علیه السلام و حضرت زینب سلام اللّه علیها نجات دادند. امام سجاد علیه السلام تنها وارث امام حسین علیه السلام نبود، زیرا خود امام حسین علیه السلام وارث همه انبیا الهی است، همان طوری که در زیارت وارث نیز بر این امر تأکید شده است.
حضرت زینب سلام اللّه علیها در واقعه عاشورا و حوادث بعد از آن به صورت طبیعی، عاطفی، عقلایی موضع گیری نمودند و با تمام وجود از دستاوردهای عاشورا دفاع کردند.
وقتی یزید در مجلس به جلاد می گوید گردن امام سجاد علیه السلام را بزند! آن حضرت با تمام وجود پاسخ می دهند که «أَ بالقتل تهددنی یا ابن زیاد اما علمت ان القتل لنا عادت و کرامتنا الشهادت » بحارالاCنوار، 45/118؛ ما را به قتل تهدید می کنی و نمی دانی که کشته شدن عادت ماست و شهادت کرامت است. بعد از عاشورا یزید محکوم بود و جنایتکاران سعی می کردند جنایت را به عهده دیگری بیندازند. یزید به گردن ابن زیاد می انداخت و ابن زیاد به گردن عمر سعد و.... جوّ طوری بود که یزید نمی توانست کاری بکند.
اربعین
در خصوص اربعین سخنان بسیاری مطرح است، اولین کسی که نوشته است بعد از چهل روز از عاشورا، خانواده امام حسین علیه السلام، سر مزار امام حسین علیه السلام در کربلا برگشته و جابر بن عبداللّه را در آنجا دیدند، سیدبن طاووس در لهوف است.
شهید محراب مرحوم آیت اللّه سیدمحمد علی قاضی طباطبایی رحمت اللّه علیه در کتاب خود به نام «نخستین تحقیق» سعی کرده مشکل اربعین را حل کند. این کتاب مطالب حاشیه ای بسیار خوبی دارد که خیلی از گره ها را باز می کند و مطالب خوب و ارزنده ای دارد، اما در اصل موضوع، قانع کننده نیست، همزمان با شهید قاضی و هم چنین بعد از ایشان، بسیاری از مورخین و کسانی که در تاریخ اسلام، تحقیقاتی داشته اند این قضیه را زیر سؤال برده اند؛ مثلاً مرحوم دکتر محمد ابراهیم آیتی، استاد بزرگ تاریخ در دانشگاه های کشور، می گوید: بازگشت اسیران کربلا در سال دوم ممکن است، اما سال اول امکان ندارد.
استاد مطهری هم این قضیه را زیر سئوال برده و گفته است: بر فرض که این عمل صحت داشته باشد، در سال دوم ممکن است. (مجموعه آثار استاد شهیدمطهری، 17/78؛) در برخی کتاب ها نیز نوشته شده؛ اما این به معنای این نیست که اربعین زیر سئوال برود بنا به روایتی، «زیارت اربعین» از علائم شیعه است. لذا مباحث را نباید با هم خلط کرد و این قضیه چه در سال اول یا دوم باشد، اربعین را زیر سئوال نمی برد.
امام حسین علیه السلام را در یک فرهنگ محصور نکنیم
تا جایی که کتابهای مربوط به امام حسین علیه السلام و عاشورا و آثار غیر مسلمانان نشان می دهد، از طرف آنان تقاضا برای شناخت عاشورا هست، ولی نسبت به تقاضا، عرضه ما کم است. ما نباید تنگ نظری داشته باشیم و امام حسین علیه السلام را در یک فرهنگ محصور کنیم، اصلاً در عاشورا نزاع مذهبی نبود بلکه مطلب فراتر از این ها بود.
روز عاشورا، دعوای شیعه و سنی نبود، بلکه نزاع انسانیت از یک سو و جاهلیت از سوی دیگر بود و حضرت علیه السلام در روز عاشورا می فرمودند: «یا شیعت آل ابی سفیان ان لم یکن لکم دین و کنتم لا تخافون المعاد فکونوا احرارا فی دنیاکم» بحارالاCنوار، 45/51؛
خطاب امام حسین علیه السلام با کل مردم جاهل دنیاطلب بوده، ما می توانیم امام حسین علیه السلام را بهتر و بزرگ تر و دقیق تر از اینکه شناخته ایم بشناسیم و من همیشه می ترسم که ما با این تنگ نظری ها و با این چشم انداز کوتاهی که داریم، میان امام حسین علیه السلام و دنیا سدی کشیده باشیم و نگذاریم دنیا امام حسین علیه السلام را آنچنان که هست بشناسند و ضرب المثل است که امام زاده را از زوارش می شناسند؛ دنیا اول ما را می شناسد و بعد پیشوایان ما را، درحالی که پیشوایان ما بسیار بزرگ تر از آنچه ما نشان می دهیم هستند.
حجت الاسلام والمسلمین محمد صحتی سردرودی