بانوی شفاعت
برچسپ ها: حضرت ، الله ، معصومه ، سلام ، وفات ، علیها
يا فاطِمَهُ اِشْفَعي لِي فِي الْجَنَهِ
فَاِنَ لَكِ عِنْدَاللهِ شأناً مِنَ الشَأنِ
اي فاطمه معصومه! در مورد رفتن به بهشت مرا شفاعت كن،
چرا كه در پيشگاه خداوند، داراي مقام و منزلتي بس ارجمند هستي.
بانوی شفاعت
حضرت فاطمه معصومه علیهاالسّّلام، اول ذیقعده سال 173ق در خانه ی پدر، حضرت موسي بن جعفر عليه السّلام، هفتمین اختر تابان آسمان امامت و نهمین خورشید فروزان عصمت و امامت، در مدینه منوّره، دیده به دنیا گشود. خداوند در شأن پدرش فرمود: «موسی بن جعفر، بنده و دوست و برگزیده من است». از باب تسامح در ادلّه سنن، تاريخ ولادت حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها را همان آغاز ذيقعده سال 173هـ.ق اعلام كرد، چنان كه آستانه مقدّسه قم همين اعلام را نموده است، به اميد آن كه با توجه به ولادت با سعادت حضرت رضا عليه السّلام كه در روز 11ذيقعده سال 148 در مدينه رخ داد، اين ده روز بين روز ولادت حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها و روز ولادت امام رضا عليه السّلام را به عنوان دهه نور ياد نموده و از آن دو بزرگوار ياد كرد، و خاطره سازنده و پربار زندگي درخشان آن ها را تجديد نمود.
- پدر بزرگوار حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها امام هفتم حضرت موسي بن جعفر عليه السّلام است كه او را ابوالحسن اوّل نيز مي گويند، و از القاب مشهور آن حضرت كاظم، باب الحوائج و صالح مي باشد. آن بزرگوار روز يك شنبه هفتم ماه صفر سال 128 هجري در روستاي ابواء كه بين مكه و مدينه واقع شده، ديده به جهان گشود. آن حضرت بيش از ساير امامان عليه السّلام فرزند داشت كه بعضي سي، و برخي شصت فرزند براي او نام برده اند.عالم بزرگ شيخ مفيد"ره"(وفات يافته سال 413 هـ.ق) مي نويسد: آن بزرگوار 37فرزند از همسران متعدد داشت.از آن جا كه مطابق نقل سبط بن جوزي در تذكره، حضرت امام كاظم عليه السّلام داراي چهار فرزند دختر به نام هاي؛ فاطمه كبري، فاطمة وسطي، فاطمه صغري و فاطمه اُخري بود.(1) در اين كه حضرت معصومه كدام يك از اين ها بوده،بعضي ترديد نموده اند، ولي از قرائن عظمت مقام حضرت معصومه سلام الله عليها نسبت به ديگران استفاده مي شود، كه او همان فاطمه كبري عليه السّلام بوده است.
- مادربزرگوارحضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها نجمه خاتون، از زنان پاک و والامقام عصر خود به شمار می آمد.(2)استفاده مي شود، مادر حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها همان مادر امام رضا عليه السّلام است براي مادر حضرت رضا عليه السّلام نام هاي متعددي ذكر كرده اند، مانند: خيزران، ام البنين، نجمه و... روايت شده پس از آنكه حضرت رضا عليه السّلام از او متولد شد، به او"طاهره" گفتند.(3) از جمله مقامات والای نجمه خاتون این است که لیاقت یافت تا امام معصومی از او متولّد گردد و بعد از تولّد حضرت رضا علیه السّّلام به ایشان لقب طاهره دادند. در عبادت و پرهیزکاری این بانو آمده است که: نجمه خاتون به قدری به عبادت و مناجات و ذکر خدا علاقه داشت که در آن مدّتی که به حضرت رضا علیه السّّلام شیر می داد به بستگانش گفت: «مرا با یافتن دایه کمک کنید؛ زیرااز هنگام پرستاری و شیر دادن به این نوزاد، از اذکار و عبادت های همیشه ام کاسته شده است».امام صادق علیه السّلام می فرماید: «برای خداوند متعال حرمی است و آن مکه و برای رسول خدا صلّی الله علیه وآله وسلّم حرمی است و آن مدینه و برای امیر المومنین حرمی است و آن کوفه و قم کوفه صغیر است. بهشت داری هشت در است که سه در آن از قم است و در آن شهر زنی از اولاد من رحلت می کند که نامش فاطمه است و او دختر موسی بن جعفر است که به شفاعت او تمامی پیروانم داخل بهشت می شوند»(4) «خدا جلال و جبروت حضرت فاطمه سلام الله علیها را به فاطمه معصومه عنایت فرموده است و هر کس بخواهد ثواب زیارت حضرت زهرا را درک کند، به زیارت حضرت معصومه برود.» این حرف را علمای بسیاری گفته اند؛ کسی مثل امام خمینی(ره) که از همه به زیارت حضرت معصومه سلام الله علیها پای بندتر بود و هر شب به حرم مطهر حضرت معصومه مشرف می شد. کسی مثل مرحوم آیت الله مرعشی نجفی که گفته بود: شصت سال است که هر روز اولین زائر حضرت معصومه سلام الله علیها من هستم. کسی مثل ملاصدرای شیرازی که هر وقت در مسایل علمی به مشکلی بر می خورد، به قم می آمد و با زیارت حضرت معصومه از ایشان یاری می خواست و با عنایت حضرت، مسئله علمی برای او حلّ می شد و کسان بسیاری دیگر از علما... و این تنها یکی از فضیلت های بی شمار دختر امام، خواهر امام و عمه امام، حضرت ولیةالله خلق جهان عابده زاهده کامله مستور است.
هجرت به ايران
مأمون عباسي در سال 200هجري قمري، با نامه ها و پيام هاي بسيار، حضرت رضا عليه السّلام را به خراسان دعوت كرد، آن بزرگوار، ناگريز از روي اكراه، اين دعوت را پذيرفت و با كارواني كه مأمون فرستاده بود، به سوي خراسان آمد. يك سال بعد(سال 201) هجرت عظيم حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها از حجاز به ايران شد. حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها به شوق ديدار برادرش حضرت رضا عليه السّلام عازم خراسان گرديد و با همراهان حركت كردند، ولي حقيقت اين است كه اين حركت، هجرت معني دار و عظيم حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها براي حمايت از ولايت امام علي موسي الرضا عليه السّلام و تقويت مسأله رهبري بود، كه در ظاهر به صورت سفر براي ديدار برادر عنوان مي شد آن حضرت در اين هجرت به ساوه رسيدند. در مورد آن حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها از ساوه به قم، مطالب مختلفي گفته شده است. ولي در اين باره بهترين و اصيل ترين مدارك، تاريخ قديم قم است كه در قرن چهارم نگاشته شده و مرحوم علامه مجلسي و محدث قمي و بزرگان از علما به آن اعتماد مي كنند، آن چه كه"حسن بن محمد نويسنده تاريخ قديم قم" به گفته علامه مجلسي در بحارالانوار، و محدث قمي در سفينه البحار(5) در اين باره نظر مي دهد، چنين است: حضرت رضا عليه السّلام به دعوت مأمون در سال 200 هجري از مدينه به خراسان آمد، حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها در سال 201 براي ديدار برادر، از مدينه رهسپار خراسان شد(ناگفته پيداست كه در اين سفر دور، گروهي از برادران و خدمتكاران به همراه حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها بوده اند.) وقتي كه به ساوه رسيدند، حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها بيمار شد، پرسيد از اين مكان تا قم چقدر راه است؟ عرض كردند: ده فرسخ، به خدمتكار دستور داده كه به جانب قم رهسپار گردند،به اين ترتيب به قم آمد و به منزل موسي بن خزرج بن سعد اشعري كه از اصحاب امام رضا عليه السّلام بود، وارد شد.امام روايت صحيح تر اين است كه: چون خبر ورود آن بانوي با عظمت حضرت فاطمه معصومه(سلام الله عليها) به آل سعد رسيد، همگي به اتفاق به استقبال او رفتند تا او را به قم دعوت كنند، در ميان آنها موسي بن خزرج به كاروان حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها رسيد، زمام شتر آن حضرت را گرفته و به طرف قم آمد و در منزل خود با كمال افتخار از آن بانو پذيريي كرد، ولي پس از 16 يا 17 روز آن بانوي ارجمند، رخت از جهان بربست و پسران سعد را در سوگ خود نشانيد. آري خاطر حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها خيلي آزرده بود، آرزوي ديدار پدر و برادر در دلش ماند، و با دنيايي از غم و اندوه با اين جهان وداع گفت.در اين چند روزي كه حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها در قم بود از فراق برادر مي گريست ومحزون و غمگين بود، در سراي موسي بن خزرج عبادتگاهي داشت كه هنوز باقي است و هم اكنون آن مكان شريف با بنايي مجلل و جالب مشخص است، داراي حجره هايي است كه در آن طلاب علوم ديني هستند، و در جنب آن، مسجد با شكوهي ساخته اند. اينك آنجا به نام مدرسه ستيه(6)در محله ميدان مير قم، معروف مي باشد.(7)
ورود حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها به قم
امام كاظم عليه السّلام وقتي كه زنداني شد، به فرزندش امام رضا عليه السّلام وصيت كرد تا سرپرستي دخترانش(كه خواهران حضرت رضا عليه السّلام باشند) را عهده دار گردد، و به آن ها سفارش كرد، كه در همه امور از برادرشان حضرت رضا عليه السّلام اطاعت كنند. ماجراي ورود حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها به قم در روايات ديگر آمده است. حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها هنگام شهادت پدر(كه در سال 183 هـ. ق رخ داد) ده سال داشت و بخش مهمي از دوران كودكيش را با روزگار تلخ فراق پدر(كه در زندان به سر مي برد) گذراند.حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها در پناه برادرش زندگي مي كرد، زيرا پدرش در زندان بود، هنگامي كه يگانه برادر و پناهگاهش از روي اكراه به خراسان رفت، يك سال در مدينه بودن برادر بزگي كرد، ولي كاسه صبرش لبريز شد، تصميم گرفت به خاطر ديدار برادر، سفر دور و دراز بين مدينه و خراسان را بپيمايد، سرانجام همراه كارواني از بستگانش، مدينه را به قصد خراسان ترك ركد، و با يك جهان اشتياق و اميد، بلكه پس از يك سال دوري برادر و سرپرستش، به فيض زيارت او نايل گردد، ولي در ساوه بيمار گرديد. بعضي علت بيماري آن حضرت را چنين نوشته اند: مردم ساوه در آن عصر از دشمنان سرسخت خاندان نبوت بودند، از اين رو وقتي كه موكب حضرت معصومه و همراهانش به ساوه رسيد، به آن حمله كردند و جنگ سختي درگرفت، برادران و برادرزادگان حضرت معصومه دراين جنگ به شهادت رسيدند، حضرت معصومه همچون عمه اش زينب عليه السّلام وقتي كه بدن هاي پاره پاره آنها را كه 23تن بودند ديد، به شدت غمگين گشته و بر اثر آن بيمار شد(8)و سپس روانه قم گرديد، و در قم بيماري او ادامه يافت و پس از 16 يا 17روز رحلت كرد.و در روايت ديگر آمده: هارون بن موسي بن جعفر عليه السّلام همراه 23نفر از بستگانش كه يكي از آنها خواهرش حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها بود، در يك كارواني وارد ساوه شدند، دشمنان اهلبيت عليه السّلام به هارون كه در حال غذا خوردن بود، حمله كردند و او را به شهادت رساندند و افراد ديگر كاروان را مجروح و پراكنده ساختند.نقل شده: در غذاي حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها زهر ريختند(9)و آن بانوي گرامي، مسموم گشته و بستري شد، و طولي نكشيد كه در قم به شهادت رسيد.مطابق نقل بعضي، مسموم نمودن آن حضرت توسط زني در ساوه انجام شد.(10)
پاداش زيارت حضرت معصومه عليه السّلام
در مورد پاداش عظيم زيارت مرقد حضرت معصومه عليه السّلام روايات متعددي از امام معصوم عليه السّلام نقل شده كه در روايات زير، كه هر كدام پيام ويژه اي از عظمت مقام حضرت مصعومه عليه السّلام مي دهد، به پاداش عظيم زيارتش توجّه کنيد:
- امام صادق عليه السّلام فرمود:مَنْ زارَها وَجبت لَهُ الْجَنَه؛كسي كه او را زيارت كند، بهشت بر او واجب شود.(11)
- امام صادق عليه السّلام فرمود:اِنَ زيارتَها تَعْدِلُ الْجَنَهَ؛همانا زيارت او برابر كسب بهشت است."(12)
- سعد بن سعد اشعري مي گويد: ا ز پاداش زيارت حضرت معصومه عليهاالسّلام،امام رضا عليه السّلام را پرسيدم، فرمود:"مَنْ زارَها فَلَهُ الْجَنَهُ؛ كسي كه او را زيارت كند، پاداش او بهشت است."(13)
- امام رضا عليه السّلام فرمود:"مَنْ زارَها عارِفاً بِحَقِها فَلَهُ الْجَنَهُ؛ كسي كه او را از روي معرفت به شأن و مقامش، زيارت كند، پاداش او بهشت است."(14)
- امام رضا عليه السّلام:"مَنْ زارَ الْمَعْصُومَهَ بِقُمْ كَمَنْ زارَني؛ كسي كه معصومه سلام الله عليها را در قم زيارت كند، مانند آن است كه مرا زيارت كرده است."(15)
- شخصی به زيارت مرقد منوّر حضرت رضا عليه السّلام رفت و پس از زيارت، از مسير همدان به سوي كربلا رفت، در بين راه در عالم خواب، حضرت رضا عليه السّلام را ديد، آن حضرت به او فرمود:"چه مي شد كه اگر از قم عبور مي كردي و قبر خواهرم را زيارت مي كردي؟"(16)
- مولي حيدر خوانساري مي نويسد: روايت شده، امام رضا عليه السّلام فرمود: هر كس نتواند به زيارت من بيايد، برادرم را در ري(يعني امام زاده حمزه را كه در كنار مرقد حضرت عبدالعظيم عليه السّلام قرار گرفته است) يا خواهرم(حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها) را در قم زيارت كند، به همان ثواب زيارت من مي رسد.(17)
گرچه همه اين احاديث، با زبان گويا، بيان گر اوج عظمت مقام حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها است، ولي نكاتي در اين روايات هست كه اشاره مي شود، مانند: وجوب بهشت، معادل بهشت، مالك شده بهشت كه از كلمه"لَهْ" فهميده مي شود، و برابر بودن زيارت او با زيارت حضرت رضا عليه السّلام و بازخواست حضرت رضا عليه السّلام از شيعه اي كه به زيارت مرقد منور حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها نرفته است. زيارت حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها را تنها يك امام، سفارش نكرده است، بلكه سه امام(امام صادق، امام رضا و امام جواد عليه السّلام) سفارش نموده اند، و جالب اينكه امام صادق عليه السّلام اين سفارش را قبل تولد حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها بلكه قبل از تولد پدر حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها امام كاظم عليه السّلام نموده است. نكته جالب ديگر، روايت پنجم است كه در آن، پاداش زيارت قبر شريف حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها، برابر پاداش زيارت حضرت رضا عليه السّلام، امام معصوم قرار داده شده است، زيد شحام از امام صادق عليه السّلام پرسيد: پاداش كسي كه يكي از شما را زيارت مي كند چيست؟ آن حضرت در پاسخ فرمود:"كمن زار رُسْولَ اللهِ؛ مانند كسي است رسول خدا(صلّى الله عليه وآله وسلَّم) را زيارت نموده است."(217)حضرت رضا عليه السّلام فرمود:"اَلا فَمَنْ زارَنِي وَ هُوَ عَلي غُسلٍ، خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ كَيَوْمٍ وَلَدَتْهُ اُمُهُ؛ آگاه باشيد، كسي كه مرا در حالي كه غسل زيارت كرده زيارت كند، به گونه اي از گناه بيرون آيد و پاك مي شود كه هنگام تولد از مادرش از گناه پاك بود."(19)
فضايل حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها
اميرمؤمنان علي عليه السّلام به كميل فرمود:"ما مِنْ حَرَكَهٍ اِلا وَ اَنْتَ مُحْتاجٌ فِيها اِلي مَعْرِفَهٍ؛هيچ حركتي نيست مگر اينكه تو به شناخت خير و شر آن نيازمند هستي."(20)و حضرت رضا عليه السّلام در مورد پاداش زيارت مرقد مطهر حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها فرمود:"مَنْ زارَها عارِفاً بِحَقِها فَلَهُ الْجَنَهُ؛كسي كه او را در حالي كه حقش را شناخته، زيارت كند، براي او بهشت است."(21)و در فرازي از زيارتنامه حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها كه از حضرت رضا عليه السّلام نقل شده مي خوانيم:"وَ اَنْ لايَسْلُبَنا مَعْرِفَتَكُمْ اِنَهُ وَلِيُ قَدِيرٌ؛از خدا مي خواهيم كه معرفت به شأن شما را از ما سلب نكند، او سرپرست توانا است." لذا قبل از هر چيز بايد امامان عليه السّلام و شخصيّت هاي بزرگي چون حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها را شناخت، و درك پاداش و درجات ارزش، بستگي به شناخت آنها دارد، از اين رو در اينجا نظر شما را به ده نمونه از فضايل حضرت فاطمه معصومه(سلام الله عليها) كه موجب شناخت بيشتر است، توجّه کنيد:
1ـ دختر روح و جسم پيامبر(صلّى الله عليه وآله وسلَّم): در زيارت نامه اي كه در شأن حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها از حضرت رضا عليه السّلام نقل شده، حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها به عنوان:دختر رسول خدا(صلّى الله عليه وآله وسلَّم)، دختر فاطمه و خديجه عليه السّلام، دختر اميرمؤمنان علي عليه السّلام، دختر حسن و حسين عليه السّلام، دختر ولي خدا(امام كاظم عليه السّلام)، خواهر ولي خدا(امام رضا عليه السّلام)، و عمه ولي خدا(امام جواد عليه السّلام) خوانده شده است.اين تعبيرات، تنها بيانگر شرافت خانوادگي نيست، بلكه علاوه بر آن، بيانگر آن است كه حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها از نظر معنوي و مقامات عالي ملكوتي، به راستي فرزند روح و جسم پيامبر(صلّى الله عليه وآله وسلَّم) وحضرت زهرا و خديجه كبري عليه السّلام و امام معصوم عليه السّلام است.
2ـ مقام عصمت و طهارت حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها: روايت شده: حضرت رضا عليه السّلام فرمود:"مَنْ زارَ الْمَعْصُومَهَ بِقُمْ كَمَنْ زارَني؛كسي كه معصومه(سلام الله عليها) را در قم زيارت كند، مانند آن است كه مرا زيارت كرده است."(22)گرچه شواهد و قراين در مورد مقام عصمت حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها بسيار است، ولي سخن فوق از امام معصوم حضرت رضا عليه السّلام صراحت دارد كه حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها داراي مقام عصمت بوده است، ضمناً اين سخن بيانگر آن است كه: اين لقب را حضرت رضا عليه السّلام به حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها داده است، وگرنه نام حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها فاطمه كبري است از سوي ديگر، به فرموده حضرت رضا عليه السّلام پاداش زيارت حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها همانند پاداش زيارت حضرت رضا عليه السّلام است.يكي از قرايني كه بيان گر مقام عصمت حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها است، اين كه(چنان كه خاطر نشان شد) دو نفر نقاب دار از عالم غيب آمدند و جنازه آن حضرت را به خاك سپردند.با توجه به اين كه: ما معتقديم، معصوم را بايد معصوم دفن كند، به احتمال قوي، آن دو نفر، امام رضا عليه السّلام و امام جواد عليه السّلام بوده اند.
يك سؤال
مگر غير از پيامبران و چهارده معصوم، معصوم ديگري نيز داريم؟
مقام عصمت كه عالي ترين مقام معنوي و پاكي است، درجاتي دارد، در وهله اول به دو گونه است:
1ـ معصوم از خطا
2ـ معصوم از گناه،
حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها همانند حضرت زينب عليه السّلام در يكي از درجات عصمتند، گرچه در درجات چهارده معصوم عليه السّلام نباشند، زيرا چهارده معصوم عليه السّلام علاوه بر عصمت از گناه عصمت از خطا نيز دارند.به هر حال وجود ذيجود حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها كه بانويي بسيار ارجمند، و گلي باشكوه از گلستان نبوت و امامت است، همچون روحي در پيكر سرزمين قم است، او با نورانيت معنوي خود، سرزمين قم را رونقي ديگر بخشيده است، و قدم مباركش در قم، هزاران چندان بر عظمت قم افزوده است. او سلاله پاك از خزائن امامت و ولايت، وگوهري گرانقدر و تابناك از صدف ملك امكان است كه روز به روز و ساعت به ساعت بر شكوه و شرافت قم، مي افزايد، به گفته شيخ زكي باغبان که در قصيده معروف خود دارد:
قم گشته از شرافت معصومه با صفا
چون روضه بهشت برين گشته پر ضيا
شاهان به درگهش همه آورده التجا
بي شك كه مي رود به بهشت از ره عطا
بر نعش مجرمي كه نشيند غبار قم
اي سرزمين قم توكن از روي افتخار
زآن گوهر خجسته و آن اخت شهريار
بر ساير اراضي عالم زعز و جاه
فخر و سرور، هر دم و هر لحظه بي فكار
برگو به آسمان كه مناز از ستارگان
در من ستاره شرف است و خور نهار
كاو خواهر امام بوُد دختر امام
هم عمه امام و زعصمت چو هشت و چار
همواره شيعه از ره صدق مي كند خطاب
بر دخت مصطفي و نگهدار ذوالفقار
اي گوهر يگانه عصمت، در شرف
وي منبع فضايل و معنا و اعتبار
خاك درت بْدي و بود توتياي چشم
مهر رخت حكايت و مرآت نور يار
دارند فرشتگان ز سرالتجاء و صدق
اندر سراي تو سر تعظيم و روي خوار
قربان شوند و چاكر درگاهت اي مهين
اي گوهر نُه صدف عفت و وقار
از فر تواست حوزه علميه با شكوه
از لطف تواست رونق آن جمله برقرار
اندر حوادث و خطر و پستي و فراز
باشي پناه و ياور اين"يار ارجدار"
از نور تواست ديده خفاش بي قرار
از كوي تواست ديده اعداء، تار و مار
زيبدكني شفاعت ما را زروز حشر
اي شافع شكسته دلان نزد كردگار
زآن روي كه شفيعه بود مر تو را لقب
بهر دليل در زيارت او"اِشْفَي" بيار
دارد"محمدي" زسر صدق و بندگي
صبح و مساء در كنف لطف تو بهار
آري حضرت امام رضا عليه السّلام به ما ياد داده كه در زيارت او چنين بخوانيم:"يا فاطِمَهُ اِشْفَعي لِي فِي الْجَنَهِ، فَاِنَ لَكِ عِنْدَاللهِ شأناً مِنَ الشَأنِ؛اي فاطمه معصومه! در مورد رفتن به بهشت، مرا شفاعت كن، چرا كه در پيشگاه خداوند، داراي مقام و منزلتي بس ارجمند هستي."(23)
داغ پر سوز فراق
نظر به اينكه اين ماجرا در سال 201 هجري قمري، حدود دو سال قبل از شهادت حضرت رضا عليه السّلام رخ داده است(زيرا امام رضا عليه السّلام در سال 203 شهيد شد) اين نيز از مصائب ديگر حضرت رضا عليه السّلام است، مصيبتي جان سوز، كه خواهر مهربانش در نيمه راه وصال، مظلومانه و غريبانه به شهادت رسيد، و ديدار و ملاقات، به فراق و جدايي، تبديل گرديد و داغ جان سوز شهادت حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها قلب مبارك حضرت رضا عليه السّلام را جريحه دار كرده و حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها نيز بادلي پر از سوز فراق و اميد ديدار برادر، و با چشمي گريان از دوري برادر شهيد شده است، شاعر معاصر آقاي"حسان" در اين راستا گويد:
از مدينه به قصد خطه طوس
رهروي خسته پاست معصومه
تا زيارت كند برادر خويش
فكر و ذكر دعاست معصومه
روز و شب عاشقي بيابان گرد
خواهري با وفاست معصومه(24)
حضرت رضا عليه السّلام نيز هنگام شهادت، همان گونه كه از يگانه فرزندش حضرت جواد عليه السّلام ياد كرده، از خواهر مهربانش، حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها نيز ياد كرده كه شاعر از زبان آن حضرت مي گويد:
مردم به غريبي و عيالم به سرم نيست
صد حيف كه من صورت مصعومه نديدم
افسوس از آن حسرت ديدار كه دلم را
صد چاك زد و چهره محبوب نديدم
مرحوم محقق دانشمند آقاي قَرُني هم سروده است:
زبس انتظار كشيدم سفيد شد مويم
جريحه دار شد از اشك ديده گان رويم
به انتظار پدر، روز و شب به سر مي بردم
ولي دريغ نشد تا گل رخش بويم
سپس به هجر برادر، فلك دچارم كرد
گشود باب فراق دگر زكين سويم
خزان بگشت گلستان و گل زدستم رفت
به حيرتم كه گل گم شده كجا جويم
مدينه تا به خراسان هزار فرسنگ است
ره وصال برادر، به صد شعف پويم
كه شايد آنكه ببينم دوباره رخسارش
به نزد يوسف گم گشته راز دل گويم(25)
آخرین وداع
پس از آن که امین در سال 198ق به دست سپاه برادر خود مأمون کشته شد، مأمون در خراسان به عنوان هفتمین خلیفه عباسی بر مسند خلافت نشست، ولی ارکان حکومتش از جهاتی متزلزل بود. وی برای استحکام حکومت خود، تصمیم گرفت حضرت رضا علیه السّّلام را از مدینه به خراسان بیاورد. از این رو با اصرار و پافشاری بسیار بر ولایتعهدی، امام رضا علیه السّّلام را ناگزیر کرد که به سوی خراسان حرکت کند. امام نیز در هنگام خروج از مدینه، افراد خانواده و بستگانش، از جمله حضرت معصومه علیهاالسّّلام را به حضور طلبید و به آن ها فرمود: «هم اکنون برای من گریه کنید تا صدای گریه شما را بشنوم؛ زیرا من دیگر از سفر برنمی گردم». با حرکت امام رضا علیه السّّلام از مدینه به خراسان، حضرت معصومه علیهاالسّّلام به فراق دیگری که از جهاتی جانسوزتر از فراقِ پدرش بود، مبتلا گردید و یگانه مونس و معلّمش را از دست داد. در واقع می توان این سخن امام رضا علیه السّّلام را آخرین وداع ایشان با خواهرش حضرت معصومه علیهاالسّلام دانست که همانند وداع آخرینِ امام حسین علیه السّّلام در روز عاشورا با خواهرش زینب کبری علیهاالسّلام بود.
به سوی یار
در سال 201ق، یک سال پس از سفر تبعید گونه امام رضا علیه السّلام به خراسان، حضرت فاطمه معصومه علیهاالسّلام همراه عدّه ای از برادران و برادرزادگان خود، به قصد دیدار برادر و تجدید عهد با امام زمان خویش راهی دیار غربت شد. وقتی به شهر ساوه رسیدند، عده ای از مخالفان اهل بیت با مأموران حکومتی همراهی نموده و با همراهان حضرت به نبرد و جنگ پرداختند که تمام مردان کاروان به شهادت رسیدند و حضرت در مواجهه با این حادثه غم انگیز مریض و دردمند شد. در این زمان، اهالی قم به همراه عده ای به ریاست موسی بن خزرج به دیدار حضرت معصومه علیهاالسّّلام شتافتند. وقتی بدان جا رسیدند، جنازه شهدا را دفن کرده، حضرت فاطمه معصومه علیهاالسّّلام را با کمال احترام و ادب وارد شهر قم کردند. حضرت در مدت چند روزه اقامت خود در قم، در منزل موسی بن خزرج مسکن گزید و بعد از شانزده یا هفده روز، از سرای فانی به دیار باقی شتافت.
وفات حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها
مدارك متعددي وجود دارد كه حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها در سال 201 هـ.ق در قم، وفات نموده است(26)، چنان كه از كاشي كاري هاي اطراف حرم كه از قرن ها پيش به جاي مانده مرقوم شده است، ولي در مورد روز و ماه وفات آن حضرت، اختلاف است، كه تا سه قول گفته شده است:
1ـ طبق پاره اي از مدارك، دهم ربيع الثاني بوده است.(27)
2ـ مطابق بعضي از مدارك، دوازدهم ربيع الثاني بوده است.(28)
3ـ و بر اساس مدرك ديگر، هشتم شعبان بوده است.(29)
هيچ يك از اين سه قول، آن گونه كه بايد، مورد اطمينان نيست.ولي همان گونه كه بعضي از بزرگان گفته اند: انصاف اين است كه براي جمع بين دو قول اول و دوم، براي بزرگداشت مقام آن بزرگ بانوي دو عالم جهان، سه روز(10 و 11 و 12ماه ربيع الثاني) را به عنوان سوگواري معصوميه، مراسم سوگواري برقرار كرد، چنان كه در سال هاي اخير مسؤولين و دست اندر كاران آستانه مقدسه حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها همين كار را شروع نموده، و اين سنت خوب به جريان افتاده است، و اين سه روز به عنوان ايام معصوميه، جا افتاده است، به اميد آن كه در اين ايام در آستانه مقدسه قم، و در ساير مساجد و محافل، از آن بانوي باعظمت، تجليل شايان گردد، و خاطره زندگي درخشان آن شفيعه روز جزا، تجديد شود.از آنچه در بالا خاطر نشان شد نتيجه مي گيريم كه سن حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها هنگام وفات، در حدود 28سال بوده است(از سال 173 تا 201هـ.ق) پس اين كه در زبان عوام، آن حضرت به عنوان 18 تا 23ساله، معروف شده، مدرك و سند محكمي ندارد.سال 201هجری قمری، سالروز رحلت شهادت گونه کریمه اهل بیت حضرت فاطمه معصومه دختر امام موسی الکاظم سلام الله علیها است. حضرت 17روز پس از ورود به شهر قم با دلی شکسته و غصه دار از داغ پدر و فراق برادر رحلت فرمودند.در عزای آن حضرت شهر قم را یکپارچه غم و ماتم فرا گرفت. بدن مطهر آن حضرت را غسل دادند و کفن کردند و به طرف باغ موسی بن خزرج -مکان فعلی حرم مطهر- آوردند. دو سوار نقابدار از بیرون شهر آمدند و بر بدن آن حضرت نماز خواندند. آنگاه داخل سرداب شده بدن مطهر را دفن کردند ورفتند و کسی آنها را نشناخت.موسی بن خزرج آن باغ را وقف حضرت معصومه سلام الله نمود و از بوریا و حصیر سقفی بر روی قبر مطهر آن حضرت قرار داد. این بنا بود تا آنکه زینب دختر امام جواد بر روی قبر شریف قبه ای بنا نهاد سپس جماعتی از دختران ائمه در آن مکان دفن شدند هنگامی که ام محمد دختر موسی بن محمد بن علی الرضا فوت کرد در کنار آن حضرت دفن شد. بعد از آن میمونه خواهر ام محمد از دنیا رفت و آن بزرگوار هم در جنب ام محمد دفن شد روی این دوقبر یک گنبد دیگر بنا کردند به گونه ای که دو گنبد چسبیده به هم روی قبر حضرت فاطمه معصومه و ام محمد و میمونه بود.به جز دخترام حضرات معصومین علیهم السّلام دو کنیز هم دفن شده اند که در هنگام مرمت کف حرم مطهر در زمان ناصرالدین شاه روزنه ای به سردابی پیدا می شود و چند زن صالحه وارد سرداب می شوندپیکر پاک میمونه و دو تن از کنیزان را پس از هزار سال تر و تازه مشاهده می کنند این سرداب جنب سرداب مقدس حضرت فاطمه معصومه قرار دارد. مرحوم نمازی وفات حضرت معصومه را در 12ربیع الثانی سال 201نقل کرده و قول منسوب به شیخ حر عاملی هشتم شعبان سال 201 هجری است. محقق كاوشگر، مرحوم عمادزاده اصفهاني، بدون ابهام مي نويسد:" حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها در مدينه در ماه ذيقعده سال 173متولّد شد، و در ربيع الثاني سال 201(در قم) ديده از جهان فرو بست."(30)
برای اطّلاع بیش تر به منابع زیر مراجعه فرمایید:
- روزها و رازها، اصغر عرفان
- مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما
- گلبرگ، فروردین 1388، شماره 108، صفحه 105
- گلبرگ، اردیبهشت 1384، شماره 62، صفحه 138
- موسسه الحسنین علیهما السّلام؛ http://www.alhassanain.com
- حجّةالاسلام و المسلمین سيّدمحمّد حسن بنی هاشمی خميني؛ http://anhar.ir
محمدرضا عابدی
پانویس:
- بحار، ج 48،ص 317
- دلائل الامامه طبري، چاپ منشورات رضي، ص 149.
- مناقب آل ابيطالب، ج 4، ص 367.
- بحار الانوار، ج57، ص228.
- سفينه البحار،ج 2،ص 376(فطم)، بحار،ج 60، ص 219.
- ستي در لغت به نام خانم و بانو است، اين مدرسه را از اين رو كه به بانوي جليل القدر حضرت معصومه سلام الله عليها منسوب است ستيه مي گويند، امّا اين كه در افواه برخي از عوام افتاده كه در آن جا تنور حضرت بوده، اصلي ندارد و به هيچ وجه درست نيست. گفتن بيت النور(خانة نور) به خاطر مقدّس بودن آن مكان بسيار شايسته است، گويا بعضي در اثر ناآگاهي، به جاي بيت النور بيت التنور گفته اند.
- همان.ـ با توجه به سالروز وفات حضرت معصومه(10يا 12ربيع الثاني 201) و 16روزی که در قم زيست، نتيجه مي گيريم: ورود حضرت معصومه سلام الله عليها به قم به طور تقريبی، روز 23ربيع الاول 201بوده است.
- رياض الانساب، ص 160، مطابق نقل كتاب حياه الست، تأليف مرحوم منصوري(متوفي سال 1406) ص 50.
- الحياه السياسه للامام رضا، تأليف جعفر مرتضي عاملي، ص 428 قيام سادات علوي، ص 161 و 168.
- وسيله المعصومين، تأليف ميرزا ابوطالب بيوك، ص 68.
- بحار، ج 48، ص 317.
- در بعضي از روايات به جاي تَعْدِلُ، تُعادِلُ آمده(بحار،ج 60، ص 219).
- عيون اخبار الرضا ج 2، ص 267.
- بحار ج 48، ص 317.
- ناسخ التواريخ، ج 3، ص 68؛ رياحين الرشيعه، ج 5، ص 35.
- انوارالمشعشين، ج 1،ص 212.
- زبده التصانيف، ج 6،ص 159.
- عيون اخبار الرضا، ج 2،262.
- همان، ص 260.
- تحف العقول(ترجمه شده)، ص 183.
- بحار، ج 48، ص 317، و ج 102، ص 266.
- ناسخ التواريخ، ج 3، ص 68، رياحين الشريعه، ج 5، ص 35.
- بحار، ج 102، ص 266.
- اشتهاردی،محمّد،حضرت معصومه سلام الله عليها،محقق علی عطائی اصفهانی،چشمه جوشان کوثر،مطهر،ص۸.
- منهاج الدموع، ص 440.
- تاريخ قديم قم، تأليف حسن به محمد بن حسن قمي، ص 213، بحارالانوار، ج 48، ص 290، اعيان الشيعه، ج 8، ص 391، رياحين الشريعه، ج 5،ص 32، انوارالمشعشين ج 1، ص 208، منتهي الآمال، ج 2، ص 242، مراقد المعارف، ج 2، ص 163، دايره المعارف شيعه(سيد حسن امين)، ج 3، ص 231، گنجينة دانشمندان، ج 1، ص 14.
- وسيله المعصومين، ميرابوطالبم واعظ تبريزي، ص 658، لواقح الانوار، طبق نقل انجم فروزان، ص 58، زندگاني حضرت معصومه، تأليف مهدي منصوري،(متوفي 1146 هـ .ق) ص 37، كريمة اهل بيت، ص 105.
- مستدرك سفينه البحار، علامه شيخ علي نمازي، ج 8، ص 257.
- رساله العربيه العلويه و اللغه المرويه، تأليف شيخ حر عاملي، طبق نقل كتاب حياه الست، مهدي منصوري، ص 11.
- زندگاني حضرت موسي بن جعفر، عمادزاده، ج 2،ص 375.