احکام پرستاران
برچسپ ها: حضرت ، ولادت ، زینب ، احکام ، پرستاران
مقدمه
در تقویم جمهوری اسلامی ایران، سالروز ولادت حضرت زینب (ع) به عنوان روز تجلیل از مقام پرستار نام گذاری شده است و هر ساله، مسئولین و مردم از این قشر زحمت کش تشکر و قدردانی می کنند.
اسلام به مسئلۀ مریض داری و پرستاری توجه ویژه ای دارد، به طوری که برای پرستار اجر و ثواب زیادی بیان شده است. از جمله اینکه پیامبر(ص) می فرمایند: «مَنْ قَامَ عَلَی مَرِیضٍ یوْماً وَ لَیلَۀ بَعَثَهُ اللَّهُ تَعَالَی مَعَ إِبْرَاهِیمَ الْخَلِیلِ(ع) فَجَازَ عَلَی الصِّرَاطِ کالْبَرْقِ اللَّامِعِ وَ مَنْ سَعَی لِمَرِیضٍ فِی حَاجَتِهِ فَقَضَاهَا خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ کیوْمَ وَلَدَتهُ أُمُّهُ؛ کسی که یک روز و یک شب پرستاری بیماری را بر عهده گیرد، خداوند او را با ابراهیم خلیل(ع) محشور می کند، پس همچون درخشش برقی از صراط عبور می نماید و کسی که در برطرف کردن نیازهای مریض تلاش کند و نیازهای او را برآورد، همانند روزی که از مادر متولد شده است، از گناهان پاک می شود.»
با توجه به اهمیت و ارزش پرستاری، لازم است پرستاران گرامی با آگاهی از مسائل شرعی به این امر مهم، حساس و تأثیرگذار بپردازند. در این نگارش، به بعضی از احکام شرعی پرستار و پرستاری، مانند: تحصیل در رشتۀ پرستاری، نگاه و لمس بیمار نامحرم، وظایف پرستاران در برابر مراجعان زنده و مرده و... پرداخته می شود.
1. تحصیل در رشتۀ پزشکی و پرستاری
مسئله: تحصیل و فراگیری علم پزشکی در مواردی که یاد گرفتن این علم و شناخت راه های درمان بیماری ها متوقف بر معاینه، لمس و نظر به بیمار نامحرم باشد، اشکال ندارد، مشروط بر اینکه دانشجو اطمینان داشته باشد که توانایی نجات جان انسانها در آینده متوقف بر اطلاعاتی است که از این طریق به دست می آید. همچنین مطمئن باشد که در آینده در معرض مراجعۀ بیماران بوده، مسئولیت نجات جان آنان را بر عهده خواهد داشت.
2. لزوم یادگیری مسائل شرعی مورد ابتلا برای پیراپزشکان
مسئله: بر پزشکان و پرستاران لازم است مسائل شرعی شغل خود را بیاموزند و اگر نیاموختن احکام به ترک واجب یا ارتکاب حرام بینجامد، گناهکار هستند.
3. پوشیدن لباس تنگ و چسبان
مسئله: اگر لباس تنگ و چسبان، مُهیِّج و مفسده دار باشد، پوشیدن آن اشکال دارد و بر پسران و دختران و مردان و زنان مسلمان لازم است رعایت موازین عفت اسلامی را که مایۀ سعادت دنیا و آخرت آنهاست، بنمایند.
4. پوشیدن لباس رنگی و مُهیّج
مسئله: اگر پرستاران با لباسهای جذاب، مُهیج و دارای رنگ زننده در بیمارستان رفت و آمد داشته باشند، به طوری که موجب جلب نظر و توجه مردان شود، پوشیدن آن جایز نیست.
5. آرایش کردن پرستاران
مسئله: آرایش در برابر نامحرم جایز نیست، لذا اگر پرستاران آرایش کنند، لازم است تمام مواضع زینت یا آرایش کرده را از نامحرم بپوشانند.
6. خندیدن و شوخی با نامحرم
مسئله: خندیدن و شوخی با نامحرم، اگر باعث جلب توجه آنها شود یا مفسده داشته باشد، جایز نیست.
7. نگاه به تصاویر مبتذل در کتب پزشکی
مسئله: نگاه کردن به عکسهای برهنه در کتابهای پزشکی که آموزش آن برای دانشجویان پزشکی ضروری است، اگر به قصد ریبه نباشد و خوف ترتّب مفسده هم در آن وجود نداشته باشد، اشکال ندارد، و در صورت ریبه تنها در موارد ضرورت و به مقدار ضرورت نگاه کنند.
8. نگاه و لمس نامحرم در آموزش پزشکی
مسئله: دانشجویان دانشگاه پزشکی برای آموزش، باید بیماران (همجنس و غیر همجنس) را از طریق نگاه و لمس بدن یا عورت معاینه نمایند و چون این معاینات جزء برنامه درسی است و برای کارآموزی و آمادگی آنان برای معالجۀ بیماران در آینده لازم است و عدم انجام آن باعث می شود از تشخیص بیماری افراد مریض عاجز باشند، لذا در مواقع اضطراری اشکال ندارد؛ ولی باید به قدر ضرورت اکتفا شود.
9. نگاه به عورت بیمار
مسئله: نگاه کردن به عورت بیمار، حرام است؛ مگر هنگام اضطرار و برای درمان بیماری و اگر معالجه بدون نگاه مستقیم میسر باشد، بنا بر احتیاط واجب، باید در آینه یا صفحۀ نمایش نگاه کند.
10. نگاه به عورت زنان در هنگام وضع حمل
مسئله: جایز نیست زنان پرستار عمداً و بدون اضطرار به عورت زنان در هنگام وضع حمل نگاه کنند و بر زنان هم واجب است که در صورت توجه و توانایی، بدن خود را بپوشانند و یا از کسی دیگر بخواهند این کار را انجام دهد.
11. لمس و نظر به بیمار مُمَیّز
مسئله: لمس و نظر به بیماران غیر همجنس، مادامی که ممیز نباشند و مفسدۀ خاصی نداشته باشد، اشکال ندارد.
12. نگاه به نامحرم از پشت شیشه
مسئله: هر کس که نگاه کردن به او جایز نیست، دیدن او از پشت شیشه یا در آینه و یا آب صاف و یا هر چیز دیگری که عکس او را منعکس می کند نیز جایز نیست.
13. حضور مردان در بخش زنان
مسئله: در صورت وجود زنان لایق، حضور مردان در بخشهای زنان و زایمان جایز نیست.
14. لمس دست بیمار هنگام نبض گرفتن
مسئله: گرفتن نبض و فشار خون توسط جنس مخالف، به شرط اینکه جنس موافق در دسترس نباشد و امکان لمس از روی لباس یا دستکش دست کردن وجود نداشته باشد، اشکال ندارد؛ ولی باید به مقدار ضرورت اکتفا شود.
15. تماس با بدن نامحرم با دستکش
مسئله: هرگاه پرستار یا طبیب ناچار باشد دست به بدن بیمار نامحرم بزند، باید دستکش یا مانند آن در دست داشته باشد؛ ولی در صورت ضرورت و ناچاری، اشکال ندارد.
16. تشخیص ضرورت لمس بدن بیمار
مسئله: تشخیص ضرورت معاینۀ بیمارانی که محرم نیستند، موکول به نظر دانشجو با ملاحظۀ شرایط است.
17. تنقیه و شستشوی عورت بیمار
مسئله: تنقیه بیمار و شستشوی عورت او در موقع ضرورت، اشکال ندارد؛ ولی باید چیزی در دست کند که دست او به عورت بیمار نرسد و از نگاه گردن نیز خودداری نماید.
18. ماساژ و گذاشتن سوند برای بیمار
مسئله: ماساژ دادن و سوند گذاشتن برای بیماران نامحرم در مواقع ضرورت، جایز است؛ ولی حتّی المقدور باید برای مردها، مرد و برای زنها، زن این کار را انجام بدهد.
19. تنفس دهان به دهان
مسئله: تنفس دهان به دهان پرستار زن به بیمار بیهوش مرد و بالعکس در مواقع ضرورت، اشکال ندارد؛ ولی سعی شود برای زن، زن و برای مرد، مرد متصدی این عمل شود.
20. آمپول زدن به نامحرم
مسئله: تزریق آمپول توسط جنس مخالف، به شرط اینکه جنس موافق در دسترس نباشد و به مقدار ضرورت اکتفا شود، اشکال ندارد.
21. پاک بودن سرنگ در عمل خون گیری
مسئله: گاهی در عمل خون گیری سوزن سرنگ به داخل رگ فرو می رود و به خون آغشته می شود؛ ولی به علت اینکه خون به داخل سرنگ جریان نمی یابد یا کافی نیست، لازم می شود که از محل دیگری مبادرت به خون گیری شود که در این صورت استفادۀ مجدد از آن مانع ندارد و اگر در خارج، خون ندارد و با رطوبت مسریه با نجس دیگری ملاقات نکرده باشد، آمپول پاک است.
22. ضد عفونی کردن محل تزریق با الکل
مسئله: اگر هنگام تزریق آمپول، پنبۀ آغشته به الکل با خون نجس شود و الکل به دست سرایت کند، دست پرستار و پوست بیمار نجس می شود که در این صورت باید جای آن را آب کشید.
23. پاک کردن وسایل پزشکی با الکل
مسئله: وسایل آزمایشگاه، بدن، لباس و... که در اثر تماس با نجاساتی مانند: خون، مدفوع، ادرار و منی، نجس می شوند با انجام عمل استریل و یا ضد عفونی کردن، پاک نمی شوند.
24. خون گرفتن و صدمه به بیمار
مسئله: چنانچه مرگ یا صدمه ای که به بیمار وارد می شود، ناشی از خطای [گیرندۀ خون] باشد، او ضامن است؛ مگر اینکه قبلاً به طور خصوصی یا به طور عام از بیماران خود برائت گرفته باشد، و اگر به خاطر عیب و علت غیر عادی در بیمار بوده، ضامن نیست.
25. ضرر زدن به بیمار برای نجات او
مسئله: اگر علاج و نجات جان بیمار، مستلزم وارد کردن آسیبی بر او باشد و پزشک یا پرستار در این امر زیاده روی نکرده باشد و از اولیای او اجازه گرفته شده باشد، پزشک یا پرستار ضامن نیست.
26. ضرر زدن به بیمار در کلاس آموزشی
مسئله: در مراکز آموزشی، به دلیل کمی مهارت پرستاران و دانشجویان پزشکی، عوارض و خطراتی متوجه جان بیمار می گردد، لذا هر کس که به بیمار آسیب رسانده، ضامن است؛ مگر اینکه قبلاً از طرف مقابل برائت گرفته، و در کارهای خود کوتاهی ننموده باشد.
27. عدم رعایت بهداشت
مسئله: رعایت نکردن بهداشت توسط پزشک یا پرستار در هر بخش، اگر موجب ضرر و زیان به بیمار شود (در صورتی که از حد متعارف پزشکی کم تر رعایت شده باشد و بیم انتقال بیماری برود) آنها ضامن هستند.
28. اشتباه در تجویز و مصرف دارو
مسئله: چنانچه پزشک حاذق اشتباهی داروی عوضی برای بیماری تجویز کند و پرستار هم آن را به بیمار بدهد و آسیبی متوجه بیمار گردد، طبیب ضامن است.
29. ضامن تجویز اشتباه دارو
مسئله: با توجه به اینکه ممکن است جان بیمار به طور اورژانس در خطر باشد، و زمان جهت تعیین حساسیت فرد نسبت به دارویی خاص وجود نداشته باشد، اگر با تجویز دارو، به آن حساسیت پیدا کرده، دچار عوارض شدید یا مرگ شود، کسی که آن دارو را به بیمار خورانده یا ترزیق کرده، ضامن است؛ ولی اگر پیش از اقدام بر عمل جراحی یا هر عمل علاجی دیگری، از بیمار یا اولیای وی برائت از ضمان بگیرد، ضامن نیست.
30. فوت بیمار بوسیله آمپول
مسئله: اگر تزریق کننده مهارت کافی در تزریق نداشته باشد و یا با داشتن مهارت، کوتاهی نماید و تزریق موجب صدمه به بیمار یا فوت او گردد، ضامن خواهد بود؛ مگر اینکه قبلاً به طور خصوصی یا به طور عام از بیماران خود برائت گرفته باشد، و اگر به خاطر عیب و علت غیر عادی در بیمار بوده، ضامن نیست.
31. تزریق خون آلوده به بیمار
مسئله: در صورتی که تزریق خون سبب به وجود آمدن بیماری خاصی یا نقص عضو بیمار و یا منجر به مرگ او شود، تزریق کننده ضامن است و اگر مبادرت به انجام آزمایش و بررسی های لازم ننموده است، علاوه بر ضمانت، کار حرامی نیز انجام داده است.
32. کشتن بیماران صعب العلاج
مسئله: کشتن بیماران سرطانی و صعب العلاج که به تشخیص پزشکان چند روزی از عمرشان باقی نمانده و در اثر بیماری شدیداً رنج می کشند، جایز نیست (حتی اگر خودشان اجازه داده باشند).
33. پوشاندن بدن بیمار توسط همجنس
مسئله: در اتاقهای عمل، قبل از عمل جراحی، لازم است تمام بدن بیمار، به جز ناحیۀ مورد عمل توسط جنس موافق پوشانده شود، به نحوی که فقط همان موضع عمل در معرض دید باشد.
34. تحقیر بیمار
مسئله: پزشک یا پرستار حق تحقیر کردن و ناسزا گفتن به بیماران را ندارند.
35. اطلاع دادن نجاست وسایل پزشکی به بیمار
مسئله: لازم نیست نجس بودن وسایل پزشکی (مانند تخت معاینه و غیره) را به بیمار تذکر بدهند.
36. استفاده از بیت المال
مسئله: استفادۀ شخصی پزشکان، دانشجویان و پرستاران از امکانات دولتی و آنچه که هزینۀ آن از طرف بیماران تأمین می شود، جایز نیست (مگر به اجازۀ مسئولان بیمارستان و در حد متعارف) و در صورت استفاده، ضامن هستند.
37. برداشتن چادر در بیمارستان
مسئله: با توجه به لزوم و اهمیت تحصیل و تخصص در رشتۀ مامایی، در مواقع اضطراری [پرستاران می توانند] به مقدار ضرورت از پوشش واجب خود کم کنند و در هر صورت، نگاه عمدی نامحرم جایز نیست.
38. رو به قبله کردن بیمار محتضر
مسئله: رو به قبله کردن محتضر بر هر مسلمانی واجب است و اجازه گرفتن از ولی او در اینجا لازم نیست.
39. غسل مسّ میّت جنین
مسئله: اگر جنین سقط شده، چهار ماه یا بیش تر از چهار ماه داشته باشد، باید او را غسل میت داد و کفن کرد و دفن نمود و کسی که با بدن او تماس داشته است (مانند پزشک، مادر، پرستار و...) باید غسل مسّ میت انجام دهد.
40. زمان وجوب غسل مسّ میّت
مسئله: اگر بعد از سرد شدن بدن مرده، پزشک یا پرستار به او دست بزنند، باید غسل مسّ میّت انجام دهند؛ ولی اگر با دستکش به جسد میّت دست بزنند، غسل لازم نیست.