زنان باید به مادر بودن خود ببالند
برچسپ ها: حضرت ، زهرا ، مادر ، مادرانه
«مادر» و «مادری کردن» تنها واژه ای است که با شنیدن آن، معنای مهربانی و از خودگذشتگی در ذهن متبادر می شود. بارها و بارها در آیه ها و روایت های دینی بر اهمیت و ارزش مادر بودن تأکید شده است. پیامبر(ص) در روایتی می فرماید: «بهشت در زیر پای مادران است»(نوری طبرسی، باب70)؛ جمله ای که هر زنی با شنیدن آن به مادر شدن و مادر بودن خود می بالد.
بعضی از آیه ها و روایت ها، احساس ها و عاطفه ی انسان را نسبت به مادر به شدت تحریک می کند و به او تذکر می دهد. در رساله ی حقوق امام سجاد(ع) با تبیین حق مادر مواجه می شویم که متذکر شده است: «حق مادرت این است که بدانی او به گونه ای تو را حمل کرده است که هیچ کس چنین لطفی به دیگری نمی کرد و او تو را حفظ و نگهبانی می کرد و باکی نداشت که خود گرسنه باشد و تو را سیر سازد و خود تشنه باشد و تو را سیراب سازد و خود برهنه باشد و تو را بپوشاند و خود در معرض تابش شدید آفتاب باشد؛ ولی برای تو سایه ای از محبت ایجاد کند و خود رنج بیداری کشد؛ ولی آسایش تو را فراهم سازد و از سرما و گرما حفظت کند تا از آن او باشی. پس هر آینه توان سپاس گزاری او را نداری، مگر به کمک خدا و مددرسانی او.» هم چنین در این رساله اشاره شده به این که نیکی کردن به پدر و مادر مختص به زمان حیات آنان نیست و پس از فوت، آنان را نیز شامل می شود.
ناتوانی در ادای حق مادر
«طاهره همیز» استاد حوزه و دانشگاه در خصوص اهمیت مادری می گوید: «با توجه به شرایط فعلی، جوامع در معرض تهدیدهایی است که در نهایت، باعث تربیت فرزندان بی محتوا می شود. حضرت امام نقش مادری را به شدت پررنگ کردند. از آن جا که در آفرینش زن، نقش مادری هویت اصلی او است، مسلماً نقش اصلی باید در اولویت و دیگر نقش ها تحت الشعاع آن قرار گیرند. در فقه اسلامی دو اصل مهم برای زن وجود دارد؛ یکی تمکین از همسر است و دیگری این که مانع فرزندآوری نشود. از آن جا که وظیفه ی زن در تربیت فرزندان به صرف وقت فراوان نیاز دارد، بنابراین باید در نقش های متفاوت خود اولویت بندی داشته باشد.»
تقدم حق مادر بر پدر
به گفته ی خانم «همیز» گاهی آن قدر اهمیت مادری مورد توجه است که شاهد تقدم حق مادر بر پدر هستیم. در حدیثی از امام باقر(ع) نقل شده است: «خداوند ابتدا دو مرتبه حضرت موسی(ع) را سفارش به خودش می کند، سپس دو مرتبه پیامبرش را سفارش به مادر می کند؛ آن گاه یک مرتبه او را سفارش به پدر می کند»(قپانچی، ج1، ص505). در واقع، این نکته ها از این حدیث به دست می آید که خداوند سفارش به مادر را قبل از سفارش به پدر ذکر می کند. خداوند سفارش به مادر را هم ردیف سفارش به خود قرار داده است. هم چنین پیامبر(ص) فرمودند: «حق مادر دو برابر حق پدر است»(سپهری،139). در کتاب فقه الرضا(ع) آمده است: «ای موسی! آگاه باش که رضای مادر، رضای من است و خشم مادر، خشم من است. از سوی دیگر، مادر باید در دوران بارداری، شیردهی و خردسالی وقت زیادی را به فرزند خود اختصاص دهد و در صورت امکان تا هفت سالگی در کنار فرزندش باشد.» زمانی که فرزندان بزرگ می شوند و به نظارت و مدیریت رفتاری نیاز دارند، مادر می تواند در حاشیه ی زندگی و براساس ذوق و سلیقه اش و نیاز جامعه به نقش های اجتماعی بپردازد. بدان معنا که زمان خاصی را به اشتغال و حضور در عرصه های مختلف اختصاص دهد؛ اما حضور در اجتماع نباید با نقش مادری یک زن تضاد داشته باشد. در هر صورت، نقش مادری در تمام ابعاد زندگی افراد حائز اهمیت است و ادای این حق، کاری ساده و حتی شدنی ای نیست. در روایتی آمده است که روزی فردی از پیامبر(ص) پرسید: «ما حق الوالده؟ پیامبر(ص) جواب دادند: اگر فرزند به تعداد ریگ های بیابان و قطره های باران در جهان، در ادای حق مادر بکوشد معادل روزی که مادر فرزند را در شکمش حمل می کرد نمی شود»(نوری طبرسی،ج15،ص203). هم چنین در روایت دیگری آمده که روزی فردی به پیامبراکرم (ص) گفت: «من مادر پیرم را به پشتم حمل می کنم و از روزی ام به او می خورانم. آیا حق مادرم را به جا آورده ام؟ پیامبر(ص) فرمودند: نه؛ زیرا که مادرت نیز تو را حمل کرد و نیز از شیره ی جانش به تو خورانید. بنابراین هرچه انسان در دوران پیری در حق مادر بکوشد، مادر نیز در دوران کودکی آن را برای فرزند انجام داده است. در ادامه پیامبر فرمودند: مادرت در تمامی مراحل، کارهایی که برای تو می کرد آرزوی زنده ماندنت را می کرد، در حالی که تو آن کارها را می کنی و آرزوی مرگ مادر پیرت را داری»(نوری طبرسی،ج15،ص179). در حدیث دیگری آمده است: «مردی، مادر پیر خود را بر دوش گرفته و به طواف مشغول بود، در همین هنگام خدمت پیامبر(ص) رسید. عرض کرد: «آیا حقّ مادرم را توانستم ادا کنم؟ حضرت فرمود: نه، حتی یک نفَسِ او را جبران نکردی»(قطب،ج7،ص415).
اهمیت زحمت های مادری
«همیز» در ادامه تأکید کرد: «اهمیت نقش مادر و زحمت هایی که او طی سال های زندگی خود متحمل می شود مطمئناً بر کسی پوشیده نیست. در دین اسلام هم آیه ها و روایت هایی داریم که گواه بر این اهمیت است. در حدیثی آمده است جوانی برای شرکت در جهاد، (آن جا که جهاد واجب عینی نبود) نزد پیامبر(ص) آمد. حضرت به او فرمود: «آیا مادری داری؟ عرض کرد: آری. فرمود: در خدمت مادرت باش که بهشت زیر پای مادران است»(حرعاملی). خداوند در قرآن نیز به زحمت های فوق العاده ی مادر اشاره می کند و می فرماید: «ما به انسان درباره ی پدر و مادرش سفارش کردیم. مادرش او را با زحمت روی زحمت حمل کرد»(لقمان/4). در واقع، مادران در دوران بارداری، دچار سستی و ضعف می شوند؛ زیرا از عصاره ی بدن آنان جنین پرورش می یابد. به همین دلیل در دوران بارداری، گرفتار کمبود انواع ویتامین ها می شوند. خداوند در جای دیگر می فرماید: «مادران، فرزندان خود را دو سالِ تمام، شیر می دهند»(بقره/233). حقّ شیردادن در دوسال شیرخوارگی، مخصوص مادر است و او از کودک خود نگه داری می کند. تغذیه ی جسم و جان نوزاد در این مدت، با شیر و عواطف مادر پیوند ناگسستنی دارد و حقّ نگه داری و سرپرستی را برعهده ی او گذارده است.
این استاد حوزه خاطرنشان کرد: «اگر زحمت های فراوانی که مادر از هنگام بارداری تا وضع حمل و دوران شیرخوارگی تحمّل می کند، در نظر بگیریم، خواهیم دید که هرقدر انسان در این راه بکوشد، باز هم حقّ مادر را نتوانسته ادا کند.» روزی امّ سلمه نزد پیامبر(ص) رسید و عرض کرد: «همه ی افتخارها، نصیب مردان شده است؛ زنان چه سهمی از این افتخارها را دارند؟ پیامبر(ص) فرمود: زنان هم افتخارهای فراوانی دارند. هنگامی که زن، باردار می شود، در تمام طول مدت حمل، به منزله ی روزه دار و شب زنده دار و مجاهد در راه خدا با جان و مال است و هنگامی که وضع حمل می کند، آن قدر خدا به او پاداش می دهد که هیچ کس عظمت آن را نمی شناسد و هنگامی که فرزندش را شیر می دهد در برابر هر مکیدنی از سوی کودک، خداوند پاداش آزادکردن برده ای از فرزندان اسماعیل را به او می دهد و هنگامی که دوران شیرخوارگی کودک تمام شد یکی از فرشتگان بزرگوار خداوند بر پهلوی او می زند و می گوید: برنامه ی اعمال خود را از نو آغاز کن؛ چراکه خداوند، همه ی گناهان تو را بخشیده است»(حرعاملی،باب67، ح1). در هرصورت، دوران وضع حمل و شیرخوارگی برای مادران، بسیار دشوار است. رعایت نظافت و بهداشت و برطرف ساختن احتیاج های کودک و نگه داری او از سرما و گرما، کاری بسیار خسته کننده است. مادر، همه ی سختی ها و ناراحتی ها را با مهر و محبّت تحمل می کند و هیچ توقّعی در برابر آن ندارد. در واقع، در روایت ها آمده که حقّ مادر نسبت به فرزند، بیش تر و مهم تر است و آن به سبب مشقّت ها و رنج هایی است که مادر، در به وجود آوردن و تربیت فرزند، تحمّل می کند و اسلام، تنها مکتب و بهترین مکتبی است که برای مادر، عالی ترین ارزش ها را قائل است.»
وی در پایان افزود: «حتی بودن در خدمت مادر، از همه ی واجب ها (که وجوب عینی ندارند) مهم تر است؛ و اگر موجب ناراحتی مادر شود، جایز نیست که انسان به آن واجب کفایی عمل کند. در حدیثی آمده است که مردی نزد پیامبر(ص) آمد و عرض کرد: «ای رسول خدا! من جهاد را دوست دارم؛ ولی مادری دارم که از این موضوع ناراحت می شود.» پیامبر(ص) فرمود: برگرد و با مادر خویش باش. قسم به آن خدایی که مرا به حق مبعوث کرد، یک شب که با مادرت مأنوس باشی، از یک سال جهاد در راه خدا بهتر است»(کلینی،ج2، باب البرّ بالوالدین). در روایتی هم آمده است که نیکی به مادر، وسیله ی پذیرش توبه است. امام سجاد(ع) می فرماید: مردی خدمت پیامبر(ص) آمد و گفت: «در زندگی فراوان گناه کرده ام؛ اما اکنون پشیمانم و می خواهم توبه کنم. چه راهی در پیش گیرم تا پروردگار، سریعاً از گناهان من درگذرد؟ فرمود: از پدر و مادر تو کدام یک زنده اند؟ عرضه داشت: تنها پدرم. فرمود: برو به پدر خود خدمت کن. بعد فرمود: اگر این مرد، مادر داشت و به مادر خود خدمت می کرد، سریع تر گناهان او مورد عفو قرار می گرفت»(مجلسی،ج71،ص82). این است مقام و منزلت مادر.
منابع:
- قرآن کریم.
- حسین نوری طبرسی(1408)، مستدرک الوسایل و مستنبط المسائل، قم، موسسه آل البیت.
- حر عاملی، محمدبن الحسن، وسائل الشیعه، تهران، انتشارات اسلامیه.
- سیدقطب(1362)، فی ظلال القرآن، ترجمه ی سیدعلی خامنه ای، تهران، انتشارات ایران.
- سپهری، محمد(1375) شرح رساله الحقوق امام سجاد(ع)، قم، دارالعلم.
- قپانچی، حسن علی(1374)، شرح رساله الحقوق امام سجاد(ع)، دارالتفسیر.
- کلینی، محمدبن یعقوب بن اسحاق(1367)، اصول کافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
- مجلسی، محمدباقر(1404)، بحارالأنوار، بیروت، الوفا.