مایه افتخار

بیستم جُمادی الثّانی، چشم ها در انتظار مولودی مبارک، از پیامبر گرامی اسلام حضرت محمّد صلّی الله علیه و آله وسلّم بودند. دست ها به سوی آسمان بلند و دل ها در نجوای الهی فرو رفته بودند. حضرت خدیجه علیهاالسّلام هم، میهمان چهار بانوی بزرگ بهشتی بودند. چهار زن برگزیده الهی که در تنهایی و بی کسیِ حضرت خدیجه علیهاالسّلام، به یاری اش آمده بودند. مولودی بهشتی و مبارک، در راه بود. در مدینه، عطر حضور این مولود مبارک پیچیده بود. عطر وجود حضرت فاطمه زهرا علیهاالسّلام؛ حوریه ای بهشتی، انسانی برگزیده و الهی، بانویی آسمانی و مقدّسی که متولّد شده بود. زمین مدینه را عطر وجودش و آسمان مدینه را نور مبارکش فرا گرفته بود. خانه پیامبر صلّی الله علیه و آله وسلّم با حضور فرشتگانی که برای شادباش گفتن و پای بوس آمده بودند، لب ریز شده بود. اکنون هم در دنيايى که در آن زندگى مى ‏کنيم، از گذشته تا به حال، تمام انسان ها بر حسب ديدگاه خود از جهان و انسان و زندگى، که به اشياء يا اشخاصى افتخار مى‏ کرده‏ اند، آن ها را مايه فخر و مباهات خود می دانسته ‏اند، امّا حضرت امام (ره)، حضرت فاطمه زهرا علیها السّلام را مايه افتخار مى ‏دانند و به حضرت فاطمه زهراى مرضيه علیها السّلام افتخار مى‏ کنند. این میلاد فرخنده بر همه عاشقان آن بانوی بهشتی مبارک باد. ضمن تبریک سالروز میلاد بزرگ بانوی اسلام حضرت فاطمه زهرا علیها السّلام، تولّد حضرت امام خمینی(ره) و روز زن (روز مادر) در زیر بخشی از فضایل وصف ناشدنی و بی پایان زهرای مرضیه علیها السّلام از زبان حضرت امام خمینی(ره) بیان می شود:

1. حضرت فاطمه زهرا  علیها السّلام در انديشه امام خمينى (ره). حضرت فاطمه زهرا علیها السّلام مايه افتخار است:

• الف) افتخار جهان هستى: بيستم جُمادي الثاني روز پر افتخار ولادت زنى [است] که از معجزات تاريخ و افتخارات عالم وجود است. (1) زنى که عالم به او افتخار دارد. (2)
• ب) افتخار خاندان وحى: امام: زنى که افتخار خاندان وحى، و چون خورشيدى بر تارک اسلام مى ‏درخشد. (3) تاريخ اسلام گواه احترامات بى‏حدّ رسول خدا صلّی الله علیه وآله وسلّم به اين مولود شريف است. (4)
• ج) افتخار پيروان او: امام: براى زن ‏ها کمال افتخار است که روز تولّد حضرت صديقه را روز زن قرار داده ‏اند، افتخار است و مسؤوليت.(5)

2 - فاطمه علیها السّلام تجلّى کمال انسان: امام: تمام هويت انسانى در او جلوه‏ گر است.(6) تمام ابعادى که براى زن متصور است و براى يک انسان متصور است در فاطمه زهرا علیها السّلام جلوه کرده و بوده است. (7) يک انسان به تمام معنى انسان، تمام نسخه انسانيت، تمام حقيقت زن، تمام حقيقت انسان،... تمام حيثيت زن، تمام شخصيت زن فردا [روز ميلادحضرت ] موجود شد.(8) تمام هويت‏ هاى کمالى که در انسان متصور است و در زن تصور دارد، تمام، در اين زن است. (9) نکته: حضرت امام (ره) در بيان اين که چرا در آيه (انا انزلناه) به شکل جمع ذکر شده است فرموده‏اند: بدان که نکته آن تفخيم مقام حق تعالى به مبدئيت تنزيل اين کتاب شريف است... بعبارت ديگر اين صحيفه نورانيه [قرآن کريم] صورت اسم اعظم است چنانچه انسان کامل نيز صورت اسم اعظم است، بلکه حقيقت اين دو در حضرت غيب يکى است و در عالم تفرقه از هم بحسب صورت متفرّق [هستند]. (10) نتيجه: با توجه به اين که حضرت امام (ره) حضرت زهرا را انسان کامل معرفى نموده‏ اند و از سويى انسان کامل را صورت اسم اعظم مى ‏دانند، نتيجه مى‏ گيريم که: "حضرت زهرا علیها السّلام صورت اسم اعظم الهى است‏."
 
3 - مقامات معنوى حضرت زهرا علیها السّلام:

• الف) نور او قبل از خلقت‏بشر آفريده شده است.(11) امام: اصولا رسول اکرم صلّی الله علیه وآله وسلّم و ائمه(عليهم‏السلام) طبق رواياتى که داريم قبل از اين عالم انوارى بوده‏اند در ظل عرش... و مقاماتى دارند الى ماشاءالله... چنانکه بحسب روايات اين مقامات معنوى براى حضرت زهرا علیها السّلام هم هست. (12)
• ب) موجودى ملکوتى و جبروتى. امام: او [فاطمه زهرا] موجود ملکوتى است که در عالم انسان ظاهر شده است، بلکه موجود الهى جبروتى در صورت يک زن ظاهر شده است.(13)معنويات، جلوه‏هاى ملکوتى، جلوه‏هاى الهى، جلوه‏هاى جبروتى، جلوه‏هاى ملکى و ناسوتى همه در اين موجود است. (14)
• ج) مجمع اوصاف انبياء علیه السّلام. امام: فردا [روز ولادت] همچو زنى متولد مى‏شود که تمام خاصه ‏هاى انبياء در اوست. (15)
• د) حقيقت ليلة القدر. امام: دلالت ‏بر آن چه احتمال داديم از حقيقت ليلة‏القدر مى‏ کند حديث ‏شريف طولانى که در تفسير برهان از کافى شريف نقل فرموده و در آن حديث است که نصرانى گفت‏به حضرت موسى بن‏ جعفر که تفسير باطن (حم، والکتاب المبين، انا انزلناه فى ليلة مبارکة، انا کنا منذرين فيها يفرق کل امر حکيم) چيست؟ فرمود: اما «حم‏» محمد صلّى الله عليه و آله وسلّم  و اما «کتاب مبين‏» (اميرالمؤمنين‏ع) است و امّا الليلة، فاطمه علیها السّلام است. (16) و در روايتى ليالى عشر به ائمه طاهرين از حسن تا حسن تفسير شده است و اين يکى از مراتب ليلة القدر است که حضرت موسى بن‏جعفر علیه السّلام ذکر فرموده و شهادت داده بر آنکه ليلة‏القدر تمام دوره محمديه است روايتى که در تفسير برهان از حضرت باقر علیه السّلام نقل مى‏کند و اين روايت چون روايت‏ شريفى است و به معارف چندى اشاره فرموده و از اسرار مهمه کشف فرموده ما تيمنا عين آن حديث را نقل مى‏کنيم: قال (رحمه الله) و عن الشيخ ابى جعفر الطوسى عن رجاله عن عبدالله بن‏عجلان السکونى قال سمعت اباجعفر علیه السّلام يقول: بيت على و فاطمة حجرة رسول الله صلّی الله علیه وآله وسلّم و سقف بيتهم عرش رب العالمين و فى قعر بيوتهم فرجة مکشوطة الى العرش معراج الوحى والملائکة تنزل عليهم بالوحى صباحا و مسائا و کل ساعة و طرفة عين، و الملائکة لا تنقطع فوجهم، فوج ينزل و فوج يصعد و ان الله تبارک و تعالى کشف لابراهيم علیه السّلام عن السموات حتى ابصر العرش و زاد فى قوة ناظره، و ان الله زاد فى قوة ناظر محمد و على و فاطمة و الحسن و الحسين علیه السّلام و کانوا يبصرون العرش و لايجدون لبيوتهم سقفا غير العرش، فبيوتهم مسقفة بعرش الرحمن و معارج الملائکة و الروح فيها باذن ربهم من کل امر سلام، قال قلت: من کل امر سلام؟
• قال: بکل امر
• فقلت: هذا التنزيل؟
• قال: نعم (×) و تدبر در اين حديث‏شريف، ابوابى از معرفت‏به روى اهلش باز کند و شمه‏اى از حقيقت ولايت و باطن ليلة القدر به آن مکشوف شود.(17)

•  

  بانوی زنان جهان: حضرت فاطمه زهرا علیها السّلام کوچک ترین دختر حضرت رسول خدا صلّی الله علیه وآله وسلّم، مادرش خدیجه دختر خویلد، مادر مؤمنان بود. فاطمه کوچک ترین دختر رسول خدا  صلّی الله علیه وآله وسلّم و محبوب ترین آنان در نزد وی بود. سلاله رسول خدا  صلّی الله علیه وآله وسلّم جز از فاطمه،از دیگر دخترانش منقطع شد. حضرت فاطمه زهرا علیها السّلام دختر رسول خدا صلّی الله علیه وآله وسلّم و بانوی زنان جهان. میلاد کوچک ترین دختر حضرت رسول خدا صلّی الله علیه وآله وسلّم حضرت فاطمه علیها السّلام. وی دو سال پس از بعثت در روز جمعه بیستم ماه جمادی الاخر،در شهر مکه پا به عرصه وجود نهاد. حضرت فاطمه علیها السّلام در سال پنجم بعثت به دنیا آمد.(18) امام باقر علیه السّلام فرمود:«حضرت فاطمه علیها السّلام پنج سال پس از (آغاز) نبوت به دنیا آمد و در آن هنگام قریش خانه کعبه را می ساختند.» (19) فاطمه پیش از نبوت پیامبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم زاده شد و در آن هنگام قریش کعبه را بنا می کردند.(20) حضرت س زمانی به دنیا آمد که چهل و یک سال از عمر پیامبر ص می گذشت.(21) فاطمه س پس از گذشت یک سال از نبوت پیامبر  صلّی الله علیه وآله وسلّم زاده شده است.(22) فاطمه س پنج سال پس از نبوت به دنیا آمد.

  کنیه و لقب کوچک ترین دختر حضرت رسول خدا  صلّی الله علیه وآله وسلّم
  فاطمه س را با کنیه «امّ ابیها» خوانده اند و لقب او را زهرا و بتول گفته اند. «مریم را بتول(باکره) نامیده اند که از مردان کناره می گرفت و فاطمه را بدان علّت بتول گفته اند که از نظیر و همتا بر کنار است.»(23)

  نقش انگشتری
  نقش خاتم دختر حضرت رسول خدا صلّی الله علیه وآله وسلّم حضرت فاطمه علیها السّلام این عبارت بود:«امن المتوکلون».(24)

  گزیده سخنان حضرت فاطمه زهرا علیهاالسّلام

• 1ـ نـرمخـویـى در مقـابل دیگـران و احتـرام به زنـان:پیامبـراكـرم صلّی الله علیه و آله وسلّم فـرمـوده است: بهترین شما نرم خـوترین شما به اطرافیان و بزرگوارترین شما به زنان است. (مسند فاطمه الزهراء علیهاالسّلام، ص 221)
• 2ـ على علیه السّلام رهبر و پیشوا:پیامبر اكرم صلّی الله علیه و آله وسلّم فرمود:هر كه من سرپرست اویم، پس على سرپرست اوست و هر كه را من رهبر اویم، پس على رهبر اوست. (بهجه، ج 1، ص 285)
• 3ـ على علیه السّلام بهترین داور:گروهى از فرشتگان درباره ی چیزى با یكدیگر مشاجره نمودند، حاكم و داورى را از بنى آدم تقاضا كردند، خداوند متعال به آن ها وحى فرمود كه خـودتان انتخاب كنید و آنان على ابن ابیطالب را برگزیدند. (بهجه، ج 1، ص306)
• 4ـ داناترین و نخستین مسلمان:رسول خدا صلّی الله علیه و آله وسلّم به مـن فرمودند: شوهر تو در دانش داناترین مردم و نخستین مرد مسلمان و در بردبارى برترین مردم است. (بهجه، ج 1، ص 302)
• 5ـ كمك به ذرارى (فرزندان) پیامبر: پیامبر اكرم صلّی الله علیه و آله وسلّم فرمود:هركسى براى فردى از فرزندان من كارى انجام دهد و بر آن كار پاداشى نگیرد. مـن پاداش دهنـده او خـواهـم بـود. (بحـارالانوار، ج 96، ص 225)
• 6 ـ امام على و پیروان: پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله وسلّم به على علیه السّلام نگریست و فرمـود: این شخص و پیروانش در بهشت اند. (احقاق الحق، ج 7، ص 308)
• 7 ـ پیرو امام على علیه السّلام در قیامت:پیـامبـر خـدا به علـى علیه السّلام فـرمـود: اى ابـاالحسـن، آگـاه بـاش كه تو و پیروانت در بهشت هستید. (احقاق الحق، ج 7، ص 307)
• 8 ـ پیامبر در جمع اهل بیت:بر رسول خداصلّی الله علیه و آله وسلّم وارد شدم، جامه اى را گستراند و فرمود: بنشین. در این وقت حسن علیه السّلام آمد، فرمـود: نزد مادرت بنشیـن، بعداً حسیـن علیه السّلام آمـد. فـرمـود: با اینها بنشین. پـس على علیه السّلام آمد . فرمود: تـو نیز با اینان بنشیـن، آن گاه اطراف جامه را گرفت و روى ما انداخت.(بهجه،ج 1، ص 277)
• 9ـ نتیجه صلوات بر زهراءعلیهاالسّلام:رسـول خداصلّی الله علیه و آله وسلّم به مـن گفت: اى فاطمه هر كه بر تـو صلـوات فرستـد، خداوند او را بیـامـرزد و به مـن، در هـر جـاى بهشت بـاشـم ملحق گـردانـد(بهجه، ج 1، ص287)
• 10 ـ حجاب فاطمه:پیامبـر اكـرم صلّی الله علیه و آله وسلّم همـراه بـا مرد نابینایى به خانه فاطمه علیهاالسّلام آمد، بلافاصله فاطمه علیهاالسّلام خود را كاملاً پوشاند. رسول خداصلّی الله علیه و آله وسلّم فرمود: چرا خود را پوشاندى با ایـن كه او تـو را نمى بیند؟ فاطمه علیهاالسّلام فرمـود: اى پیامبر خدا اگر او مرا نمـى بیند، مـن كه او را مى بینـم و او بوى مرا حس مى كند پیامبر اكرم فرمود: گواهى مى دهـم كه تو پاره دل منى . (همان، ج 1، ص 274)
• 11ـ نتیجه سلام و تحیت بـر رسـول خـدا و دختـرش زهـراء:پدرم در زمان حیاتش به من فرمود: هـر كه بـر مـن و تـو تا سه روز تحیت و سلام بفرستد، بهشت بر او واجب گـردد. (همان، ج 1، ص 267)
• 12 ـ پیامبر، پدر فرزندان زهرا:فـاطمه علیهاالسّلام از پیـامبـر اكـرم نقل كـرده كه فـرمـود:همانا خـداوند عزوجل ذریه هر یك از فرزندان مادرى را سبب ارتباط و خـویشاوندى قرار داده كه به وسیله آن ذریه به او منسـوب مى شوند مگر فرزندان فاطمه كه مـن سـرپـرست و خـویشـاونـد آنها هستـم (و به مـن منسـوب مـى شـونـد). (فـرائد السمطین، ج 2، ص 77)
• 13 ـ خوشبخت واقعى:فاطمه علیهاالسّلام از پیامبراكرمصلّی الله علیه و آله وسلّم نقل كرده كه فرمود: این جبرئیل علیه السّلام است كه مرا خبر مى دهد: همانا خـوشبخت واقعى كسـى است كه على را، در زندگى ام و پس ازمرگم دوست داشته باشد. (بهجه، ج 1،ص 271)
• 14 ـ بخشى از خطبه زهرا علیهاالسّلام:حضـرت زهـراعلیهاالسّلام در آن سخنزانـى معروفـش در مسجـد فـرمـود: خـداونـد ایمـان را بـراى تطهیـر شمـا از شـرك قـرار داد، و نماز را براى پاك شدن شما از تكبر، و زكـات را بـراى پـاك كـردن جـان و افزونـى رزقتان،و روزه را براى تثبیت اخلاص، و حج را براى قوت بخشیدن دین،و عدل را براى پیراستن دل ها، و اطاعت ما را براى نظم یافتن ملت، و امـامت مـا را بـراى در امـان مـانـدن از تفرقه، و جهاد را براى عزت اسلام، و صبر را براى كمك در استحقاق مزد، و امـر به معروف را بـراى مصلحت و منـافع همگـانـى، و نیكـى كـردن به پـدر و مـادر را سپـر نگهدارى از خشـم، و صله ارحام را وسیله ازدیاد نفرات، و قصاص را وسیله حفظ خون ها، و وفـاى به نذر را بـراى در معرض مغفـرت قـرار گـرفتـن، و به انـدازه دادن تـرازو و پیمـانه را بـراى تغییـر خـوى كـم فـروشـى، و نهى از شـرابخـوارى را بـراى پـاكیزگـى از پلیـدى، و دورى از تهمت را بـراى محفـوظ مـاندن از لعنت، و تـرك سـرقت را بـراى الزام به پـاكـدامنى، و شـرك را حـرام كـرد بـراى اخلاص به پـروردگـارى او، بنابـرایـن، از خـدا آن گـونه كه شایسته است بتـرسید و نمیرید، مگر آن كه مسلمان باشید، و خـدارا در آنچه به آن امر كرده و آنچه از آن بازتان داشته است اطاعت كنید، زیرا كه "از بندگانـش، فقط آگاهان، از خـدا مـى ترسند."(سـوره فاطر آیه28)  (احتجاج طبرسى، ص 99، چاپ سعید.)
• 15 ـ موقعیت اهل بیت در نزد خدا:خـدایـى را حمـد و سپاس گـوییـد كه به خاطـر عظمت و نـورش هر كه در آسمان ها و زمیـن است به سوى او وسیله مى جـوید، و ما وسیله او در میان مخلوقاتـش و خاصان درگـاه و جـایگـاه قـدس او و حجت غیبـى و وارث پیـامبـرانـش هستیـم. (فـاطمه الزهـراء بهجه قلب المصطفـى، ج 1، ص 265)
• 16  ـ دستورالعملى جامع:در وقتى كه بستر خواب را گسترده بودم، رسول خداصلّی الله علیه و آله وسلّم بر من وارد شد، فرمـود: اى فـاطمه نخـواب مگـر آن كه چهار كار را انجـام دهـى: قـرآن را ختـم كنـى، و پیامبران را شفیعت گردانى، و مؤمنیـن را از خود راضى كنى، و حج وعمره اى را به جا آورى. ایـن را فرمـود و شروع به خـواندن نماز كرد، صبر كردم تا نمازش تمام شد، گفتـم: یا رسول الله به چهار چیز مرا امر فرمودى در حالى كه بر آنها قادر نیستم آن حضرت تبسمى كرد و فرمود: چون قل هو الله را سه بار بخوانى مثل این است كه قرآن را ختم كرده اى و چون بر من و پیامبران پیش از من صلوات فرستى، شفاعت كنندگان تو در روز قیامت خواهیـم بود، و چون براى مؤمنیـن استغفار كنى، آنان همه از تو راضى خواهند شد، و چون بگـویـى: سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اكبر حج و عمره اى را انجام داده اى. (بهجه، ج 1، ص 304)
• 17-زیان بخل
• پیامبراكرم صلّی الله علیه و آله وسلّم فرمـود:از بخل ورزیدن بپرهیز، زیرا كه بخل آفتى است كه در شخص بزرگـوار نیست. از بخل بپـرهیز، زیـرا كه آن درختـى است در آتـش دوزخ كه شاخه هایـش در دنیاست و هـر كه به شاخه اى از شـاخه هـایـش درآویزد داخل جهنمـش گرداند. (همان، ج 1، ص 266)
• 18  ـ نتیجه سخاوت:پیامبراكـرم صلّی الله علیه و آله وسلّم به مـن گفت: بـرتـو باد سخاوت ورزیدن، زیرا كـه سخاوت درختـى از درختـان بهشت است كه شاخه هایـش به زمیـن آویخته است، هر كه شاخه اى از آن را بگیـرد او را به سـوى بهشت مـى كشـانـد. (بهجه، ج 1، ص 266)
• 19 ـ سحر خیزى:رسول خدا صلّی الله علیه و آله وسلّم بر من گذشت، در حالى كه در خواب صبح گاهى بودم، مرا با پایـش تكان داد و فرمـود: دختـرم بـرخیز شاهـد رزق و روزى پـروردگارت باش و از غافلان مباش . زیرا كه خـداوند روزی هاى مردم را بیـن طلوع فجر تا طلـوع آفتاب تقسیـم مى كند. (مسند فاطمه الزهراء، ص 219)
• 20  ـ زمان استحابت دعا:رسول خداصلّی الله علیه و آله وسلّم فرمود: در روز جمعه ساعتى است كه بنده مسلمان در آن وقت چیزى از خدا نخواهد مگر آن كه خداوند به او عطا گرداند و آن وقتى است كه نیمه خـورشید به سوى مغرب نزدیك گردد. (مسند فاطمه الزهراء، ص 221)

• مبارک باد آمدنت! خجسته باد مقدم نیکویت! ای عصاره خوبی های خلقت، چکیده خیرها و نیکی ها، نگین زیبایی های آفرینش، ای دختر برترین بندگان خدا، ای برترین بانوی عالم، بلندای مقام تو را فقط خدا داند و بس و وصف تو تنها در کلام پدر گنجد و بس که فرمود: «اگر نیکی و خوبی به صورت شخصی تجلی می کرد، آن شخص فاطمه بود و چه بسا فاطمه علیهاالسّلام برتر از آن است». روز بیستم جمادی الثانی مصادف با سال روز ولادت حضرت فاطمه زهرا علیها السّلام می باشد که بعدها این روز به نام روز زن و روز مادر نام گذاری شد و ولادت رهبر کبیر انقلاب امام خمینی (ره) نیز در این روز واقع شده است.(25)

  منابع:
  1 - صحيفه نور، ج‏16، ص 125، چاپ وزارت ارشاد اسلامى
  2- همان، ج‏6، ص‏187
  3- همان، ج 12، ص 72
  4- همان، ج 14، ص 201
  5- همان، ج‏19، ص 278
  6- همان، ج‏6، ص 194
  7- همان، ج‏6، ص 185
  8و9 - همان
  10 - آداب الصلوة، ص‏347 چاپ آستان مقدس رضوى. براى اطلاع از مطالبى در باره اسم اعظم به تفسير دعاى سحر امام خمينى، ص‏123 تا 158، انتشارات نهضت زنان مراجعه شود.
  11- به گفتار علامه امينى در باره فاطمه زهرا، ص‏39 و107 مراجعه شود.
  12- ولايت فقيه، ص 58، انتشارات آزادى قم
  13و14 - صحيفه نور، ج‏6، ص 185
  15- همان
  16- آداب الصلوة، ص‏356. 
  (×)- حضرت باقر علیه السّلام مى‏فرمود: خانه على و فاطمه حجره رسول الله است و سقف خانه‏شان عرش رب‏العالمين است و در عمق خانه‏هاشان شکافى است، رو باز تا عرش که معراج وحى است و فرشتگان هر صبح و شام و هر ساعت و هر چشم بهم زدن بر آنان با وحى فرود مى‏آيند و دسته‏هاى فرشتگان از هم گسيخته نمى‏شود، دسته‏اى فرود مى‏آيند و دسته‏اى بالا مى‏روند. و همانا خداى تبارک و تعالى براى ابراهيم علیه السّلام از آسمانها پرده برداشت تا آنکه عرش را ديد و خداوند نور ديده او را نيرو بخشيد و همانا خداوند به نور ديده محمد و على و فاطمه و حسن و حسين نيرو بخشيد، آنان عرش را مى‏ديدند و سقفى براى خانه خودشان بجز عرش نمى‏يافتند، پس سقف خانه‏هاى آنان عرش رحمان است و معراج‏هاى ملائکه و روح در اين خانه‏ها است و با اذن پروردگارشان از هر امرى سلامت است، راوى گويد: گفتم: از هر امرى سلامت است؟ فرمود: به هر امرى. گفتم: اين چنين نازل شده؟ فرمود: آرى.
  17- همان، آداب‏الصلاة، پاورقى، ص‏357.
  18. شیخ طوسی، مصباح المجتهد؛ کلینی و ابن شهر آشوب.
  19. کشف الغمة از ابن خشاب در موالید و وفیات اهل بیت.
  20. مقاتل الطّالبین.
  21. حاکم در مستدرک و ابن عبد البر در استیعاب.
  22. الاصابة.
  23. هروی؛ شرح الغریبین.24. سیره معصومان جلد 2، امین، سید محسن.
  25. پايگاه حوزه؛ http://www.hawzah.net و گلبرگ، مرداد 1381، شماره 32، میلاد حضرت فاطمه زهرا علیهاالسّلام.