روز شادی ملت

:14:00 از رادیو پخش شد. ملّت ایران فریاد شادی و شادمانیسر دادند. چراغ اتومبیل هایشان را روشن کردند. برف پاکن ها را به رقص درآودند. صدای ممتد بوق ها به راه افتاد. غُلغُله شهر را برداشت. ملّت به شور آمدند. هر کس به طریقی نفرت خود را از شاه نشان داد. برخی اشک شوق و شادی ریختند. برخی عکس شاه را در اسکناس درشت پانصد تومانی و هزار تومانی سوراخ کردند و بر دست گرفتند. گروهی هم نقل و نبات پخش کردند. جمعی نیز عکس های حضرت امام خمینی رحمة الله علیه را بین سرنشینان اتومبیل ها پخش کردند. ساعت 4بعد از ظهر 2روزنامه؛ اطلاعات و کیهان با تیتر درشت “شاه رفت" منتشر شدند. تیتر روزنامه ها از همیشه درشت تر بود. مردم روزنامه ها را بر سر دست گرفتند و به یکدیگر نشان دادند و  به شادمانی پرداختند. شادی و شادمانی فراري که دفتر سلطنت پهلوي ها و زندگي مردم ايران زير سلطه قدرت هاي استکباري جهان را براي هميشه فرو بست. اين نخستين باري نبود که شاه فرار را بر قرار ترجيح مي‌  داد، امّا اگر در سال 1332 با کودتايي سياه، امريکا مهره دست نشانده خود را به کرسي حکومت بازگرداند، در سال 1357 ديگر نه جامعه پذيراي سلطنت بود و نه شاه توان رويارويي با موج خروشان انقلابيوني را داشت که به رهبري حضرت امام خمینی رحمة الله علیه خواستار برپايي نظام سياسي نويني بر مبناي احکام و قوانين اسلامي بودند. فرار شاه آغاز فصلي جديد در حيات سياسي، اجتماعي، فرهنگي جامعه ايراني بود.  برخی بین کلمه “شاه" و “رفت" ابرو باز کرده، با دست کلمه “در" را اضافه کردند. در نتیجه تیتر روزنامه ها به صورت “شاه در رفت" خوانده شد. ملّت به مجسمه شاه حمله کردند. آن را پایین کشیدند و پرچم هاى الله اکبر را به جاى مجسمه هاى خرد شده ى شاه، نصب کردند و به آرزوی خود که از ۲۸مرداد ۳۲ در دل داشتند، رسیدند. ملّت توانستند طاغوت پرنخوت زمانه را که ۳۷سال غاصبانه و به زور بر آن ها حکومت کرده بود مجبور به فرار کنند. شادی و شعف ملّت پس از شنیدن خبر در رفتن شاه، دیدنی بود و خاطر آن روز هرگز از ذهن ملت فراموش نمی شود. خروج و به‌عبارت ديگر، فرار محمّدرضا شاه در 26 دي‌ماه 1357، دومين فرار او از ايران بود؛ چرا در فرار اول، شاه با کودتاي 28 مرداد 1332، به سلطنت بازگشت اما بار دوم اين اتفاق رخ نداد و شاه از حمايت کشورها و دولت هاي حامي خود محروم ماند؟ واقعيت اين است که ميان ماهيت حوادث و رخدادهاي سياسي و اجتماعي ايران در سالهاي پاياني دهه 1320 و اوايل دهه 1330 که نهايتاً به کودتاي 28 مرداد 1332 منتهي شد، با آنچه در سالهاي پاياني عمر رژيم پهلوي شاهد آن بوده‌ايم، تفاوتهاي اساسي وجود دارد. درست است که در هر دو اين مقاطع محمّدرضا شاه را در صف مخالفان و دشمنان داخلي و به‌ويژه خارجي ملت ايران مي‌بينيم، اما، در هر يک از اين دو مقطع مهم و حساس کشور ملت ايران دو هدف جداگانه را دنبال مي‌کردند. در دو سه ساله منتهي به کودتاي 18 مرداد 1332، ملت ايران نهضت ملّي کردن نفت و مبارزه با استعمارگران خارجي را دنبال مي‌کرد؛ امّا، قيام ملّت ايران در مقطع سال هاي 1356- 1357، هدف بنيادي‌تر، بزرگتر و سرنوشت‌سازتر سرنگوني رژيم پهلوي و برقراري نظام سياسي جديدي را دنبال مي‌کرد. باید توجّه داشت که فرار شاه از ایران، از حوادث مهمّ تاریخ انقلاب اسلامی است، لذا در این نوشتار سعی شده است به برخی از حوادث و وقایع دی ماه سال ۱۳۵۷که به فرار شاه از کشور منجر شد، از نگاه رسانه های دیداری، شنیداری، نوشتاری و… پرداخته شود. هم چنین ذکر این نکته نیز ضروری است که در این نوشتار، به پیام های حضرت امام خمینی رحمة الله علیه که راهگشا و راهنمای مبارزات ملت ایران بود و توطئه های شوم شاه و عمال آن را خنثی می ساخت، اشاره شده است:
دی ماه سال ۱۳۵۷ و فرار شاه از نگاه رسانه ها
دی ماه سال ۱۳۵۷، اوج مبارزات مردم علیه رژیم طاغوت بود. بنابراین پیگیری این حوادث و وقایع در رسانه ها تا فرار شاه از کشور می تواند بسیاری از واقعیت ها را برای ما روشن سازد. در این نوشتار، تنها به برخی از این حوادث و وقایع دی ماه سال ۱۳۵۷ که مربوط به فرار شاه از کشور می شود، پرداخته ایم:
۳ دی ماه
رادیو مسکو خبر از تظاهرات ضدّدولتی در شهرهای مختلف می‌دهد: “در تبریز، مشهد، اصفهان و کرمان تظاهرات ضدّدولتی صورت گرفت.”
۵ دی ماه
خبرگزاری پارس: شهرمقدّس مشهد علیه شاه برخاسته است. به دعوت  حضرت امام خمینی رحمة الله علیه، در مشهد روزعزاداری است و تظاهراتی انجام می شود. روز شنبه، در این شهر 21نفر به وسیله ارتش کشته شدند و 100نفر زخمی گشتند. در همین روز، رادیو کویت از اعتصاب کارکنان صنعت نفت خبر می‌دهد: امروز، میزان نفت ایران به پایین‌ترین حد نصاب تولید، از هنگام بروز اغتشاشهای داخلی تاکنون رسید. دیروز، میزان تولید نفت ایران نزدیک به هفتصد هزار بشکه یا پانزده درصد میزان تولید روزانه بود.سپهبد بقراط جعفریان، استاندار خوزستان، گفته است که اعتصاب کارکنان صنعت نفت علت کاهش میزان تولید نفت است. چنان چه اعتصاب و کم کاری دو روز دیگر ادامه یابد. تولید کاملاَ متوقف خواهد شد و مشکلاتی در داخل کشور به وجود خواهد آمد.”خبرگزاری فرانسه و آسوشیتدپرس نیز از شهادت استاد کامران نجات الهی گزارش می‌دهند: “مقامات بیمارستانی اظهار داشتند که امروز، در جریان تظاهرات ضد شاه در ایران، 3تن از جمله 1استاد دانشگاه به وسیله گلوله کشته شدند. منابع سیاسی مخالف گفتند: این استاد که کامران نجات الهی نام داشت در یک اعتصاب نشسته در وزارت علوم و آموزش عالی شرکت داشت و هنگامی که بر روی یکی از بالکن های وزارتخانه ظاهر شد، به وسیله یک سرباز به قتل رسید. او همراه با دیگران استادان اعتصابی به بسته شدن دانشگاه به وسیله دولت نظامی اعتراض داشت.
۶ دی ماه
خبرگزاری پارس گزارش ویژه در مورد حمایت آمریکا از شاه ارایه می کند: “آمریکا حمایت دگربار خود را از شاه ایران اعلام کرد و سخنگوی وزارت امور خارجه آن کشور گفته که دولت آمریکا با رهبران مخالف در ایران در تماس است.آمریکا اعلام کرد که موقعیت استراتژیک ایران برای آمریکا و امنیت اقتصاد جهانی اهمیت حیاتی دارد.”در همین روز “پونایتدپرس» هم از وضعیت مجلش شورای ملی، گزارشی ارایه می کند: “در جلسه امروز مجلس شورای ملی، احمد بنی احمد گفت که مجلس قادر به ارایه پیشنهاد و راه حلی برای اوضاع جاری ایران نیست.بنی احمد گفت که راه حل اوضاع در دست شاه است. او استعفای شاه را مطرح کرد. با سخنان بنی احمد مجلس متشنج شد.”رادیو کلن نیز با پخش قسمتی از مصاحبه  حضرت امام خمینی رحمة الله علیه با رادیو تلویزیون آلمان، مواضع ایشان را در قبال دولت احتمالی بختیار و خروج شاه از کشور مشخص می کند: سئوال: اگر دولتی به ریاست بختیار به روی کار بیاید، شما این دولت را حمایت می کنید، حتی اگر شاه بپذیرد که به طور موقت از ایران خارج بشود؟جواب: هیچ دولتی را با بودن رژیم سلطنتی قبول نخواهم کرد. هدف، تشکیل جمهوری است و برای من از روز روشن تر است که با وضع فعلی در آینده ای نزدیک به آن خواهیم رسید.سئوال: ناظران خارجی یک نوع مشی در سیاست حضرت عالی، طی هفته گذشته، مشاهده کرده‌اند. آیا به نظر شما به هم خوردن اوضاع اقتصادی ایران کافی برای سقوط رژیم شاه هست یا اینکه تصور می فرمایید که روشهای قهرآمیز دیگری باید تعقیب شود؟جواب: به نظر می رسد که همین نحو مبارزات برای سرنگون کردن شاه از تختش کافی است. (۱)
۷ دی ماه
خبرگزاری پارس از پیام  حضرت امام خمینی رحمة الله علیه به ملّت شریف ایران خبر داد:  حضرت امام خمینی رحمة الله علیه در پیامی به ملت ایران، به مناسبت کشتار بی رحمانه قم، 40م کشتار مردم در صحن مطهر مشهدمقدّس، هفته کشتار در مشهد و کشتار در شهرستان های دیگر، روز 9دی را روزعزای عمومی اعلام کرد.  حضرت امام خمینی رحمة الله علیه از شاه خواست تا به دیکتاتوری خود پایان دهد.
۹ دی ماه
رادیو کلن از تظاهراتی در تهران به درخواست  حضرت امام خمینی رحمة الله علیه خبر می‌دهد: “ حضرت امام خمینی رحمة الله علیه از هواداران خود خواست تا امروز، به مناسبت اولین سالگرد آ‎غاز تظاهرات مردم علیه رژیم ایران، تظاهراتی در تهران بر پا کنند.امروز، در بازار تهران تظاهراتی علیه شاه صورت گرفت. در همین روز خبرگزاری پارس و رادیو کلن از نخست وزیری بختیار خبر دادند:بامداد امروز، دربار شاهنشاهی ایران اعلام کرد که شاه ایران قصد کناره‌گیری از سلطنت و تشکیل شورای سلطنت را ندارد و به دکتر بختیار ماموریت داده است تا دولت جدید را تشکیل دهد. دکتر سنجابی نیز موافقت خود را با دولت آینده بختیار اعلام کرد. قرار است فردا مجلسین ایران برای اتخاذ تصمیم درباره دولت جدید تشکیل جلسه بدهند.
۱۰ دی ماه
خبرگزاری پارس در گزارش ویژه خود در این روز از احتمال خروج شاه از ایران خبر می‌دهد:دیشب، دکتر شاپور بختیار اعلام کرد که سرگرم مطالعه تشکیل یک دولت غیرنظامی است.بختیار گفت:در شرفیابی به پیشگاه شاهنشاه، ایشان پیش نهادهای من را برای تشکیل دولت مورد موافقت قرار دادند. نخست وزیر احتمالی آینده گفت که در این شرفیابی‏، شاهنشاه طی سخنان خودشان درباره مسایل مملکتی، اظهار علاقه فرمودند که برای معالجه و استراحت، در موقع مناسب، مدتی رهسپار خارج شوند.
۱۱ دی ماه
خبرگزاری پارس و رادیو لندن از استعفای ازهاری خبر می دهند: “شب گذشته، ارتشبد ازهاری استعفای دولت خود را به پیشگاه شاهنشاه آریامهر تقدیم کرد. گفته شد که به علت کسالت ارتشبد ازهاری یکی از معاونان ایشان، تا تشکیل دولت آینده، امور کشور را اداره خواهد کرد.به گفته رادیو تهران، شاه اسعفای ارتشبد ازهاری را پذیرفته است.”در همین روز آسوشیتدپرس گزارش می دهد:دیروز حضرت امام خمینی رحمة الله علیه در بیانیه روزانه خود بختیار را نکوهش و گفت:شاه شخصی فاسد است و هر کس که بخواهد با او همکاری کند فاسد است.
۱۲ دی ماه
خبرگزاری پارس در گزارشی،خروج شاه را قوت می‌بخشد.شاه برای اولین بارگفت:برای گذراندن تعطیلات واستراحت به خارج خواهم رفت.
۱۳ دی ماه
 حضرت امام خمینی رحمة الله علیه در مصاحبه خودشان با خبرنگار روزنامه اکسپرس، عزم و اراده آهنین ملت ایران در برابر شاه را تشریح می‌کنند: “سئوال: آیا به طرفدارانتان دستور به ملایمت و مدارا داده‌اید؟جواب: ما تاکنون هنوز دستور خشونت نداده‌ایم و همیشه ملت ما در برابر تانک و توپ و مسلسل با دست خالی و تنها با مشت گره کرده ایستاده است. ولی اگر قدرتهای جهنمی استعماری دست از حمایت خود از آدمشکان ایران که شاه در راس آنهاست برندارند، ما هم با شیوه های دیگر در برابر آنها رفتار خواهیم کرد.” (۲)
۱۴ دی ماه
آسوشیتدپرس در گزارش خود از تغییر سیاست آمریکا در قبال شاه و ایران خبر می دهد: “دیروز، دولت پرزیدنت جیمی کارتر این گزارش را تکذیب کرد که دولت آمریکا تصمیم گرفته است تا به شاه توصیه کند که از ایران برود، هودینگ کارتر، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا، اظهار داشت که هیچ گونهه تغییری در حمایت دولت آمریکا از شاه پدید نیامده است. لیکن‏، اگر شاه تصمیم به ترک کشور بگیرد، ایالات متحده مقدمش را گرامی خواهد داشت. به گفته مقامات دولتی، در وزارت امور خارجه آمریکا، گرایش روز افزونی به تغییر سیاست این کشور در رابطه با شاه و تشویق او به استعفا وجود دارد.”در این روز حضرت امام خمینی رحمة الله علیه در مصاحبه با خبرنگار شبکه رادیو تلویزیون سی. بی. اس. آمریکا، مواضع خودشان و ملت ایران را در خصوص خروج شاه از کشور اعلام می‌کنند: “سئوال: گفته می‌شود که شاه برنامه دارد تا برای تعطیلات کوتاهی از مملکت خارج شود. آیا این امر حضرت عالی را قانع می‌کند و موجباتی را برای پایان دادن به اعتصابات و تظاهرات خواهد بود؟جواب: خیر، رفتن شاه کفایت نمی‌کند، باید رژیم به هم بخورد و تمام چیزهایی که مربوط به سلطنت است، باید از بین برود تا ما راضی شویم. یعنی ملت راضی شود.”(۳)
۱۶ دی ماه
 حضرت امام خمینی رحمة الله علیهدر بیانات خود به ملت ایران از توطئه خطرناک عمال شاه خبر می‌دهند و مردم را به ادامه مبارزات علیه شاه دعوت می کنند:“به عموم ملت شجاع و بیدار ایران ایدهم الله تعالی هشدار می‌دهم که بار دیگر توطئه خطرناک از طرف عمال شاه خائن و طرفداران غارتگران بین المللی در دست اجرا است تا رژیم منحط شاهنشاهی را حفظ و شاه را به قدرت شیطانی رسانده، به غارتگری نفتخواران و سلطه اجانب ادامه دهند…ملت آگاه ایران! شجاعانه مبارزات خود را ادامه دهید… من به عموم ملت دلیر اعلام می‌کنم که رژیم سلطنتی غیرقانونی و مجلسین غیرملی و غیرقانونی و حکومت غاصب غیرقانونی و یاغی است… اینک چند مطلب را لازم می‌دانم تذکر دهم: ۱- کارمندان وزارتخانه‌ها وزرای فاسد غیرقانونی را نپذیرند و از آنان اطاعت نکنند و در صورت قدرت، به وزارتخانه‌ها راه ندهند… ۲- ملت از دادن مالیات، مطلقاَ و از دادن پول آب و برق و تلفن خودداری کنند و از آنچه اعانت به دولت است، احتراز نکنند… ۳- علمای اعلام بلاد و خطبای محترم و طلاب غیور، قضات و وکلای محترم دادگستری‏، اساتید محترم دانشگاه‌ و دانشگاهیان، بازاریان، اصناف، کارگزاران، کشاورزان، سیاسیون محترم و سایر اقشار ملت مخلوع بودن شاه و غیرقانونی بودن مجلسین و دولت را اعلام فرمایند که اگر سستی کنند ممکن است توطنه بر ضد کشور و ملت به نتیجه برسد که همگی مسئول آن خواهیم بود… ۴- فروشندگان مواد غذایی از گرانفروشی خودداری کنند… ۵- از کمک به کارگران و کسبه صنفی که بر اثر اعتصابات ضرر کرده‌اند، غفلت نشود و از وجوه شرعیه مجازند به آنان کمک نمایند.این جانب روز دوشنبه نهم صفر ۹۹ را برای شهدای مشهد و قزوین و کرمانشاه و سایر بلاد، روز عزای عمومی اعلام می‌کنم.” (۴)
۱۷ دی ماه
خبرگزاری پارس، در گزارش ویژه خود از آمادگی شاه برای خروج از ایران خبر‌ می‌دهد: “شاه آمادگی خود را برای خروج از کشور و تشکیل شورای سلطنت اعلام کرد.”رویتر نیز به احتمال خروج شاه از کشور قوت می‌بخشد:“مقامات آمریکایی عقیده دارند که شاه ایران در زیر فشار مخالفین و برای آنکه دولت غیرنظامی فرصت بازگردانیدن نظام را بیابد، به زودی از ایران خارج می‌شود.”خبرگزاری فرانسه نیز موضع آمریکا را در قبال خروج شاه از کشور تشریح می‌کند:“روزنامه نیویورک تایمز در شماره امروز خود نوشت: آمریکا باید هر چه زودتر با کسانی که در آینده بر مسند قدرت خواهند بود روابط حسنه‌ای برقرار سازد. این شاه است که در ایران شکست خورده است و نه آمریکا.” یونایتدپرس، آسوشیتدپرس، تاس و خبرگزاری فرانسه نیز از مسافرت ژنرال هایزر به ایران خبر می‌دهد:“منابع رسمی می‌گویند مهم‌ترین هدف مسافرت ژنرال هایزر به ایران، گفتگو با نظامیان ایران و ارزیابی میزان گرایش آنان به همکاری با دولت بختیار است.”همچنین آسوشیتدپرس، یونایتدپرس و رادیو لندن از تظاهرات مردمی خبر می‌دهند:“امروز، تظاهرکنندگان به خیابانها آمدند و خواستار سرنگونی حکومت محمدرضاشاه پهلوی شدند. سربازان با شلیک مسلسلهای خود به آنان پاسخ دادند.امروز، افراد نیروی هوایی ایران نیز به سربازان پیوستند تا گروههای مردم را پراکنده کنند. …»
۱۸ دی ماه
رویتر از احتمال خروج شاه از ایران خبر می‌دهد:“یک هواپیمای سلطنتی در فرودگاه بین المللی مهرآباد ایستاده است تا شاه را از ایران خارج کند. اما، از طرف کاخ سلطنتی عزیمت شاه مخفی نگه داشته شده است. بسیاری معتقدند که هر آن عزیمت شاه ممکن است صورت گیرد.شایع بود که اگر وی امروز کشور را ترک نکند، روز سه شنبه این کار را خواهد کرد. چه‏ انتظار می‌رود که دولت غیرنظامی شاپور بختیار در روز سه شنبه، رای اعتماد مجلس را به دست آورد.”روزنامه اطلاعات نیز ترک ازهاری را خبر می‌دهد:“ارتشبد ازهاری، نخست وزیر پیشین، تهران را ترک کرد.”همچنین  حضرت امام خمینی رحمة الله علیه در مصاحبه با هفته نامه ژون آفریک مواضع خودشان و ملت ایران را در قبال دولت بختیار مشخص می‌کنند:“سئوال: آیا بیمی از این ندارید که شکست حکومت بختیار به یک کودتای نظامی منتهی شود؟ و نگرویدن ارتش را به صف انقلاب در شرایط فعلی، چگونه توضیح می‌دهید؟جواب: بختیار، علی ای حال حکومتش بر خلاف قانون است و ملت ایران نمی تواند حکومت او را قبول کند. منتهی شدن به کودتای نظامی همین است که تاکنون بوده است… و ما در راه اسلام و کشور کوشش خودمان را تا آنجا که بتوانیم خواهیم کرد. در ایران کودتای نظامی مسئله ای را حل نمی کند. زیرا، دولت قبل از بختیار‏، خود یک کودتای نظامی بود و مشکل ایران حل نشد. شما باور نمی‌کنید که ارتش با ملت است و در آینده نزدیکی به شاه پشت خواهد کرد. پیروزی ما حتمی است و جمهوری اسلامی تحققش برای من خیلی روشن است.”(۵)
۱۹ دی ماه
گزارش روزنامه اطلاعات و رادیوهای مسکو و لندن در این روز، از وخامت اوضاع داخلی ایران خبر می‌دهد:دیروز[به دعوت آیت الله خمینی و] به مناسبت روز عزای ملی در بیشتر شهرستانها تظاهرات و راهپیمایی‌های بزرگ و گسترده انجام شد. جریان تظاهرات در بسیاری از شهرها آرام بود، ولی در برخی از شهرها به خشونت کشیده شد. نیروهای مسلح پلیس، در جریان پراکنده کردن تظاهرکنندگان، بیش از یکصد و سی تن را کشتند و یا زخمی کردند.در تبریز، با تکرار فاجعه روز بیست و نهم بهمن ماه سال ۱۳۵۶، این شهر غرق در آتش و خشونت شد.اهواز نیز شاهد بزرگ‌ترین راهپیمایی مردم شهر بود.طی یک سالی که از آغاز تظاهرات ایران می‌گذرد، نزدیک به شصت و پنج هزار تن کشته و زخمی شده‌اند.امروز اعلام شد که در شیراز حکومت نظامی لغو شده است.دیروز، حدود پنجاه هزار نفر از مردم قزوین، به عنوان سوگواری برای نزدیک به دویست نفر کشته‌شدگان رویدادهای دو هفته گذشته این شهر، در خیابانهای قزوین دست به راهپیمایی زدند. در حالی که تظاهرکنندگان از خیابان اصلی شهر می‌گذشتند باقی ماندهه ساختمان هتلها، مغازه‌ها و اداره‌هایی دیده می‌شد که به وسیله سربازان به آتش کشیده شده‌اند و غارت شده‌اند.دیروز، در قزوین سربازان خود را تا اندازه‌ای از انظار دور نگه داشتند. در حالی که دو تانک چیفتن و عده‌ای سرباز از میدان اصلی شهر نگهداری می‌کردند. هیئتی از وکلای تهران، به سرپرستی دکتر احمد صدر، به قزوین آمد تا اعمال خشونت‌بار اخیر را مورد بازرسی قرار دهد. در این هیئت دو نفر به نمایندگی از صلیب سرخ و یک مقام وزارت امور خارجه آمریکا نیز حضور داشتند. از خبرنگار ویژه بی. بی. سی هم دعوت شده بود. در یکی از بیمارستانها، دکترها اظهار کردند که تاکنون یکصد و هشتاد و شش جسد دیده شده است و گفته می‌شود که اجساد بقیه را از بین برده‌اند. بنا به گفته دکترها و منابع دیگر، جریان از روز ششم‌ دی ماه آغاز شد که یک گروهبان ژاندارمری به سوی گروهی از جوانان شلیک کرد و چهار عابر را کشت و سه نفر از جوانان را زخمی کرد.”در همین روز گزارش خبرگزاری فرانسه، از دیدار سفیر آمریکا با شاه به منظور خروج از کشور خبر می دهد:“اوایل هفته جاری، ویلیام سولیوان، سفیر آمریکا در تهران، دستور یافت تا اگر شاه نظر او را راجع به اوضاع ایران بخواهد به وی توصیه کند که از کشور خارج شود.روزنامه نیویورک تایمز می‌نویسد: شاه ایران در هفته‌های اخیر چندین بار با سفیر آمریکا ملاقات و گفتگو کرده‌ است.”
۲۰ دی ماه
خبرگزاری فرانسه از پیام حضرت امام خمینی رحمة الله علیهبه ملت ایران گزارش می‌دهد:“ حضرت امام خمینی رحمة الله علیهدر پیامی به ملت ایران گفت: مطالبی از ایران می‌رسد که از توطئه‌ای خطرناک حکایت می‌کند. گفته می‌شود اعلامیه‌هایی بدون امضا در تهران و شهرستان ها منتشر می‌شود و اشخاص بسیاری را به اسم ساواکی و یا عمال شاه تهدید به قتل می‌کنند و خانه‌هایی را با همین بهانه‌ها سوزانده و به زن و فرزندان آنان اهانت نموده و آزار داده‌اند. به طوری که از ایران اطلاع داده‌اند اعمال برخلاف اسلام و انصاف، بدون رعایت حقوق شرعی، انجام می‌گیرد که شاهد بر آن است که دستهای ناپاکی در کار است که با هرج و مرج و ایجاد رعب و وحشت نهضت مقدس اسلامی را متهم نموده و خدای نکرده به شکست بکشند.مردم مسلمان ایران در مبارزات بحق خود از این روشهای غیرانسانی استفاده نمی‌کنند و موظف شرعی هستند که… از اشخاصی که می‌خواهند به خانه‌های مردم تجاوز کنند و آتش‌سوزی نمایند جلوگیری نمایند که به نظر می‌رسد توطئه‌ای در دست اجرا است که باید از آن جلوگیری کرد. ملت شریف در تهران و شهرستان ها و قضبات به راهپیمایی و تظاهرات و اعتصابات خود ادامه دهند تا این توطئه با رفتن شاه خنثی شود.”همچنین رادیو کویت و آسوشیتدپرس از تظاهرات علیه شاه در کشور خبر می‌دهد:“امروز، در تهران و برخی از شهرهای ایران تظاهراتی علیه رژیم انجام شد. به طور کلی، تظاهرات تهران آرام بود. ولی، در شیراز تظاهرات به خشونت گرایید و تظاهرکنندگان به کنسولگری آمریکا حمله کردند، قسمتی از آن را آتش زدند و پرچم آمریکا را پایین آوردند. در این تظاهرات، زدوخوردی با مامورین نظامی پیش نیامد.سپس تظاهرکنندگان، مجسمه شاه را به زیر آوردند و به دفتر پلیس مخفی شهر آسیب رساندند. عوامل پلیس مخفی ساواک بر روی جمعیت شلیک کردند که در نتیجه، عده‌ای مجروع شدند و دو تا هشت نفر جان خود را از دست دادند.”روزنامه اطلاعات نیز از اعتصاب دسته‌جمعی کارکنان ایرانی فرودگاه خبر می‌دهد:“کلیه پروازهای داخلی و خارجی به علت اعتصاب دسته‌جمعی کارکنان ایرانی فردگاه، به مدت نامعلومی، لغو شد.”
۲۲دی ماه
بخش عربی رادیو کویت از احتمال خروج شاه از کشور خبر می‌دهد:“صدای آمریکا به نقل از سفیر ایران در واشنگتن گزارش داد که محمدرضا پهلوی، شاه ایران، برای چهارماه کشور خود را ترک خواهد کرد.”
۲۳ دی ماه
 حضرت امام خمینی رحمة الله علیه در پیام خود به ملت ایران از یک توطئه شوم بعد از خروج شاه از کشور خبر می‌دهند:… ملت عزیز ایران! خبری موثق دریافت نمودم که لازم است شما را مطلع کنم. توطئه‌ای از خارج کشور… در دست اجراست.می خواهند به مجرد رفتن شاه دسته‌هایی از مزدوران و اشرار را وادار کنند که به اسم ملّت مسلمان حمله به ارتش و سربازها و شهربانی ها و دیگر موسسات دولتی و نظامی کنند و با تبلیغاتی که برای نیروهای نظامی و انتظامی کرده‌اند، به عنوان دفاع آنان را به قتل عام مردم بی‌دفاع وادار نمایند. بدخواهان… از یک سو، در بین سربازان و نظامیان و سایر قوای انتظامی دست به اشاعه دروغ می‌زنند که ملت می‌خواهد همه شما را از بین ببرد و از سوی دیگر، اشرار و اجیرانی را به اسم ملت وادار به هجوم به دستگاه های نظامی و انتظامی می کنند تا ملت را در مقابل نیروی ارتش و انتظامی قرار داده و نتیجه مطلوب خود را بگیرند.من به ملت شریف و جمیع جناح های قوای نظامی و انتظامی، به حکم تکلیف الهی و ملی، هشدار می‌دهم که با بیداری و شجاعت اخلاقی، یکی دیگر از آخرین توطئه‌ها را خنثی کنید…»(۶)
۲۴ دی ماه
روزنامه اطلاعات از آشتی ارتش و مردم خبر می‌دهد:امروز، صدها هزار نفر در خیابان های تهران تظاهرات کردند. اما برخوردی بین مردم و مامورین نظامی روی نداد و مامورین نیز راهپیمایان را همراهی می‌کردند. روی بیش تر کامیون های حامل مامورین فرمانداری نظامی، عکس هایی از حضرت امام خمینی رحمة الله علیهنصب شده بود و مردم شعار می‌دادند:به دستور خمینی ارتش برادر ماست.خبرگزاری فرانسه نیز از تشکیل دولت تازه به فرمان  حضرت امام خمینی رحمة الله علیه در کشور خبرمی‌دهد: حضرت امام خمینی رحمة الله علیه اظهار داشتند:تا چند روز دیگر یک دولت تازه تشکیل خواهند داد که جایگزین دولت بختیار خواهد شد. حضرت امام خمینی رحمة الله علیهگفتند که اعضای دولت آینده را پیش‌بینی کرده‌اند و همه آن ها اکنون در ایران به سر می‌برند.
۲۵ دی ماه
 حضرت امام خمینی رحمة الله علیه در مصاحبه خود با خبرنگاران خارجی مواضع خودشان را در قبال دولت بختیار و دولت آمریکا مشخص می کنند:“سئوال: دیروز، بختیار نخست وزیر، طی یک مصاحبه مطبوعاتی اظهار داشت که مذهبیون باید به مذهب بپردازند و سیاست را به سیاستمداران واگذار کنند. وی همچنین اظهار داشت که شما قادر به واژگون کردن حکومتش نیستید. نظر شما در این باره چیست؟جواب: مطلب اولی که گفته است مطلبی است که همیشه اجانب برای بردن منافع ما این تز را داشته اند که مذهب از حکومت جداست و ایشان هم بلندگوی همانهاست و آنکه ما قدرت به هم زدن حکومت او را نداشته باشیم، در آینده معلوم می شود. حکومت او محکوم به فناست و پیروزی از آن ملت رنج کشیده ایران است.سئوال: شما پیامی به ارتش فرستادید. دیروز ارتش با مردم پیوندی برقرار کرد. آیا کماکان به پیوستن ارتش به صفوف خود ایمان دارید؟ یا بیم یک کودتای نظامی دارید؟جواب: من امیدوارم که ارتش، البته آنهایی که مال ملت را نچاپیدند و آنهایی که به شرافت ارتشی خود باقی مانده اند، به ملت بپوندند تا آن اقلیت ناچیزی که خائن هستند نتوانند کاری کنند.سئوال: گزارش هایی رسیده است که مقامات آمریکایی با حضرت آیت الله تماس گرفته اند، آیا ممکن است بفرمایید تماس در چه فرم و شکلی بوده است؟ آیا در آینده همکاریهای مستقلی بین دولت شما و دولت آمریکا وجود خواهد داشت؟جواب: با من تا به حال تماسی شخصاً نگرفته اند و روابطی که بر مبنای احترام متقابل است ان شاء الله برقرار می شود. ولی ما کاملاً مستقل هستیم و زیر بار هیچ کشوری نخواهیم رفت.”(۷)
۲۶ دی ماه
روزنامه‌های اطلاعات و کیهان و رادیوهای بیروت و صوت الجماهیر از فرار شاه از کشور خبر دادند:امروز، شاه ایران قبل از عزیمت از یاران یک کنفرانس مطبوعاتی تشکیل خواهد داد و در آن از بحران ایران سخن خواهد گفت. انتظار می‌رود که شاه امروز وارد آسوان شود تا مذاکراتی با پرزیدنت سادات انجام دهد.سخنگوی رسمی مصر گفت که وارد شدن شاه به مصر فرصتی برای انجام مذاکرات میان او و پرزیدنت سادات است.شاه ساعت یازده و چهل و پنج دقیقه امروز، به اتفاق ملکه فرح، وارد فرودگاه مهرآباد شد و در جمع خبرنگاران داخلی و خارجی حضور یافت. در فرودگاه نخست وزیر و وزیر دربار و روسای مجلسین سنا و شورای ملی شاه را بدرقه کردند.شاه پیش از ورود به هواپیما به دو خبرنگار حاضر در فرودگاه گفت که نمی‌داند چه وقت بازخواهد گشت و این امر به وضع مزاجی وی بستگی خواهد داشت.سپس، شهباز هواپیمای اختصاصی شاه در حالی که یک جت بوئینگ ۷۰۷ و دهها هلی‌کوپتر آن را همراهی می‌کردند، از فرودگاه مهرآباد پرواز کرد و شاه را به مصر برد.  حضرت امام خمینی رحمة الله علیه ، در ۲۷دی، پس از فرار شاه در پیامی به ملت شریف ایران مواردی را به اطلاع رسانند:
بسم الله الرحمن الرحیم
خدمت عموم ملّت شریف و شجاع ایران اعلی الله کلمتهم وفقهم الله تعالی: فرار محمد رضا پهلوی را که طلیعه پیروزی ملت و سرلوحه سعادت و دست یافتن به آزادی و استقلال است به شما ملت فداکار تبریک عرض می کنم. شما ملت شجاع و ثابت قدم به ملتهای جهان ثابت کردید که با فداکاری و استقامت، می توان بر مشکلات هرچه باشد غلبه کرد و به مقصد هرچه دشوار باشد رسید. گرچه این ستمگر با دست آغشته به خون جوانان ما و جیب انباشته از ذخایر ملت، از دست ما گریخت ولی به خواست خداوند متعال بزودی به محاکمه کشیده خواهد شد و انتقام مستضعفین از او گرفته خواهد شد و لکن قطع دست ستمکار از ادامه ظلم به دست ستمدیدگان فوری است. او رفت و به هم پیمان خود اسرائیل دشمن سرسخت اسلام و مسلمین پیوست و جرایم و آشفتگیهایی را برجا گذاشت که ترمیم آن جز به تائید خداوند متعال و همت همه طبقات ملت و فداکاری اقشار کاردان و روشنفکر میسر نخواهد شد. اکنون در این طلوع فجر سعادت و پیروزی توجه عموم را به مطالبی جلب می کنم:

۱. بر جوانان غیور در سراسر کشور لازم است برای حفظ نظم با آن دسته از قوای انتظامی که اکنون به آغوش ملت باز گشته اند، با تمام نیرو همکاری کنند و با کمال قدرت و جدیت نگذارند که بدخواهان و منحرفین آشوب و ناامنی ایجاد نمایند.

۲. به تظاهرات و شعارهای پرشور علیه رژیم سلطنتی و دولت غاصب ادامه دهند و اگر منحرفین و مخالفین اسلام بخواهند اخلالی به وجود آورند و نظم را به هم زنند از آنان جدا جلوگیری کنند. باید ملت بداند که هر انحرافی و هر شعاری که مخالف مسیر ملت است به دست عمال شاه منفور و عمال اجانب تحقق می یابد. من از جمیع اشخاص که انحراف داشته اند و یا گرایش به بعضی مکتبهای انحرافی داشته اند، تقاضا دارم که به آغوش اسلام که ضامن سعادت آنان است برگردند، که ما آنان را برادرانه می پذیریم. در این موقع حساس که کشور جنگ زده ما بیش از هر زمانی به اتحاد و اتفاق احتیاج دارد، باید سعی شود که از هر اختلالی احتراز شود.

۳. دولت موقت برای تهیه مقدمات انتخابات مجلس موسسان بزودی معرفی می شود و به کار مشغول خواهد شد. وزارتخانه ها موظفند که آنان را پذیرفته و با آنان صمیمانه همکاری کنند. اینجانب به صلاح وزرای غیرقانونی می دانم که بر کناری خود را اعلام کنند و خود را در مسیر ملت قرار دهند.

۴. به جمیع نیروهای انتظامی و زمینی و هوایی و دریایی و صاحب منصبان و افسران و درجه داران ارتش و ژاندارمری و غیرآنان توصیه می کنم که دست از حمایت محمدرضا پهلوی که مخلوع است و به کشور برنمی گردد و در خارج نیز با نفرت مردم مواجه است برادرند و به ملت بپیوندند، که صلاح دنیا و دین آنان در آن است.اینجانب از همه طبقات، ‌خصوصاً حضرات علمای اعلام، در این موقع حساس تشکر می کنم و سلامت و سعادت همگان را از خداوند متعال خواستارم و وحدت کلمه را همیشه خصوصا تا برانداختن رژیم شاهنشاهی و استقرار حکومت جمهوری اسلامی امیدوارم.والسلام علیکم و رحمت الله و برکاته روح الله الموسوی الخمینی» (۸)

تسهيل روند پيروزي انقلاب اسلامي با فرار شاه
هر چند حاميان خارجي شاه همچنان به طرفداري و حمايت هاي گسترده خود از حکومت پهلوي ادامه مي‌دادند و بالاخص آمريکاييان همچنان مصر بودند ولو با توسل به کودتا براي نجات شاه از سقوط حتمي، که به معناي از دست رفتن منافع زايدالوصف سياسي و امنيتي و اقتصادي و نظامي و... آنان در ايران و منطقه بود، مانع از پيروزي انقلابيون شوند، اما، به‌واقع خروج شاه از کشور فرايند فروپاشي نظام شاهنشاهي پهلوي و پيروزي انقلاب اسلامي ملت ايران را تسهيل کرد و شتاب بيشتري بخشيد. علاوه بر اين‌ در اردوگاه حاميان کم‌شمار حکومت در داخل کشور تزلزلي روزافزون پيشامد کرده و يأس و نوميدي از آينده حکومت درحال احتضار را دو چندان کرد، انقلابيون خارج از شمار تحت رهبري حضرت امام خمینی رحمةالله علیه اما بيش از پيش به پيروزي انقلاب اميدوار شدند؛ به‌ويژه اين که به دنبال خروج شاه از کشور حضرت امام خمینی رحمةالله علیه رهبر انقلاب هم اعلام کردند به زودي خاک فرانسه را به سوي ايران ترک خواهند کرد. در چنين اوضاعي بود که دولت بختيار هم با تمام تلاشهايي که براي آرام کردن فضاي سياسي و اجتماعي کشور انجام مي‌داد، خيلي زود حاميان رژيم پهلوي را نوميد کرد و آشکارتر شد که انقلابيون هيچ‌گونه وقعي به وعده‌ها، تهديدها، سروصداها و لاف و گزافه‌گوييهاي او نمي‌نهند و به سرعت مهياي تمهيد مقدمات استقبال از رهبر افسانه‌اي انقلاب مي‌شوند. هر چند در دوران نخست‌وزيري بختيار سرکوبگريهاي حکومت حتي فزونتر شده و رقم قربانيان در ميان انقلابيون افزايش چشمگيرتري هم پيدا کرد، اما، روند حوادث سي و چند روزه آتي که نهايتاً به پيروزي انقلاب اسلامي انجاميد چنان سريع طي شد و انقلابيون (تحت هدايتهاي امام خميني) آن‌چنان کنترل تحولات و رخدادهاي جاري و ساري در کشور را در دست گرفتند که نه دولت بختيار و حاميان ديگر رژيم محتضر پهلوي در داخل کشور و نه حاميان خارجي آنان هر گونه امکان ابتکار عملي را از دست داده و ناگزير تسليم اراده ملت ايران شدند. چرا بختيار به عنوان آخرين تير ترکش شاه نتوانست موج انقلاب را خاموش کند و چرا مردم به رغم آن‌که بختيار از اعضاي جبهه ملي و به ظاهر مخالف شاه بود، وي را نپذيرفتند؟در واقع زماني که بختيار به نخست‌وزيري رسيد (در همان آستانه خروج شاه از کشور) کساني که تحولات و رخدادهاي انقلابي ايران را از نزديک دنبال مي‌کردند، ديگر اميد چنداني به احتمال نجات نظام شاهنشاهي پهلوي و مهار تحرکات انقلابي جاري و ساري در کشور نداشتند. بنابراين در آستانه نخست‌وزيري بختيار رژيم پهلوي با بن‌بستي بازگشت‌ناپذير مواجه شده بود و حضور بختيار در رأس قدرت هم حتي در ميان حاميان شاه در حکم نوعي "تيري در تاريکي" انداختن بود. در اين ميان امام ‌خميني به سرعت به نخست‌وزيري بختيار واکنش نشان داد و به ملت ايران هشدار داد بي‌اعتنا به اين ترفند جديد حکومت و حاميان خارجي آن، حتي با قدرت و توانايي بيشتري به مقابله با رژيم رو به زوال پهلوي برخيزند و آخرين سنگرهاي استبداد و حاميان خارجي آن را فتح کنند. در واقع رهبري داهيانه حضرت امام خمینی رحمةالله علیه نقش تعيين‌کننده‌اي در روند فروپاشي سريع‌تر نظم موجود ايفا کرد. علاوه بر اين در آن برهه بختيار در ميان ملت ايران شأن و جايگاهي نداشت و حتي رهبران و اعضاي جبهه ملي هم (که خود در ميان انقلابيون رقم قابل ‌توجهي نبوده و مقبوليتشان در نزد قاطبه مردم هم صرفاً به دليل پيرويشان از رهبري هاي حضرت امام خمینی رحمةالله علیه بود) به دليل پذيرش مقام نخست‌وزيري شاه او را از جبهه ملي اخراج کرده بودند. با اين توضيح که، بختيار در زمره منتقدان وفادار نظام شاهنشاهي پهلوي قرار داشت و با پذيرش مقام نخست‌وزيري شاه در صدد بود براي نجات رژيم پهلوي از سقوط حتمي و پيروزي انقلاب اسلامي راهي پيدا کند. بنابراين، انقلابيون آشتي‌ناپذير تحت رهبري حضرت امام خمینی رحمةالله علیه که جز از ميان برداشتن رژيم استبدادگرا، مردم‌ستيز، قانون‌گريز و سلطه‌پذير پهلوي و جايگزين ساختن آن با نظامي نوين مبتني بر احکام، آموزه‌ها و احکام اسلامي ـ شيعي هدف ديگري را دنبال نمي‌کردند. پس بديهي بود که نمي‌توانستند حضور بختيار در مقام نخست‌وزيري را با نظر مساعد بپذيرند. همان‌گونه هم که مي‌دانيم حضرت امام خمینی رحمةالله علیه فقط حدود 16 روز پس از خروج شاه از کشور و در 12 بهمن 1357 وارد ايران شدند؛ تا پيروزي نهايي انقلاب اسلامي ملت ايران و فروپاشي قطعي نظام شاهنشاهي پهلوي هم فقط 10 روز ديگر فاصله افتاد؛ 22 بهمن ؛ عصر جديدي در حيات سياسي، اجتماعي، فرهنگي جامعه ايراني چهره گشوده بود...

و این گونه بود که شاه از کشور فرار کرد، فرار بدون بازگشت به وطن، و پس از فرار شاه، مرم با آمدن به خیابان ها، اظهار شادمانی کردند و با پخش گل و شیرینی این پیروزی بزرگ را جشن گرفتند و آماده پذیرایی ازحضرت امام خمینی رهبر بزرگ انقلاب شدند (دیو چو بیرون رود، فرشته درآید). جهت مطالعه و كسب اطلاعات بيش تردر مورد این موضوع مي توانيد به منابع زیر هم مراجعه فرماييد:

1. www.ebratmuseum.ir
2. پایگاه اطلاع رسانی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری
3. حديث انقلاب، ص 295، مؤلفان:  جمعى از نويسندگان.
4. ماروين زونيس،شكست ‏شاهانه، نشرنور، تهران، ص132.
5. حسين، فردوست، ظهور و سقوط، سلطنت پهلوى، ص 615.
6. http://iichs.org/index.asp?id=2111&doc_cat=36
7. اداره مشاوره و پاسخ نهاد نمايندگي مقام معظم رهبري؛ http://www.porseman.org/q/show.aspx?id=31422

محمدرضا عابدی

پاورقی:
۱-۸.صحیفه نور؛ مجموعه رهنمودهای حضرت امام خمینی رحمةالله علیه، تهیّه و جمع آوری مرکز مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، تهران، وزارت ارشاد اسلامی، 1364، ج ۴