خدیجه(س) گوهری که در مکه درخشید

با نگاهی به تاریخ حیات زن در اعصار گذشته و بررسی و ارزیابی روی دادهای جوامع گوناگونی که در آن ها بانوان نقشی را عهده دار بوده اند، این نکته آشکار می گردد که هرگاه زنان به سوی پاکی درون، صفای قلب و تهذیب نفوس گام بردارند و به عوالم معنوی گرایش یابند چنان منزلت و اراده ای به  دست می آورند که می توانند در تاریخ سرزمینی تحول آفرین باشند.

در واقع یک روی ایمان و تقوا و حصار عفاف، از چنین گوهرهایی حراست می کند. وقتی زیربنای فکری آدمی از انحراف و دنیاطلبی دور باشد و بر مبنای واقع بینی و دوراندیشی اهتمام ورزد و وجود خویش را به نور پارسایی روشن سازد، پیروزی های پرمایه ای را به  ارمغان خواهد آورد.

خدیجه ی کبری(ص) در زمره ی بانوانی است که در جزیره  العرب و در سرزمینی آغشته به جاهلیت، شقاوت و ستم که مسیری پرانحطاط را می پیمود و شعله های ایمان و خرد در آن به خاموشی گرائیده بود، چون ستاره ای پرفروغ طلوع کرد.

در حجاز، در مکه ی معظمه، خاندانی بااصالت به نام «قریش» روزگار می گذرانیدند. اگرچه در محیط آن روز به دلیل فاصله گرفتن از تعالیم پیامبران از ارزش ها و موازین انسان ساز خبری نبود و خصومت، تبعیض ، نزاع  و انواع خودخواهی و هرزگی ، فضای تاریک و تیره ای پدید آورده بود اما این بانو به دور از همه ی این آشفتگی ها در مسیر حق جویی و درستی و راستی قرار داشت. به دلیل همین شرافت ذاتی و نسبی، اولین بانویی است که شایستگی دریافت پیام توحید را از رسول اکرم(ص) به دست آورد و برای اعتلای آیین اسلام از خود فداکاری های قابل تحسین بروز داد.

بانویی جذاب و نورانی که در میان جامعه و مردم بسیار شریف و محترم بود و در امورات خود از هوشمندی، درایت و کاردانی بهره داشت؛ به برکت همین تدبیر متفکرانه و تبحر در امور بازرگانی، در جهاد اقتصادی مدیریت شایسته ای از خود بروز داد. خداوند متعال بر اثر درست اندیشی، اخلاص و صدق نیت خدیجه این افتخار را به وی داد که تمامی توانایی های فکری و مادی خود را برای رونق دیانت و ترویج فرهنگ اسلامی و دفاع از فضایل و مکارم به کار گیرد و در حساس ترین و سخت ترین شرایط، در استواری پایه های یکتاپرستی مشارکت نماید. در تاریخ پرفراز و نشیب اسلام کدامین بانو غیر از خدیجه را می توان به جامعه معرفی کرد که با شوقی وصف ناپذیر، مهر و ایمانی استوار، بی آن که تردیدی به دل خویش راه دهد و یا ذره ای از باورش به تکریم همیشگی پیامبر اکرم(ص) بکاهد دعوت دین را پذیرا گردد و با آن همه ثروت، تنعم، نازپروردگی و زیستن در رفاه و امکانات فراوان از تمامی دارایی های خود با خشنودی خاطر بگذرد و در هنگامه ای محنت زا در کنار همسر خود بایستد و شریک دشوارترین رنج ها و آزارها باشد. خدیجه این لیاقت را به دست آورد که به لطف خداوند مایه ی امید و آرامش و سلامت رسول اکرم(ص) گردد. بنابراین شایسته است تمام مسلمانان جهان مقامش را تکریم نمایند و خدمات ایثارگرانه اش را ارج نهند.

خاندان بااصالت

خدیجه در یکی از خانواده های اصیل و شریف قریش به دنیا آمد. افراد خاندانش همگی اهل فضل، فداکاری و حمایت  از خانه ی کعبه بودند.

او دختر «خویلد» فرزند «اسد بن عبد العزی» فرزند «قصی» فرزند «کلاب» است. قصی جد چهارم پیامبر اکرم (ص) است و با این وصف، خدیجه با چند واسطه، عموزاده ی پیامبر است و ریشه ی خاندانش در قصی با خاندان حضرت ختمی مرتبت متحد می شوند؛ از این رو گاهی آنان همدیگر را پسرعمو و دخترعمو خطاب می کرده اند. اسد بن عبدالعزی جد پدری خدیجه از شخصیت های برجسته ی عصر خود بود. بیست سال قبل از بعثت نبی خاتم عده ای از بزرگان مکه از جمله اسد برای حفظ امنیت مکه و توابع، جلسه ای مشورتی تشکیل دادند و هم پیمان گشتند تا به حقوق مظلومان و محرومان رسیدگی کنند و از ستم جفاکاران جلوگیری نمایند. چون سه نفر از اعضای مرکزی و مؤسس این پیمان «فضل بن فضاله»، «فضل بن وداعه» و «فضل بن حارث» نام داشتند، اسم آن را پیمان «حلف الفضول» گذاشتند. پیامبر اکرم(ص) در همان سال های تشکیل این محفل در حالی که بیستمین بهار را سپری می کرد، به آن پیوست. میثاق مزبور در خانه ی «عبدالله بن حدعان» منقعد گردید و پیامبر برای آن احترام شایان توجهی قائل بود و بعد از بعثت می فرمود: «اگر اکنون هم مرا به عضویت در آن پیمان فرا بخوانند می پذیرم» و نیز تأکید می فرمود: «در پیمانی شرکت کردم که نمی خواهم آن را نقض کنم اگر چه بهای آن شتران سرخ موی حجاز باشد». عضویت اسد بن عبدالعزی در کنار پیامبر در این پیمان به منظور دفاع از حقوق ستم دیدگان و بازداری ستم گران از شقاوت و شرارت، مؤید آن است که وی از خیرخواهان و خردمندان عصر خود بود و در حفظ آرامش روانی جامعه می کوشید.1

خویلد پدر خدیجه نیز از شجاعت و دلیری بهره ای وافر داشت و در میان خاندانش که به  سلحشوری و قهرمانی معروف بود. از نشانه های دلیری او این ماجراست که «تُبّع» فرمانروای مقتدر یمن با لشگری عظیم وارد مکه گردید. شهر را تحت سیطره ی خود درآورد و تصمیم گرفت «حجرالاسود» را با خود به یمن ببرد. مردم مکه در این باره با تبع از در مخالفت و مقاومت درآمدند. طلایه دار این معترضان خویلد بود. او برای حفظ یکی از مناسک دینی و نمادهای مقدس، فداکارانه در برابر فرمان تبع ایستادگی کرد و آن چنان صلابتی در این زمینه از خود بروز داد که این پادشاه طغیان گر از تصمیم خود منصرف گردید و سنگ مقدس را به حال خودش رها کرد. این مقاومت در آن ایام زبان زد مردم گردید و آنان هنگام وصف خویلد وی را به شجاعت می ستودند.2

نسب خدیجه از ناحیه ی مادر چنین است: دختر «فاطمه» دختر «زائده » فرزند «اصم»، فرزند «رواحه»، که ادامه ی این سلسله به «لوی بن غالب» جد هشتم رسول اکرم(ص) می رسد. با این توصیف نسب خدیجه به حضرت اسماعیل و ابراهیم خلیل (جد بیست و هشتم و بیست و نهم) می رسد. خدیجه خواهر تنی «عوام بن خویلد» پدر «زبیر» است و چون مادر زبیر «صفیه» عمه ی پیامبر بود، برادرزاده ی خدیجه، پسرعمه ی رسول خدا(ص) است. از سوی دیگر «هاله» مادربزرگ خدیجه دختر «عبد مناف» جد سوم پیامبر است و از این طریق سلسله نسب خدیجه با سومین جد پیامبر متحد می گردد.3

پسرعمویی خردمند و دانشور

«ورقه بن نوفل» پسرعموی خدیجه از شخصیت هایی است که پرستش بت ها را در محیط آلوده ی حجاز روا نمی دید و از مدت ها قبل درصدد کنجکاوی و بررسی برآمد تا حقیقت را بیابد. در یکی از عیدها که قریش مشغول عبادت در پیشگاه یکی از بت ها بودند، چهار نفر، از جمله ورقه بن نوفل جلسه ای سری تشکیل دادند و درباره ی شرک ورزی مردم به بحث پرداختند. نظرشان بدان جا منتهی گردید که مردم در این گونه عبادت سخت در ضلالت به سر می برند و گویا آیین حنیف حضرت ابراهیم(ع) را فراموش کرده و از دست داده اند. آن ها بت هایی را می پرستند که نه می شنوند و نه می بینند و نه نفع و ضرری دارند، در خاتمه مقرر گردید که در اطراف و نواحی مکه به تفحص بپردازند تا سنت های دین ابراهیم خلیل را شناسایی کرده، در میان مردم ترویج نمایند.4

ورقه همانند «زید بن عمرو» و «عبیدالله حجش» درصدد یافتن دین حق برآمد تا آن که نصرانیت را برگزید و بر آن معتقد گردید. او کتاب های ادیان آن عصر را مطالعه کرد تا آن که بر خصال و ویژگی های رسول اکرم(ص) و هنگامه ی بعثتش آگاهی  حاصل نمود. از این رو هنگامی که حضرت محمد(ص) از طریق دریافت وحی، مأمور به رسالتی پررنج گشت به خانه آمد و داستان را برای همسر خویش، خدیجه، بازگو کرد خدیجه برای بررسی این ماجرا، گزارشی به عموزاده ی خود ورقه بن نوفل ارائه کرد. ورقه گفت: «سوگند به آن که جانم در قبضه ی قدرت اوست اگر راست گفته باشی این همان ناموس اکبر الهی و امین وحی پروردگار متعال است که کلام ملکوتی از طریق جبرئیل بر قلب مبارکش نازل می گردد و او پیامبر امت خواهد بود.» روزی رسول خدا(ص) مشغول طواف خانه ی خدا بود که با ورقه برخورد کرد. ورقه عرض کرد عموزاده چه می بینی و چگونه مشاهده می کنی. پیامبر نحوه ی ملاقات خود با فرشته ی الهی را برایش بیان نمود. ورقه قسم یاد کرد: «تو پیامبری ولی مخالفان تکذیبت می کنند، آزارت می دهند و از مکه آواره ات می نمایند و در پایان با تو و یارانت وارد نبرد خواهند شد و من اگر آن روز را درک کنم، چنان رضایت الهی را به دست آورم که خود داند و تلاشم را در حد مقدرات بپذیرد. آن گاه خم گردید و سر مبارک خاتم پیامبران را غرق در بوسه ساخت.»5

ورقه که متفکری دوراندیش و با انصاف بود، بر اثر مطالعه ی کتب آسمانی دریافت که محمد با بانویی از قریش ازدواج می کند که او سرور زنان قوم خود و بزرگ قبیله اش است و اموال خویش را در راه پیش برد اهداف محمد مصطفی(ص) انفاق و ایثار می کند. در این مسیر از خویش فداکاری نشان می دهد و در تمامی امور، یار راستین پیامبر خواهد بود. ورقه چنین نتیجه گرفت که آن بانو همان دختر عمویش خدیجه است، زیرا این ویژگی ها در غیر او وجود ندارد. از این رو هرگاه ورقه نزد خدیجه می آمد به او می گفت به زودی به مردی خواهی پیوست که برترین و شریف ترین انسان در زمین و جهان هستی است.6

مورخان خاطرنشان ساخته اند خدیجه ورقه را برای ازدواج با حضرت محمد(ص) واسطه قرار داد و او مؤظف گردید زمینه های این پیمان پاک را فراهم سازد. هنگامی که ورقه به عموزاده ی خود بشارت داد که محمد و خویشاوندانش را به ازدواج با تو راضی کرده ام، به پاس این خدمت بزرگ، خلعتی به وی عطا کرد که در آن زمان پانصد اشرفی ارزش داشت.7

در این که ورقه به رسول اکرم(ص) ایمان آورد یا نه، برخی منابع تاریخ صدراسلام، سکوت کرده اند ولی بسیار بعید به نظر می رسد او با این درجه از معرفت، دانش و خردمندی، از ایمان به پیامبر آخرالزمان امتناع کرده باشد. برخی قراین مؤید آن است که ورقه مؤمن بوده است. بلال حبشی را مشرکان مکه به شدت مورد آزار و اذیت قرار دادند و او در زیر شکنجه احد احد می گفت. ورقه از آن حوالی عبور می کرد که مقاومت های این مؤذن پیامبر را شنید و دید. ایستاد و گفت: «آری ای بلال به خدای سوگند: احد احد» و سپس متوجه  شکنجه گران بلال از جمله «امیه بن خلف» گردید و گفت: «به خدای قسم اگر او را بکشید قبرش را زیارتگاه قرار می دهم و از خاک مزارش تبرک می جویم.»8

منابع دیگر گفته اند پیامبر از خدیجه پرسید: «کار ورقه در ارتباط با اسلام به کجا رسید؟» خدیجه عرض کرد: «او تو را تصدیق کرد ولی اجل مهلتش نداد و قبل از آن که به زبان اظهار اسلام کند به دلیل کهولت سن از دنیا رفت.» رسول اکرم(ص) فرمود: «او را در رویایی دیدم که پیراهن سفیدی بر تن داشت.» بدیهی است اگر اهل دوزخ بود، جامه ای دیگر بر او می پوشانیدند. علامه ی مجلسی بعد از ذکر این روایت می گوید: «تعبیرکنندگان این خواب گفته اند پیراهن در عالم خواب کنایه از دیانت است و سفیدی مبین آن است که بر تن کننده ی جامه از هر گونه فساد و انحرافی دور بوده و دنیا را در حالت پاکی وداع گفته است.»9

لقب و کنیه ی خدیجه

خدیجه قبل از ولادت (تولد او در 67 یا 68 سال قبل از هجرت رسول اکرم(ص) به مدینه بوده است) در کتاب آسمانی انجیل که بر حضرت عیسی مسیح نازل گردیده به عنوان بانوی مبارکه و همدم مریم در بهشت معرفی گردیده است. در این کتاب هنگام وصف رسول اکرم(ص) خطاب به حضرت عیسی(ع) آمده است نسل او از مبارکه [بانوی بابرکت] است که هم شوی وی و نیز همدم مادرت مریم است.10

در عصر جاهلیت و در آن فضای آلوده به فساد و انحراف که زن های پاک دامن از نوادر به شمار می رفتند و بسیاری در ضلالت غوطه ور بودند خدیجه به دلیل قداست و پاکی در تمامی ابعاد اخلاقی و رفتاری طاهره خوانده می شد.11

شخصیت خدیجه در همان عصر چنان چشم گیر و مورد تکریم خاص و عام قرار داشت که او را باعنوان سیده ی نسوان (سرور بانوان) مورد مدح و تجلیل قرار می دادند.12

خدیجه آن چنان کمالات و مقامات ارجمند و والایی را به خود اختصاص داد که رسول اکرم(ص) بعد از ازدواج با او، ایشان را با لقب «کُبری» خطاب کرد و این لفظ از علو مقام خدیجه حکایت دارد.13

در دعای ندبه که از ناحیه ی مقدسه نقل گردیده، از خدیجه به عنوان «غرّا» یاد شده است.

لفظ غرا روشنی و درخشندگی را می رساند.

براساس برخی روایات، ابوطالب در خطبه ی عقد ازدواج خدیجه، وی را کریمه و دارای مقام شامخ معرفی کرد. این لقب نیز از شرافت و مقام عالی این بانو حکایت دارد.14

خدیجه با آن که بانوی بانوان قریش و ملکه ی حجاز است و آن چنان نفوذ اجتماعی دارد که اشراف و اعیان مکه سر بر آستانش می سایند نسبت به محرومان و یتیمان و سرپرستی و دست گیری از آنان توجهی ویژه دارد. به همین دلیل از عنوان «ام الایتام» (مادر یتیمان) لذت می برد و این لقب را بر سایر القاب ترجیح می دهد. به همان میزان که به امور اینان اهتمام می ورزد و قلوب مردم حجاز را بدین جهت به سوی خود جلب کرده و موجب گردیده که بانوان مکه پروانه وار بر گرد شمع وجودش اجتماع کنند و از همنشینی با او، افتخار نمایند نسبت به ثروتمندان، سرداران نامی و رؤسای قبایل چندان اعتنایی ندارد.15 اقتدار اجتماعی خدیجه در میان طوایف مکه بااصالت خانوادگی، خصال پسندیده و والایی او چنان گره خورده بود که او را ملکه ی حجاز و بزرگ بانوی قریش لقب داده بودند.16

کنیه های خدیجه عبارتند از «ام هند»، «ام الزهرا» و «ام المؤمنین».17

فضایل و مناقب

خدیجه در خانواده ای به رشد و شکوفایی رسید که از ریشه دارترین و اصیل ترین خاندان های جزیره العرب به شمار می رفتند. اما شرافت او، صرفاً به اصالت ها و نجابت های این محیط تربیتی خلاصه نمی گردد بلکه خود، به صفات پسندیده و خلق نیکو زبان زد همه گردیده بود. هر یتیمی که در حیات خود نقطه ی اتکایی به دست نمی آورد، هر پدری که قادر نبود برای فرزندان خود لقمه نانی تهیه کند، هر زنی که به دنبال کشته شدن شوهرش بی پناه می ماند و هر محروم و رنج دیده ای که از حمایت های دیگران ناامید می گشت، راهی خانه ی خدیجه می شد و به سنگر عطوفت و مهربانی و گنج سرشار سخاوتش پناه می برد و به برکت لطف و عنایت او، زخم های زندگی را مرهم می نهاد. خانه اش با دو نشانه شناخته می شد: یکی قبه ی سبزی که بر بامش بود، دیگر ازدحامی که در مسیر این خانه صورت می گرفت. در این میان خدیجه مایل بود به فقرا و ستم دیدگان رسیدگی و کمک کند. آن ها را در هر موقع از ایام شب و روز با نوازش های ویژه می پذیرفت. با آن ها به نرمی سخن می گفت و به درد دل های شان گوش می داد. اشک چشم یتیمان و مادران را پاک می کرد. آن گاه کارگزاری را فرا می خواند و به وی توصیه می کرد کیسه های پول را آورده، بین این نیازمندان توزیع کند.18

در آن هنگام در سراسر جزیره العرب ثروتمندتر از جناب خدیجه کسی نبود. آوازه ی طهارت و سخاوت آن بانوی قریش تا بدان جا رسید که حتی جامعه ی عرب جاهلی که غرق در تباهی بود وی را «ملیکه العرب» نامید. در واقع این زن با آن حشمت و شوکتی که به دست آورده بود، همراه با کرامت های انسانی بهترین پشتوانه برای قبایل مستقر در مکه به شمار می رفت. گویا خداوند متعال برای سعادت، عزت و سربلندی او هر چه را که این بانو لازم داشت به وی عنایت فرموده بود. پوشیده در حجاب، دور از چشم نامحرمان و ناپاکان، خانه نشین سرای خویش بود. وقاری داشت که تنها می توان او را به خودش مثال زد. با این همه کرامت، عفت و شهرت زیباترین بانوی مکه به شمار می رفت. امکاناتی را که در اختیار داشت بی  آن که به حرامی آلوده کند در مسیر خیر و صلاح به کار می برد و این ویژگی، آن وجاهت و شوکت اجتماعی خدیجه را کامل می کرد. در واقع عزت دو جهان برایش به لطف خداوند مهیا گردیده بود.19

براساس منابع روایی، خدیجه جزء چهار بانوی عالم است که به عنوان برترین زنان روزگاران شناخته شده اند. بانوانی که با درایت، فراست، پارسایی و بررسی های درست و سنجیده و رویارویی خردمندانه با موانع و خطرات، از فرصت ها و امکانات و قوایی که در اختیار داشتند در جهت تعالی فکری و اخلاقی و رشد معنوی بهره گرفتند و به فرازین قله ی انسانی صعود کردند. خدیجه با انتخابی شایسته و هوشمندانه یار پرمهر و پشتیبان با اعتبار آخرین فرستاده ی الهی گردید و در کار سترگ هدایت انسان ها و ستیز با جهل، خرافه و شرک، شریک دغدغه های او گشت و با زبانی رسا، منشی عاقلانه، رفتاری خداپسندانه و تدبیری حساب شده در این راه اسوه ای نمونه نه تنها برای زنان که برای مردان گردید.

خدیجه در زمره ی چهار بانویی است که برترین زنان بهشت اند. خدیجه، فاطمه ی زهرا(س)، مریم دختر عمران و آسیه دختر مزاحم همسر فرعون؛ و نیز در احادیثی تأکید گردیده است خداوند چهار زن را از میان زنان برگزید که یکی از آن ها خدیجه است و در پاره ای روایات بهترین زنان امت مسلمان خدیجه و برترین بانوان امت های قبل از اسلام حضرت مریم است.

مقام خدیجه در حدی است که فرشتگان مقرب درگاه الهی مباهات به این مطلب می کنند که خدیجه سلام آنان را بپذیرد. «ابوسعید خدری» روایت کرده است: رسول اکرم(ص) فرموده اند: «در شب معراج هنگام بازگشت به زمین از جبرئیل سؤال کردم آیا حاجتی داری؟ او پاسخ داد تقاضایم آن است که از طرف خداوند و من به خدیجه درود بفرستی. موقعی که آن حضرت سلام خدا و فرشته ی وحی را به همسر خویش ابلاغ کرد خدیجه عرض کرد: «ان الله هو السلام و منه السلام و الیه السلام و علی جبرئیل السلام؛ به درستی که خداوند خود سلام است و سلام از اوست و به سوی او است و بر جبرئیل سلام.»20

نقل نموده اند روزی رسول خدا(ص) بر عایشه وارد گردید در حالی که با حضرت فاطمه ی زهرا(س) مشغول مفاخره بود. پیامبر فرمود: «ای عایشه مگر نمی دانی که خداوند آدم، نوح، آل ابراهیم، آل عمران، علی، حسن، حسین، حمزه، جعفر طیار، فاطمه و خدیجه را برگزید و آنان را بر جهانیان برتری داد.»21

بدیهی است علت علاقه ی رسول اکرم(ص) به خدیجه صرفاً ارتباط زناشویی نبود بلکه این اشتیاق به دلیل کمالات ظاهری و معنوی و خدمات خدیجه در جهت ترویج توحید و فضیلت های قرآنی بود.

فرازهایی از فداکاری

به اتفاق تمام مسلمانان و مورخان، اولین بانویی که اسلام را پذیرفت حضرت خدیجه بود. به گفته ی «ابن حجر عسقلانی» از امتیازات خدیجه این بود که همواره مقام پیامبر خاتم را مورد تکریم قرار می داد و بیانات آن حضرت را  اعم از فرموده های قبل و بعد از بعثت  تصدیق می کرد.22 آن بانو نه تنها به تعالیم پیامبر ایمان آورد بلکه در راه انتشار این انوار از خود فداکاری نشان داد. اگر پیامبر در هنگامه ی رساندن برنامه های آسمانی خود به مردم توسط مشرکان و منافقان تکذیب می گردید و از آنان جواب های ناگواری دریافت می کرد و ابرهای اندوه بر دل و ذهن آن رسول اعظم سنگینی می نمود، خداوند این نگرانی ها را به وسیله ی خدیجه کاهش می داد. چون پیامبر با آن بانو از دشواری ها و رنج ها سخن می گفت، خدیجه بار اندوه آن اسوه ی عالمیان را سبک می کرد و در تصدیق حضرتش می کوشید و مسیرها را برای ادامه ی رسالت ایشان هموار می ساخت.23

ایمان خدیجه، پیامبر را به آینده ای درخشان برای دعوت نوید می داد. موضع گیری خدیجه درباره ی مجاهدت های رسول اکرم(ص)، وی را برای تحقق یافتن اهداف و آرمان هایش امیدوار می ساخت. البته بدیهی است پیامبر اکرم(ص) که مأموریت الهی دارد، از پراکندگی جمعیت و افرادی که به وی می گروند نگران نیست و مطابق برنامه ای که خداوند برای آن وجود والامقام پی ریزی کرده، گام برمی دارد. کسی که پروردگار یارش باشد، دیگر از انجام وظیفه  هراسی ندارد ولی وجود خدیجه  که آن نیز نشانه ای از لطف الهی بود  در زندگی رسول خدا(ص) به دلیل اخلاص و حب و فداکاری  و ایثار دارایی اش، اهمیت وافری داشت. نهال نوپای اسلام که در حال رشد و نمو بود با وجود این بانو از توفان ها و حوادث مخرب مصونیت می یافت و اگر وجود این بانو در کنار رسول اعظم برای انجام رسالتی سنگین، مهم نبود، فقدانش برایش دشوار و گران نمی آمد و مرگش وجود مبارکش را ناراحت نمی ساخت. و سال وفاتش، سال اندوه و ماتم خوانده نمی شد. پیامبر سال های متوالی بعد از رحلت این بانو، از یادش غافل نمی گردد در سوگش گریان است و خدمات او را در حصول پیروزی ارج می نهد. هر کس ده سال پس از بعثت نبی اکرم(ص) را مطالعه کند به خوبی نقش مفید این زن را در گسترش اسلام و اقداماتی که در راه برافراشتن کلمه ی توحید انجام داده، احساس می کند؛ زیرا تاریخ فداکاری های بزرگ خدیجه و اموال فراوانی را که او در راه عزت دیانت، نثار کرده هرگز فراموش نخواهد کرد.

 در آن ایامی که همه ی افراد با پیامبر از در مخالفت درآمدند و به آزار و اذیتش پرداختند، خدیجه رسالت ایشان را از عمق وجود مورد تأیید قرار داد و برای حمایت از پیام توحید به استقبال ناملایمات زیادی رفت؛ در حالی که شرایط یک زندگی آرام و آسوده و سرشار از امکانات و تسهیلات برایش فراهم بود. کدام فردی را می توان سراغ گرفت که چون خدیجه دعوت آسمانی شوی خود را با ایمانی نیرومند و بدون ذره ای تردید در صدق پیامش بپذیرد و به استقبال خطرات در این راستا برود و با آن همه ثروت و در اوج نعمت و عزت، به آن همه آسایش پشت کند و در تیره ترین ایام در کنار همسرش ثابت و استوار بایستد. خدیجه در نیمه ی دوم زندگی، این رنج ها را تحمل کرد و در این ایام پذیرش ناملایمات سخت تر و فرساینده تر است. به علاوه برای کسی که در ناز و تنعم بار آمده و برایش تنگی معیشت مفهومی نداشته، درک محرومیت ها و پذیرش تلخ کامی ها بسیار دشوارتر است.

*به مناسبت نهم مرداد، سال روز درگذشت حضرت خدیجه(س)

پی نوشت ها:

1. سیره ی ابن هشام، ج اول، ص142-141، البدایه و النهایه، ح2، ص292.

2. الروض الانف، ج اول، ص213.

3. منتخب التواریخ، حاج محمدهاشم خراسانی، ص82، سیره ی ابن هشام، ج اول، ص201

4. سیره ی ابن هشام، ج اول، ص237.

5. تاریخ طبری، ج 3، ص115، پیغمبر و یاران، محمدعلی عالمی، ج5، ص318.

6. بحار الانوار، علامه ی مجلسی، ج 16، ص20 و 21.

7. همان، ص65، تذکره الخواص، سبط بن جوزی، ص302.

8. سیره ی ابن هشام، ج اول، ص340.

9. بحار الانوار، ج 18، ص328، ج 61، ص227.

10. کحل البصر، محدث قمی، ص70، مأخذ قبل، ج 21، ص352.

11. خدیجه بنت خویلد، شیخ جعفر حائری، ص119.

12. ریاحین الشریعه، ذبیح الله محلاتی، ج 2، ص207، حضرت خدیجه اسطوره ی ایثار و مقاومت، محمد محمدی اشتهاردی، ص29.

13. لغت نامه ی دهخدا، طبع جدید، ج 7، ص9609، خیرات حسان، اعتماد السلطنه، ج اول، ص111.

14. بحار الانوار، ج 16، ص69.

15. مادر نمونه ی اسلام، غلام علی رحیمیان، ص6-5.

16. امیران ایمان، ج اول، علی شیخ الاسلامی، ص 60.

17. خدیجه بنت خویلد، ص119-56.

18. شکوه ی زندگی، محمدتقی کمالی، ص19.

19. آخرین پیام آور، سیدمحمدصادق موسوی گرمارودی، ج اول، ص213-212.

20. کشف الغمه فی معرفه الائمه، علی بن عیسی اربلی، ج2، ص133؛ بحار الانوار، ج 16، ص7.

21. تفسیر فرات بن ابراهیم کوفی، تحقیق محمدکاظم، ص80.

22. الاصابه فی تمییز الصحابه، ج 4، ص275.

23. زنان بزرگ اسلام، ج اول، خدیجه، علی محمد علی دخیل، ترجمه ی فیروز حریرچی، ص19.