آب حیات

می گویند شب قدر ارتباط تنگاتنگی با امام زمان(عج) دارد و در جایی خواندم که امام صادق علیه السلام فرمود: حقیقت شب قدر، حضرت زهرا علیها السلام است؛ آیا این سخن درست است و به طور کلی، رابطة شب قدر با ولایت چیست؟

یکی از مسائل پر رمز و راز در مجموعة علوم و معارف الهی، مسئلة شب قدر است. شب قدر، ظرف نزول قرآن است؛ «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیلَةِ الْقَدْرِ».1 این ظرف، چه نوع ظرفی است؟ بین عموم مردم مشهور است که شب قدر، ظرف زمان است. طبق این بیان، شب قدر، به معنای پاره ای از زمان (شب) است که در آن، قرآن از عالم بالا به دنیا نازل شده است و به دلیل اهمیت این نزول و مسائل جنبی و یا عوامل زمینه ساز آن - که از درک ما انسان ها فراتر است- خداوند می فرماید: «وَ ما أَدْریک ما لَیلَةُ القَدرِ؛2 چه چیزی تو را آگاه کرد که شب قدر چیست» و «لَیلَةُ الْقَدْرِ خَیرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ؛3 شب قدر، از هزار ماه بهتر است». عبادتی که در این شب انجام می شود، بهتر از هر عبادتی است که انسان آن را در طول هزار ماه، انجام می دهد. «تَنَزَّلُ الْمَلائِکةُ وَ الرُّوحُ فِیها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کلِّ أَمْرٍ؛4 در این شب فرشتگان و روح به اذن پروردگارشان فرود می آیند و با خود مقدرات همه امور را فرود می آورند». «سَلامٌ هِی حَتَّی مَطْلَعِ الْفَجْرِ؛5 این شب [یک سره] تا طلوع فجر سلام و سلامتی است».

اگر بگوییم زمان، پایین ترین مرحله از مراحل ظرفیت است، آن گاه به این می رسیم که شب قدر، حقیقتی است که قرآن در آن نازل شده و با توجه به لیاقت و قابلیتش، حقیقت قرآن را از عالم بالا دریافت کرده و آن را در وجود خود جای داده است و بدین ترتیب، وجودش، ظرف قرآن شده است.

حقیقت قرآن از سنخ امور مادی نیست؛ تا ظرف و مکانی شبیه به ظروف و مکان های مادی داشته باشد؛ بلکه محل نزول قرآن و ظرف آن، باید از امور معنوی باشد تا بتوان ظرفیت آن را نسبت به یک حقیقت معنوی، پذیرفت. در این جا سه نکتة زیر باید روشن شوند:

1. ظرف و مظروف مادی، هیچ گاه با هم متحد نمی شوند؛ برای مثال، آب، مظروف و کوزه، ظرف است و اگر این نسبت را حفظ کنند، نه کوزه، آب می شود و نه آب، کوزه و در امور مادی دیگر هم همین گونه است؛ اما در امور معنوی، این گونه نیست؛ ظرف معنوی، حقیقتی است که پذیرای امور معنوی و دریافت کنندة حقایق ملکوتی است. این حقیقت با آن چه می پذیرد و قبول می کند، یکی می شود. بنابراین، حقیقتی که محل نزول قرآن است و حقایق آن را قبول کرده و ظرف قرآن شده است، با آن، یکی می شود.

2. حقیقتی که بر اثر قبول قرآن، عین آن می شود، کسی جز انسان کامل - که مظهر جمیع اسمای حسنای حق و آیینة تمام نمای خداوند است - نیست و در رأس همة افرادی که مصداق عنوان یاد شده هستند، وجود حضرت محمد صلی الله علیه وآله است و پس از او، شایسته ترین و نزدیک ترین افراد به مقام وی، یعنی امام علی علیه السلام است و همین طور پس از وی فرزندش امام حسن علیه السلام تا برسیم به زمان ما. لیله القدری که در این زمان، ظرف قرآن است و حقایق قرآن در آن جاری می شود، حضرت حجة بن الحسن المهدی علیه السلام است. ما از این بزرگان و امامان بر حق، به قرآن ناطق، تعبیر می کنیم؛ همان طور که مالک اشتر وقتی که دید مردم نادان، فریب عمرو عاص و معاویه را خورده و به کاغذ پاره های سر نیزه چشم دوخته اند، فرمود: شما قرآن ناطق (علی) را رها کرده، به این کاغذها چشم دوخته، دل خوش کرده اید! شما مراعات این کاغذها را می کنید؛ ولی اصل قرآن و حقیقت آن را - که در علی علیه السلام تجسم یافته - رها کرده، احترام نمی نهید!

امام باقر علیه السلام می فرماید: «امام علی علیه السلام در حضور امام حسن و امام حسین علیها السلام، سوره قدر را تلاوت کرد. حضرت امام حسین علیه السلام خطاب به پدر گفت: ای پدر! این سوره را با حلاوت مخصوصی تلاوت می فرمایید. حضرت فرمود: فرزندم! زمانی که سورة قدر نازل شد، جدت رسول خدا صلی الله علیه وآله کسی را به دنبال من فرستاد؛ سپس این سوره را برای من تلاوت کرد و با دست بر کتف راست من زد و فرمود: ای برادر و وصی من! ای کسی که پس از من، ولی این امتی! این سوره پس از من، از آن تو و پس از تو، از آن دو فرزندت حسن و حسین است و برای آن نوری است که در قلب تو و اوصیای تو تا مطلع فجر قائم آل محمد صلی الله علیه وآله؛ ساطع است».6

براساس روایتی، خداوند به رسولش صلی الله علیه وآله فرمود: «سورة قدر را تلاوت کن که این سوره، نسبت (شناسنامه) تو و نسبت اهل بیت تو تا روز قیامت است».7

اگر کسی بگوید: چرا امام صادق علیه السلام، شب قدر را بر فاطمه علیها السلام اطلاق کرده، در جواب می گوییم: آن حضرت، علاوه بر آن که خود مصداق لیلةالقدر است، پدر، همسر و یازده فرزندش، همه از مصادیق شب قدرند. از این رو، حضرت فاطمه علیها السلام همانند شمع جمعی است که دیگران، دور او را گرفته اند و جا دارد که از او به صورت برجسته و با عنوان شب قدر، یاد شود.

3. چرا از انسان کامل، به شب قدر تعبیر شده است؟ لفظ «لیله»، به معنای شب است و خصوصیت شب، خفا و ناپیدایی آن است. شب، فانی و منفعل محض است و از خود چیزی ندارد و قدر هم به معنای عظمت، قدرت و فضیلت است و انسان کامل، از آن رو که فانی در خداوند است، فانی در حقیقتی است که عین عظمت و قدرت و فضیلت است و از آن جهت که خود است، هیچ است و از آن جهت که نمود آن حقیقت است، همه چیز است. پس از او، به شب قدر، تعبیر شده است. انسان کامل، آیینة تمام نمای جمال خداوند و خلیفه و وجه الله و مظهر «بِکلِّ شَی ءٍ عَلِیمٌ»8 و «عَلی کلِّ شَی ءٍ قَدِیر»9 و مصداق «وَ ما رَمَیتَ إِذْ رَمَیتَ وَ لکنَّ اللَّهَ رَمی »10 است. انسان کامل، حقیقتی است که بیعت با او، بیعت با خدا است؛ «إِنَّ الَّذِینَ یبایعُونَک إِنَّما یبایعُونَ اللَّهَ».11

همچنین دوستی یا دشمنی با انسان کامل، دوستی یا دشمنی با خداوند است؛ «و مَن اَحبَّکم فقد اَحَبَّ اللَّه و مَن اَبغضکم فقد اَبغضَ اللَّه»12 و از این حقیقت بزرگ، به شب قدر یاد می شود.

امام صادق علیه السلام می فرماید: «لیله، فاطمه و قدر، اللَّه است و هر کس به درستی فاطمه را شناخت، شب قدر را درک کرده است».

دیگران به مقدار استعداد و لیاقتشان، می توانند با برخی از اوصاف و خصوصیات شب قدر - آن هم با هدایت و ارشاد خود او- آشنا شوند. در برخی از روایات آمده است: رسول خدا صلی الله علیه وآله خطاب به امام علی علیه السلام فرمود: «کسی خدا را نشناخت؛ جز من و تو و کسی مرا نشناخت؛ جز خدا و تو و تو را نیز کسی نشناخت؛ جز خدا و من». بنابراین، شناخت شب قدر - که همان انسان کامل است- با شناخت خداوند، رابطة تنگاتنگی دارد و همان طور که نمی توان به حقیقت خداوند و کنه ذات او پی برد، نمی توان به حقیقت شب قدر و کنه ذات او دست یافت.

بنا بر آن چه گفته شد، می توان شب قدر را به دو نوع حقیقی و زمانی تقسیم کرد و چنین گفت: لیلة القدر حقیقی، وجود طیبة انسان کامل است که ظرف قرآن، بلکه قرآن ناطق است و از این رو، در هر زمان برای آن، بیش از یک مصداق، قابل تصوّر نیست و به عبارت دیگر، امام زمان هر عصری، مصداق شب قدر آن دوران است و نظیر ندارد. امام رضا علیه السلام می فرماید: «امام کسی است که هیچ دانشمندی به پایة او نمی رسد و احدی نمی تواند جایگزین وی شود. امام کسی است که مثل و نظیری برایش متصور نیست»13 و این، همان شب قدر حقیقی است و از آن جا که شمع جمع این انجمن، حضرت فاطمه سلام الله علیها است و آرامش پیامبر صلی الله علیه و آله، مصلحت و تداوم رسالت و امامت، با وجود حضرت فاطمه سلام الله علیها تحقق پیدا کرده است، از آن حضرت به طور ویژه، به عنوان مصداق شب قدر یاد شده است.

نتیجه گیری

از آن چه گفته شد، روشن می شود که لیلة القدر، سه گونه است:

1. شب قدر حقیقی، در هر عصر و زمانی، فقط یک مصداق دارد.

2. شب قدر زمانی واقعی که آن هم در هر سال، یک زمان خاص است و قابل تعدد و گسترش نیست.

3. شب قدر زمانی اعتباری که با توجه به اختلاف افق ها، قابل گسترش و حتی تعدد است.

باید دانست که درک شب قدر در هر مرتبه ای، تلاشی متناسب با خود را می طلبد. اگر لیلةالقدر را همان امام زمان و حجت خدا علیه السلام معنا کنیم، درک آن، در کنار پیروی از خدا و پیامبرش صلی الله علیه و آله ممکن است. انسان مؤمن، با جهاد و تلاش، می تواند در افق شب قدر حقیقی قرار گیرد؛ چنان که پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله در حق سلمان فارسی فرمود: «السلمان منا اهل البیت».14

قرآن کریم هم می فرماید: «وَ الَّذِینَ جاهَدُوا فِینا لَنَهْدِینَّهُمْ سُبُلَنا وَ إِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِینَ؛15 و کسانی که در راه ما کوشیده اند، به یقین، راه های خود را بر آنان می نمایانیم و در حقیقت، خدا با نیکوکاران است».

اگر شب قدر را زمانی واقعی معنا کنیم - که تعدد بردار و قابل گسترش نباشد - در این صورت، درک آن، در کنار پاسداری از شب های رمضان، ممکن است؛ به طوری که با احیای شب های متعدد، اطمینان به درک شب قدر، حاصل می شود و اگر در کنار آن معانی، شب قدر زمانی اعتباری را هم قابل قبول دانستیم، در آن صورت، ما به وظیفة خود در پاسداری از شب قدر احتمالی عمل می کنیم.

پی نوشت:

1. قدر، آیة 1.

2. همان، آیة 2.

3. همان، آیة 3.

4. همان، آیة 4.

5. همان آیة 5.

6. بحرانی، تفسیر برهان، ج 4، ص 487.

7. صدوق، علل الشرایع، ج 2، ص 316.

8. بقره، آیة 29.

9. همان، آیة 20.

10. انفال، آیة 17.

11. فتح، آیة 10.

12. قمی، مفاتیح الجنان، زیارت جامعة کبیره.

13. کلینی، اصول کافی، ج 1، ص 201.

14. مجلسی، بحار الانوار، ج 108، ص 285.

15. عنکبوت، آیة 69.

مطالب مرتبط

نگاهی به فضیلت لیالی قدر در ماه مهمانی خدا

در تفاسیر آمده است كه روزی پیامبر اعظم(ص) فرمود: «یكی از بنی اسرائیل لباس جنگ پوشید و هزار ماه (هشتاد سال) از تن بیرون نیاورد و پیوسته مشغول یا آماده جهاد فی سبیل الله بود.

در شب قدر چه اتفاقی می افتد؟!

نباید کوچکی سوره قدر ما را فریب دهد ، چه اینکه مجموعه فشرده‌ای از معارف الهی در این سوره وجود دارد.

رونمایی از امورات انسان در شب قدر

«ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم . تو چه می ‌دانی که شب قدر چگونه شبی است. شبی که از هزار ماه برتر است. فرشتگان و روح الامین در آن شب ، با اذن پروردگارشان براى هر كارى فرود مى ‏آیند. آن شب تا دمیدن سپیده ، امن و سلامت است. »

قدرِ شب، اندر شب قدر است و بس!

امام کاظم علیه السلام، غسل و احیاء در شب قدر را برای خروج از گناهان توصیه نموده است.گویی زنده نگاه داشتن این شب،خزان گناهان خواهد بود.

آن شب قدر

به خدا، خون خدا در شریان داشت علی

زمان برای عبور و مرورش مجوّز نمی خواهد!

به ساعت نگاه می کنم ... عقربه هایش چه قدر تند می رود، آن قدر تند که نه کسی می تواند آن ها را از رفتن باز دارد و نه می تواند آنها را به سر جای اول بازگرداند ... درست مثل گذر روزها و سال ها و ایام ...

چرا این شب، شب قدر نامیده شده؟

1. شب قدر به این جهت «قدر» نامیده شده که جمیع مقدرات بندگان در تمام سال در آن شب تعیین می شود. شاهد این معنی سوره دخان است که می فرماید: ما این کتاب مبین را در شبی پر برکت نازل کردیم، و ما همواره انذار کننده بوده ایم. در آن شب که هر امری بر طبق حکمت خداوند تنظیم و تعیین می گردد. (دخان: 3 و 4)

جایگاه و اهمیت شب قدر

چنان که درک شب قدر، کاری است مشکل، بیان جایگاه و «قدر» شب قدر عملی است دشوار که تنها راه یافتگان به آن شب عزیز می توانند واقعیت و حقیقت آن را بیان دارند; چراکه قرآن به پیامبر خدا فرمود: «وما ادراک مالیلة القدر» ; «و تو چه دانی شب قدر چیست؟»

جایگاه و اهمیت شب قدر

یکی از زمان¬هایی که در منابع دینی، اهمیت فراوانی دارد، شب قدر است. در قرآن کریم، شب قدر، بهتر از هزار ماه خوانده شده است. مفهوم واژه¬ی «قدر» در لغت به معنای بیان مقدار چیزی است.1 در جای دیگری آمده که قدر به معنای اندازه و مقدار هر چیز اعم از زمان، مکان و. .. است.2

فاطمه زهرا علیهاالسلام سرّ لیلة القدر

فاطمه زهرا علیهاالسلام همچون لیلة القدر، حضوری مستمر، کارآمد و تأثیرگذار در همه عرصه های هستی دارد و ظرف وجودش ظرف تحقق اراده و مشیّت الهی و افاضه فیض ربوبی است. او اگرچه به مثابه «قدر»، قدرش ناشناخته مانده است و باید تأویل حقیقت و کنه وجودش را در قیامت مشاهده کرد،

آیا سرنوشت ما در یک شب تعیین می شود؟

آیا این درست است که سرنوشت همه ما در شب قدر تعیین می¬شود؟ آیا این با عدالت خدا سازگار است؟ پس ما چه اختیاری داریم؟

حقیقت شب قدر ; معنا و ماهیت حقیقی شب قدر چیست؟

«قدر» در لغت به معنای اندازه و اندازه گیری است . (1) «تقدیر» نیز به معنای اندازه گیری و تعیین است . (2) اما معنای اصطلاحی «قدر» ، عبارت است از ویژگی هستی و وجود هر چیز و چگونگی آفرینش آن (3) به عبارت دیگر، اندازه و محدوده وجودی هر چیز، «قدر» نام دارد . (4)

استمرار قدر

قرآن، این کلام محکم الهی، ماه مبارک رمضان را ماه نزول خود معرفی می کند، رمضانی که از دیرباز ارجمند بوده، باید تا قیام قیامت، ارج نهاده شود؛ بنابراین به پاس حرمت آن فرمود: Gفَمَن شَهِدَ مِنکمُ الشَّهْرَ فَلْیصُمْهُF.[1]

دعایی که سرنوشت را تغییر خواهد داد

می¬دانم بسیار شنیده ای که قدر را باید قدر دانست، قدر آدمی را قدر می¬سازد، قدر است که قدرشناسمان می کند و در قدر، توان تغییر تقدیر است.

آداب و احکام شبهای قدر

شبهای قدر بین سه شب 19، 21 و 23 ماه مبارک رمضان محتمل است و احتمال قوی تر 21 و 23 می باشد. مرحوم آیت الله تبریزی[1] می نویسند: «لیلة القدر هی لیلة التاسع عشر أو الحادیة و العشرون أو الثالثة والعشرون، و یحتمل قویاً أنّها احدی اللیلتین الأخیرتین؛[2] شب قدر [یکی از] شبهای نوزدهم یا بیست و یکم یا بیست و سوم [ماه مبارک رمضان] است و احتمال قوی یکی از دو شب بیست و یکم و بیست و سوم است.»

نکاتی درباره ی شب قدر

شب قدر از دو جهت برای ما گرامی است. و ما هم غیر از این دو عنصر محوری چیزی نداریم، و این شب می تواند جامع آن دو عنصر محوری باشد. یکی جریان «قرآن» است و دیگری جریان «عترت».

فاطمه زهرا علیهاالسلام سرّ لیلة القدر

در این نوشتار، سعی بر آن است نسبت و تعامل باطن و حقیقت وجود فاطمه زهرا علیهاالسلام با حقیقت وجود و باطن «لیلة القدر» مقایسه شود و در محورهای «تعیّن و تعیین اصل وجود» و «هندسه خلقت و شریعت»، بر ویژگی های اشتراکی و مشابهت های این دو آفریده عظیم تأکید گردد. در این مقاله، منزلت سه عالم «سرشت»، «سرنوشت» و «شخصیت حضرت فاطمه علیهاالسلام » با رویکردی تطبیقی بررسی می شود.

نگاهی فضایل و ویژگی های شب قدر

شب قدر، بر اساس آیات و روایات، از شب های مقدس و متبرک اسلامی است. خداوند در قرآن مجید از آن به بزرگی یاد کرده و سوره ای نیز به نام « قدر» نازل فرموده است. در احادیث اسلامی نیز به صراحت بیان شده که در تمام سال شبی به خوبی و فضیلت شب قدر نمی رسد. برای نمونه، در روایتی از رسول خدا(ص) آمده است:

رابطة شب قدر با حجت زمان و امام عصر، ارواحنافداه

خداوند متعال در چهارمین آیة سورة مبارکة قدر می فرماید:

زمان دقیق شب قدر چه زمانی هست

بعضی از علما یا بزرگان اهل معرفت یک سال تمام شب ها را بیدار بوده اند تا شب قدر را درک کنند.» آیا این مطلب صحت دارد؟ برای ما هر شب، شب قدر است در خوابیدن. چون در همه شب های سال خواب هستیم! این سید بن طاووس رحمه الله است که این تعبیر را دارد: «إنی لأعرِفُ مَن یَعرِف لَیلَة القدر» یعنی «من کسی را می شناسم که شب قدر را می شناسد!»

سرنوشت، و تغییر قضا و قدر

هر انسانی می تواند با تغییر رفتارهای خود حتی قضای الهی را نیز مدیریت کند، هر چند که این حکم، قطعی و غیرقابل تغییر می باشد و بلایی که فرود آمده را نمی توان برطرف کرد و تغییر داد، ولی می توان نسبت به آینده آن را تغییر داد و از آثار و تبعات آن فرو کاست. به طور کلی در مسئله مقدرات دست انسان بسیار باز است و هر انسانی می تواند با اصلاح رفتار و عملکرد خویش در طول سال، مقدرات خود را در کتاب محو و اثبات تغییر دهد و زندگی بهتری را برای خود رقم زند. با تقدیر الهی و مقدراتی که در زندگی انسان نوشته شده، با تغییر عملکرد و رفتار، کاری کرد که آن تقدیر تغییر یابد، ولی با قضای الهی نمی توان جز با صبر و شکیبایی کنار آمد.

سرنوشت، و تغییر قضا و قدر

اهمیت شب قدر و راز مخفی بودن آن

آداب و احکام شبهای قدر

شبهای قدر بین سه شب 19، 21 و 23 ماه مبارک رمضان محتمل است و احتمال قوی تر 21 و 23 می باشد. مرحوم آیت الله تبریزی[1] می نویسند

نکاتی درباره ی شب قدر

آیا شب قدر با اختیار سازگاری دارد؟

می گویند در شب قدر مقدرات بندگان اعم از خیر و شر و ولادت و مرگ و خلاصه هر چه تا شب قدر سال آینده با آن مواجه می شوند، تقدیر و معین می گردد . اگر چنین باشد، هر کس سرنوشتش تا سال آینده مشخص است .

زمان دقیق شب قدر

نگاهی به فضیلت لیالی قدر در ماه مهمانی خدا