فرهنگ صحیح آپارتمان نشینی از منظر اسلام

اسلام آموزه هایی پویا و گره گشا در زندگی فردی و اجتماعی دارد. این دین آسمانی مسائل اجتماعی را با محوریت عرف و عقل حل می کند و همواره راهکارهای آن تدریجی و متناسب با طبع انسان هاست.

معضلات و آسیب های آپارتمان نشینی از جمله مسائلی است که انسان های زیادی را درگیر خود کرده و مشکلاتی را برای آنها پیش آورده است. از این رو باید از متون اسلامی برای حل آنها راهکارهایی عملیاتی ارائه کرد. به گفته آقای قرائتی اسلام نظرات فراوانی درباره مسکن دارد که مهم ترین آنها عبارت اند از: «انتخاب مکان»، «با چه پولی خانه بسازیم»، «مساحت خانه چقدر باشد»، «مقدار زیربنا چقدر باشد»، «دیوارکشی و اهمیت آن»، «جای دستشویی و حمام و اتاق خواب کجا باشد»، «سفیدکاری و گچ بری»، «ارتفاع سقف از زمین»، «تجملات خانه»، «خرید و فروش خانه»، «خانه سازی برای دیگران اعم از فرزندان و خویشان و در بیابان برای کاروانسراها و مسافرین»، «اجاره دادن خانه»، «اشراف داشتن بر منزل دیگران»، «ناودان خانه ها»، «دولت و خانه سازی»، «محکم سازی خانه»، «خانه مسئولین مملکتی باید چگونه باشد»، «آپارتمان»، «امنیت در خانه و محدوده آن»، «محل نماز در خانه» و بالاخره «خانه ابدی».

یکم) توصیه های اسلامی به آپارتمان نشینان، آپارتمان سازان و مسئولین

دین مبین اسلام تا ضمن کمک به در امان ماندن از آسیب های مخرب، راهکارهای کاهش آسیب ها را نیز به مردم نشان بدهد. بی شک آپارتمان آسیب های فراوانی دارد که گاه غیرقابل جبران است. با عمل به آموزه های اسلامی می توان آنها را کاهش داد. در ادامه به توصیه های اسلام در این باره اشاره می کنیم:

الف)ویژگی های غیرفیزیکی خانه

1.جایگاه آرامش

طبق آموزه های اسلامی خانه باید جایگاه آرامش اعضا و کسانی باشد که در آن رفت و آمد می کنند؛ قرآن می فرماید: «وَالله جَعَل لَکمْ مِنْ بُیوتِکم سَکنَاً وَ جَعَل لَکمْ مِنْ جُلُودِ الْأَنْعَام بُیوتَاً تَسْتَخِفُّونَهَا یوْم ظَعْنِکم وَ یوْم إِقَامَتِکم وَ مِن أَصْوَافِهَا وَ أَوْبَارِهَا وَ أَشْعَارِهَا أَثَاثَاً وَ مَتَاعَاً إِلَی حِین؛ خدا خانه هایتان را جای آرامش تان قرار داد و از پوست چهارپایان برایتان خیمه ها ساخت تا به هنگام سفر و به هنگام اقامت از حمل آنها در رنج نیفتید. و از پشم و کرک و مویشان، تا روز قیامت برایتان اثاث خانه و اسباب زندگی ساخت».[1]

ایجاد سروصدا، نور غیرمتعارف در شب ها، نگهداری حیوانات خانگی و مسائلی از این دست که آرامش دیگران را به هم می ریزد و متأسفانه امروزه در خانه های آپارتمانی رواج دارد، مذموم و از دیدگاه قرآن مورد نهی قرار گرفته است. برگزاری مراسم جشن، عزا، دعا، سخنرانی و...، که به طور مستقیم با ایجاد سروصدا، رفت وآمدهای غیرمعمول و مسائلی از این دست آرامش دیگران را به هم می زند، مشمول ممنوعیت های این آیه خواهد بود.

2.نعمت الهی

خداوند در آیه 81 سوره مبارکه نحل بعد از اینکه لباس و خانه را مخلوق و مجعول خودش می داند، می فرماید: «کذلِک یتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَیکمْ لَعَلَّکمْ تُسْلِمُونَ؛ این گونه وی نعمتش را بر شما تمام می گرداند، امید که شما [به فرمانش ] گردن نهید».

از آیه فوق و از روایات فراوانی که داشتن خانه و خانه فراخ را جزء سعادت های مرد می شمارند، می توان فهمید که خانه نعمتی الهی است که در آن امنیت، آسایش، آرامش و معنویت فراهم می شود. انسان ها با مرکزیت خانه بقیه امورات زندگی خود را سامان می بخشند.

3.مخلوق خدا

خداوند در قرآن جعل خانه را به خود نسبت داده و خانه آن را مخلوق خود می داند. این مخلوق الهی جایگاه شایسته ای در میان مخلوقات الهی دارد که اگر تمام جوانب معماری، وسعت، مصالح به کار گرفته شده در آن، زمین و محل ساخت آن، پولی که برای خرید زمین و مصالح آن پرداخت می شود و موارد متعدد دیگرمرتبط با آن رعایت شود، باعث، برکت از سوی رب العالمین می شود.

4.نیاز انسان

غذا، لباس و مسکن از نیازهای اولیه انسان است. نیاز فطری انسان به داشتن آرامش و سکونت است که برای تأمین آن نیاز به مسکن پیدا می شود. به همین دلیل مسکنی که نتواند نیاز انسان به آرامش، سکونت، پوشش از معایب ظاهری و... را تأمین کند، ساختمانی است که کارکرد مسکن بودن را ندارد. اگر مسکن برای کسی فراهم نباشد، نمی تواند برای بقیه مسائل زندگی خود برنامه ریزی کند. به همین دلیل در روایت آمده که شایسته است اولین پولی که بعد از ازدواج به دست جوان می رسد با آن خانه بخرد.

5.پوشاننده و سرپناه

یکی از مهم ترین آسیب های آپارتمان نشینی حیاگریزی و در مخاطره قرار گرفتن عفت اعضای خانه است. بر اساس این، یکی از مهم ترین شاخص ها و ویژگی های مسکن مطلوب اسلامی حافظ عفت و حیا بودن آن است. در روایتی می خوانیم که امام صادق (علیه السلام) فرمود: «سه چیز موجب راحتی و آسایش مؤمن است: خانه وسیع که عیب ها و امور پنهانی او را از مردم مخفی نگاه دارد، زن شایسته که او را بر امور دنیا و آخرت یاری کند، دختر یا خواهری که با ازدواج کردن یا با پایان یافتن عمرش از خانه او برود».[2]

خانه باید با پوشش حافظ حیا و عفت باشد و مانع از دیده شدن حالات خصوصی انسان باشد و رفتارهای شخصی او مانند مقاربت و برهنگی را بپوشاند. این شاخص ابعاد فراوانی در حوزه معماری دارد که برخی از آنها عبارت اند از:[3]

الف)درهای روبه رو:

 طبق آیات و روایات فراوان درباره به اجازه گرفتن برای ورود به اتاق دیگران ـ به ویژه اتاق پدر و مادر در اوقات معینی از روز و شب[4] ـ و نیز نهی از نگاه بدون اجازه به اتاق دیگران باید ساختمان طوری باشد که اتاق ها نسبت به همدیگر دید نداشته باشند. همچنین خانه ها باید طوری طراحی شوند که از دید ناظران بیرونی در امان بمانند و حریم خصوصی اهالی خانه رعایت شود. مسئله ای که امروزه با آن مواجه هستیم این است که درِ واحدهای مختلف روبه روی هم قرار گرفته است و در صورت باز شدن حریم خصوصی افراد به اشتراک گذاشته می شود. بنابراین باید در آپارتمان ها تغییری جدی حاصل شود و در معماری های جدید این مسئله مهم در نظر گرفته شود.

ب)آشپزخانه:

 این شاخص از دو منظر مهم است؛ منظر اول مربوط به اصل حیا و عفت در خانه است که هرچه آشپزخانه در معرض دید نباشد، عفت و حیای اسلامی بانوان بهتر رعایت می شود؛ منظر دوم مربوط به پخت غذا خارج از دید مهمان است. آیه 26 سوره مبارکه ذاریات به نوعی به این مهم اشاره می کند که صاحب خانه دور از چشم مهمان به سراغ تهیه غذا برود.[5] تفسیر «جوامع الجامع» می نویسد: «یکی از نشانه های ادب میزبان این است که کار خود را پنهان بدارد و بدون اینکه مهمان بفهمد به پذیرایی اقدام کند، از بیم آنکه مبادا مهمان مانع از کار او شود».[6] همچنین در منابع اسلامی به پنهان کردن بوی غذا از مهمان و همسایگان تأکید شده است؛ این کار نیز تنها در صورتی محقق می شود که آشپزخانه دور از چشم مهمان و حاضرین باشد.[7]

بنابراین آشپزخانه نه به صورت اُپن، بلکه باید به صورت مخفی طراحی شود تا رعایت حیا و عفت در آن صورت بگیرد و بوی غذا نپیچد.

ج)سرویس بهداشتی:

 با توجه به تصریح روایات اسلامی، دست شویی در طراحی مطلوب اسلامی باید در مخفی ترین جای بنا قرار بگیرد. همچنین در روایات توصیه شده سرویس بهداشتی در فضای بیرون خانه تعبیه شود. محل سرویس بهداشتی در واحدهای آپارتمانی به شدت با آموزه های اسلامی در تعارض است. در آپارتمان دست شویی در هال و در مقابل دید مهمانان و حاضرین تعبیه می شود. این مسئله علاوه بر اینکه حیا را با مخاطره مواجه می کند، از نظر بهداشتی و اجتماعی نیز صحیح نیست. امام صادق(علیه السلام) می فرماید: «أ لَیسَ مِن حُسنِ التَقدیرِ أن یکونَ الخلأ فِی أستَرِ مَوضِعٍ فیها، آیا نمی بینی که از نیکویی تقدیر خانه که آدمی بنا می کند آن است که بیت الخلأ (سرویس بهداشتی) در پنهان ترین جای خانه باشد؟».[8]

در برخی آپارتمان ها حمام و توالت مشترک است که از نظر اسلام مطلوبیت ندارد. همچنین استفاده از توالت فرنگی با استناد به روایات فراوان خوب نیست.[9]

ب)ویژگی های فیزیکی خانه

در متون دینی به اندازه خانه، مانند ارتفاع، مساحت و مقدار زمین، اشاره شده است. بنابراین مسکن از دیدگاه اسلامی مطلوبیت هایی از حیث بنا دارد که به مهم ترین آنها که به آپارتمان نشینی مربوط است اشاره می شود:

1.استحکام بنا

استحکام بنا و طول عمر ساختمان نقش مهمی دارد. دین مبین اسلام تأکید فراوانی بر استفاده بهینه از منابع موجود و بالا بردن استحکام خانه دارد. رسول خدا(ص) می فرماید: «به راستی خدای متعالی دوست دارد هریک از شما هرگاه کاری می کند آن را محکم و استوار کند».[10] در استحکام بنا باید از مصالح خوب و مناسب استفاده کرد و در استفاده از مصالح، مطابق مناطق مختلف انعطاف پذیر بود؛ برای مثال در برخی مناطق استفاده از مصالح چوبی امنیت را فراهم می کند و به بنا استحکام می بخشد و خانه را از خطرات محافظت می کند و در برخی مناطق سیمان و گچ و آجر و آهن. این مسئله در روایات آمده است.

2.وسعت خانه

از دیدگاه اسلام بهترین خانه باید آن قدر وسعت داشته باشد که اهل آن راحت باشند و برای پذیرایی از مهمانان با تنگنا مواجه نشوند. البته نباید آن قدر وسیع باشد که از حد متعارف عرفی و شأنی بیشتر شود که در این صورت نه تنها مطلوب نخواهد بود، بلکه مذموم نیز هست.

در روایت نبوی(ص) وارد شده که: «کُلُّ بَناءٍ لَیسَ بِکَفافٍ فَهُوَ وَبالٌ عَلَی صَاحِبِهِ یومَ القِیامَة؛ هر بنایی که بیشتر از نیاز باشد، و وبال صاحبش در روز قیامت خواهد بود».

امام صادق(علیه السلام) می فرماید: «مَن بَنی فَوقَ مَسکنِهِ کلِّفَ حَملَهُ یومَ القِیامَةِ؛ هرکه بنایی بیش از نیاز سکونتش بسازد، در روز قیامت مکلّف به حمل آن می شود».

امروزه دیگر خبری از خانه های وسیع نیست و خانه های امروزی به سمت کوچکی و کوتاهی رفته و آسیب هایی را بر خانواده ها تحمیل کرده اند.

حضرت امام رضا(علیه السلام) خانه ای خرید و به یکی از موالیان خود فرمان داد تا به آن خانه منتقل شود و فرمود: منزل تو تنگ است. آن شخص گفت: این خانه (منزل تنگ) را پدرم بنا کرده است. آن حضرت فرمود: اگر پدر تو نادان بود، سزاوار است که تو نیز مانند او باشی؟».[11]

امام کاظم(علیه السلام) در مسجدالحرام در میان جمعی از بنی هاشم، که درباره خوشی های دنیا باهم صحبت می کردند، حاضر بود. در این مورد از آن حضرت نیز پرسیدند. حضرت فرمود: «سَعَةٌ فی المَنزِلِ وَ فَضلٌ فِی الخادِمِ؛ [خوشی دنیا در دو چیز است: ] وسعت منزل و فضل و خوبی خدمتکار».

پیامبر خدا(ص) می فرماید: «مِن سَعادَةِ المَرءِ المُسلمِ المَسکنُ الواسِعُ؛ از خوشبختی مرد مسلمان، داشتن مسکن فراخ است».

امام باقر(علیه السلام) می فرماید: «مِن شَقاءِ العَیشِ ضِیقُ المَنزِلِ؛ از سختی زندگی، تنگی منزل است».

وسعت خانه زمینه ساز اجرای برنامه های اسلام در جامعه است که برخی از آنها عبارت اند از:[12]

الف)امکان تحقق تفریح و شادابی با فراخ بودن منزل:

 در روایت آمده است که «العیش السعة فی المنزل»، یعنی بستر تحقق عیش و شادی وسعت منزل است. در برخی روایات نیز بستر برترین لذت ها، که یک مسلمان به دنبال آن است، خانه فراخ معرفی شده است.

ب)راحتی مؤمن در خانه:

 در روایتی از امام صادق(علیه السلام) آمده است که فراخ بودن منزل، راحتی را برای مؤمن به دنبال دارد. مؤمن در این دنیا به دنبال نوعی راحتی است تا بتواند در سایه امکانات آن به وظایف شرعی خود نسبت به اهل و عیال، آشنایان و همسایگانش در بهترین حالت عمل نموده، حقوق آنها را به نحو احسن و اکمل ادا نماید. از طرفی مؤمن باید خانه ای بسازد که در آن همه لوازم و اقتضائات زندگی به گونه ای فراهم گردد که کمترین آسیب به طبیعت و محیط پیرامونش وارد آید.

ج)ایجاد سعادت دنیوی با خانه وسیع:

 یکی از ابعاد و بسترهای تحقق سعادت مطلوب اسلامی مسکن بزرگ و واسع است که در روایات به آن اشاره شده است.

د)پوشاندن بدی ها و حفظ حریم خصوصی:

 روایتی از امام صادق(علیه السلام) در صدد بیان این امر مهم است که خانه باید مانع از دیده شدن حالات خصوصی انسان باشد؛ زیرا انسان در خلوت خود رفتارها و حالاتی دارد که آنها را در عرصه جامعه بروز نمی دهد و باید از دید مردم پوشیده بماند. پوشیدگی و مطابقت با عفت، مانند قرارگیری مستراح در مخفی ترین نقطه بنا و دور از دید بودن اتاق های خواب و آشپزخانه، فقط با فراخ بودن مسکن قابل طراحی است و در ابعاد کوچک تر، شدنی نیست و فقط می توان از تبعات نامطلوب آنها کاست.

ه)سعادت اخروی با وسعت منزل:

 امام علی(علیه السلام)در روایتی اشاره دارد بر اینکه اگر مؤمن در دنیا به دنبال آخرت خود باشد، باید خانه وسیع برای خود فراهم سازد تا در آن مهمانی داده، صله رحم بجا آورد و حقوق الهی و مردم را در آن خانه ادا نماید.

در دین مبین اسلام، علاوه بر سطح برای منزل مطلوب، ارتفاع حداقلی و حداکثری نیز مطرح می شود که هم نیازهای انسان از جمله آرامش، حفاظت از گرما، سرما و خطرات را برطرف کند و هم از حد معقول فراتر نرود. آموزه های اسلامی مرتفع ساختن سقف و دیوارها را نهی کرده و ارتفاع را تا هفت یا هشت ذراع [هر ذراع تقریبا 47 سانتیمتر] مجاز دانسته شده است. در برخی روایات آمده: اگر سقف بلندتر از هشت ذراع باشد، مَلَکی می گوید کجا می خواهی بروی ای فاسق.[13] در روایتی آمده اگر ارتفاع سقف از هفت ذراع بیشتر بود در قسمت بالای دیوار آیةالکرسی نوشته شود تا شیاطین در آن لانه نکنند.

البته امروزه آنچه در آپارتمان ها نمود دارد، پایین بودن ارتفاع سقف است که هم از لحاظ ایمنی خطرناک است و هم باعث خفگی های ناشی از گاز گرفتگی و تنگی بیش از پیش خانه می شود. فراخ بودن خانه فقط از حیث منظور افقی نیست؛ بلکه از حیث عمودی نیز باید فراخ بودن رعایت شود. پایین بودن ارتفاع از لحاظ بهداشتی نیز از دو جنبه آسیب وارد می کند: 1. تهویه هوا که در صورت پایین بودن سقف، به خوبی صورت نمی گیرد. 2. بهداشت روانی؛ خانه هایی که از لحاظ افقی و عمودی تنگ هستند، اضطراب زا است و اهالی را با استرس و اضطراب همراه می کند.

حالا که گریزی از آپارتمان نشینی نیست، نباید کاری کرد که معضلات آن افزایش یابد. باید از برخی مزایا مثل قیمت پایین خانه چشم پوشید. خانه را هم از لحاظ سطح و هم از حیث ارتفاع باید وسیع طراحی کرد تا معضلات اجتماعی و آسیب های روانی و معنوی را کاهش داد.

3.حیاط

در روایات اسلامی تأکید فراوانی بر وجود حیاط وسیع و فراخ شده است.[14] ایجاد باغ و کاشت درخت و پذیرایی از مهمانان نیاز به حیاط وسیع دارد. ایجاد سرویس بهداشتی در حیاط، رفت و آمد در حیاط برای فراهم کردن وسایل پذیرایی از مهمانان اهمیت فراوانی در آموزه های اسلامی دارد. بازی های پرجنب و جوش کودکان و نیز خاک بازی نیازمند حیاطی نسبتاً وسیع است.

بنابراین در آپارتمان سازی باید به این مهم توجه ویژه شود. طراحان و معماران و به دنبال آنها مسئولین شهرداری باید با تعبیه بالکن ها و ایوان های وسیع و قابلیت کاشت برخی گل ها و گیاهان و نیز طراحی سرویس بهداشتی در بالکن را ایجاد کنند تا از مخاطرات آپارتمان ها بکاهند.

4.تعداد طبقات

ساختن خانه چندطبقه مورد تأیید آموزه های اسلامی نیست.[15] اصل در خانه سازی یک طبقه بودن آن است، ولی به ضرورت می توان طبقه ای دیگر بر آن افزود تا نیازها تأمین شود. در صورتی که طبقه اول برای تأمین نیازهای اهل خانه کافی باشد و نیازها در سطح افقی تأمین شود، ساخت طبقات بیشتر نشانه تجملات و اشرافی گری های مذموم خواهد بود. در صورتی که طبقه دوم برای رفع احتیاجات ساخته شد، در روایت وارد شده که زنان را در طبقات بالا و جایی که برای جاهای دیگر اشراف دارد قرار ندهید. به نظر می رسد وجود خانه های مستقل روی هم مورد تأیید دین مبین اسلام نباشد و به طور کلی آپارتمان نشینی به شکل امروزی آن مورد تأیید آموزه های اسلامی نیست. معایب زیادی که برای آپارتمان در قسمت آسیب ها ذکر شد همگی نشان از این دارد که آپارتمان نشینی نمی تواند مورد تأیید دین مبین اسلام باشد.

5.استفاده از عایق های صوتی

یکی از مشکلات آپارتمان ها، آزار و اذیت های صوتی و نیز به خطر افتادن حریم شخصی از طریق انتقال صداها است. برای این کار بهتر است طراحان و معماران عایق های صوتی مناسبی در دیوارها، سقف ها و درهای واحدهای آپارتمانی تعبیه کنند تا هم کودکان آزادانه به بازی خود بپردازند و هم اعضای خانواده از به خطر افتاده حریم خصوصی خویش نگران نباشند.

6.تعداد اتاق ها

تعداد اتاق ها از دیدگاه اسلام باید به مقدار مورد نیاز باشد؛ یعنی نه آن قدر کم باشد که اعضای خانواده در فشار و تنگنا قرار گیرند و نه آن قدر زیاد که اهالی خانه را برای نگهداری، نظافت و تعمیر آن به مشقت بیندازد. داشتن اتاق مجزا برای والدین و نیز جدا بودن اتاق فرزندان از والدین (نه برای فرزندی یک اتاق) مورد تأکید روایات است که تأمین آنها از لحاظ تربیتی آثار فراوانی دارد. تعیین اتاقی برای پذیرایی از مهمانان، تعیین نمازخانه یا جایی مخصوص نماز در خانه و مواردی از این دست نیز در صورت توان مالی از مطلوبیت های معماری اسلامی است. این امر می تواند در طراحی واحدها و مجتمع های آپارتمانی مورد توجه قرار بگیرند.

عده ای ایجاد اتاق اختصاصی برای هر یک از زن و مرد را از برخی روایات استنباط کرده اند. همچنان که در سیره عملی برخی ائمه(علیهم السلام) مثل امام باقر و امام حسین(علیم السلام) دیده شده است؛ گویا آیات 33 و 34 سوره مبارکه احزاب نیز مؤید این مطلب است.[16] بنابراین خوب است در طراحی خانه، ضمن توجه به وسعت آن، اتاق مخصوصی برای هرکدام از زن و مرد خانه نیز تعبیه شود.

ج)ساختار شهری

مسجدمحوری

مجتمع های آپارتمان را با محوریت مساجد بسازیم طوری که دسترسی همه اعضای مجتمع های آپارتمانی به مسجد به آسانی صورت بگیرد. مسجد کارکردهای فراوانی دارد که در صورت محوریت دادن به آن به آبادی خانه ها و پویایی مجتمع های آپارتمانی کمک شایانی می شود.[17] مسجدمحوری می تواند نشاط، آرامش،[18] مهارت، سعادت، امید، وحدت، آگاهی، معنویت، کرامت، صمیمیت و مسئولیت پذیری را بر محلات و مجتمع های آپارتمانی حاکم سازد.

1.تداعی محله

مجتمع ها را طوری بسازیم که محلات قدیمی را برای اعضای آن تداعی کند؛ تا صمیمیت ها گسترش یافته، همکاری ها بهتر صورت بگیرد. برای این کار می توان مسجد یا نمازخانه ای که تأمین کننده مسجدمحوری نیز باشد، در یکی از طبقات در نظر گرفت. ایجاد کتابخانه، ورزشگاه، آموزشگاه و... در داخل مجتمع های آپارتمانی نیز می تواند محله بودن مجتمع های آپارتمانی را برای ساکنان تداعی کند.

2.دسترسی آسان به امکانات شهری

بسیاری از مشکلات آپارتمان ها زمانی ظاهر می شود که آپارتمان نشینان مجبور برای استفاده از خدمات شهری به مناطق دیگر مراجعه کنند. مدرسه، ادارات، فروشگاه ها و مراکز خرید، محل کار، کتابخانه، ورزشگاه، پارک های بازی و مسائلی از این دست نوعاً دور از مجتمع های آپارتمانی قرار دارند؛ در حالی که با توجه به تراکم جمعیت در مجتمع های آپارتمانی این گونه امکانات باید نزدیک مجتمع ها باشد. این کار باعث می شود ساکنین آپارتمان در حل مشکلات موجود همکاری کنند و با حضور بیشتر (به جای رفت و آمد بیشتر) از مشکلات فرهنگی مجتمع بکاهند. دیدارهای زیاد در این اماکن صمیمیت ها را گسترش می دهد و بر محبت ها می افزاید.

3.تدوین قانون برای ساختمان و ساختار شهری

نهادهای قانونگذار می توانند با تدوین قوانین، آیین نامه های اجرایی و پیوست های فرهنگی آسیب های اجتماعی، فرهنگی، تربیتی و دینی را کاهش دهند. تعیین حداقل متراژ، تعیین نقشه های اسلامی، محدودسازی برخی بناها از جمله آشپزخانه و سرویس بهداشتی به تبعیت از یک الگوی صحیح (بدون محدودسازی خلاقیت ها و سلایق شخصی در کل نقشه)، تعیین محدوده تعداد طبقات و تعداد واحدهای هر طبقه، تعیین الگوی عملی پوشانندگی در ورودی واحد آپارتمان و... از جمله وظایف مهم نهادهای کلان نظام است. در صورت عمل این نهادها به وظایف خود در مورد آپارتمان نشینی بسیاری از آسیب های آن در کوتاه مدت و بلندمدت از بین می رود. با انجام این اقدامات می توانیم امیدوار باشیم که کارکردهای اصلی خانه که مورد تأکید آموزه های اسلامی است در واحدهای آپارتمانی نیز تداوم داشته باشد.

د)چیدمان داخلی

1.مبلمان

استفاده از مبل و صندلی امروزه در آپارتمان ها شایع است. در واقع روی صندلی نشستن و غذا خوردن به عنوان یک فرهنگ در آپارتمان نشینی به رسمیت شناخته شده است. هرچند این فرهنگ وارداتی باعث می شود که آپارتمان نشینان بتوانند راحت از مهمان پذیرایی کنند؛ اما در آموزه های اخلاقی اسلام روی کرسی (اعم از صندلی و مبل) نشستن از اخلاق متکبران و سلاطین است. وقتی این مسئله به فرهنگ تبدیل شود، مشکلات اخلاقی بعدی را نیز به همراه خواهد داشت. در روایتی از ابن عباس نقل شده است: «پیامبر(ص) بر روی زمین می نشست، روی زمین غذا می خورد، شیر گوسفندان را می دوشید و دعوت بردگان را برای خوردن نان جو اجابت می کرد».[19] بنابراین بهتر است آپارتمان نشینان خود را به نشستن روی زمین عادت دهند تا احساس زندگی و پذیرایی سرپایی را از خود دور کنند. روی زمین نشستن علاوه بر اینکه نشان از تواضع افراد دارد، حالت صمیمی بیشتری نیز بین افراد حاکم می کند.

باید به دو مطلب توجه کرد. اول اینکه استفاده از مبل و صندلی در ادارات و اماکن عمومی به دلیل موقت بودنشان با خانه که جای قرار و سکون و آرامش است، نباید مقایسه شود. دوم اینکه در آیاتی از قرآن کریم در وصف حالت بهشتیان آنها را تکیه داده به انواع زیبایی از مبل ها توصیف کرده است که قابل تعمیم به این دنیا نیست؛ چراکه بهشتیان حالاتی دارند که از نظر اخلاقی در این دنیا نشانه تکبر است، ولی در آخرت پاداشی است که از سوی پروردگار عالمیان برای آنها در نظر گرفته شده است. البته ایجاد سکو در ورودی منازل جهت پوشیدن کفش، جوراب و شلوار مطلوبیت دارد؛ چراکه ایستاده پوشیدن این موارد در دین مبین اسلام و فقه اسلامی مکروه است.[20]

2.دکوراسیون

در روایات فراوانی بر زیبایی و سادگی خانه تأکید شده است. سادگی دکوراسیون روح انسان را از بسیاری از آشفتگی ها رها می سازد، در حالی که شلوغی آن انسان را به آشفتگی فکری و روانی مبتلا می کند. عدم استفاده از تصاویر ذی روح (انسان و حیوان)، عدم استفاده از طلا و جواهرات و تزیین دیوارها با رنگ های مناسبی مثل سفید و کرمی از سفارشات مؤکد روایات درباره محیط داخلی است. محیط آپارتمان در اغلب موارد کوچک و تنگ است؛ اگر جای تنگ و کوچک با تزئینات شلوغ شود، بر آسیب زایی اش افزوده می شود. می توان با رنگ ها مناسب و استفاده از آیینه های بزرگ مقداری از آسیب زایی این فضا را کاست. البته باید در استفاده از آیینه های بزرگ به شاخص های دیگری مثل حیا و عفت نیز توجه کرد و سعی کرد طوری آیینه ها تعبیه شوند که اعضای خانواده در دید غریبه ها نباشند.

وجود مبلمان بر شلوغی و تنگی خانه می افزاید و تختخواب، اگرچه فی نفسه نهی خاص و صریحی از روایات و آموزه های اسلامی بر آن نشده است ممکن است تأیید هم شده باشد، اما در محیط آپارتمانی چند آسیب مهم دارد؛ الف) به طور ویژه تخت های دونفره حیاگریزی را تشدید می کنند؛ چراکه بچه ها، غریبه ها و بیگانه ها به طور مرتب جای خواب پدر و مادر و زن و شوهر را می بینند. دیدن جای خواب یک زن و شوهر از یک سو حیای صورت آن دو را از بین می برد و از سوی دیگر بر بیننده نیز اثر روانی سوء برجای می گذارد. این کار برای فرزندان بلوغ زودرس را به همراه دارد که اثرات منفی آن بر همه متخصصین روشن است. بنابراین در مقابل دید دیگران بودن رختخواب و تختخواب در آموزه های اسلامی نهی شده است. ب) فضای زیادی از یک یا دو اتاق را اشغال می کند و بخشی از خانه را از کارآیی ساقط می کند. ج) خیلی از تختخواب ها و تشک های مورد استفاده در تختخواب ها غیر استاندارد است، در حالی که روی پتو یا تشک پشمی بر روی زمین خوابیدن هم از لحاظ طبی مفید است و هم ضررهایی مثل کمر درد و... را ندارد. شهید پاک نژاد در مورد خوابیدن بر روی تختخواب های فنردار می نویسد: «چه بسیار دررفتگی های بین مهره که به علت خوابیدن بر آنها پیش آمده و شخص را به درد کمر یا سیاتیک مبتلا ساخته است».[21]

ه)کارکردهای اجتماعی مسکن

1)انتخاب محله و همسایگان خوب

امیر مؤمنان می فرماید: «ارزش و شرافت خانه به حیاط وسیع و همنشینان نیکوکار و صالح است و برکت خانه، به بودن آن در منطقه خوب و محوطه وسیع و همسایگان همراه و خوب است».[22] انتخاب همسایه مهم ترین رکن در انتخاب خانه برای ساخت یا خرید است. از سوی دیگر در معماری شهری که برای ساخت خانه در نظر گرفته می شود و عموماً شهرداری ها متولی این امر هستند، باید خانه ها با محوریت مساجد بنا شوند، چنان که در صدر اسلام نیز این گونه بود. محله های مسجدمحور از لحاظ تربیتی موقعیت ممتازتری نسبت به بقیه محله ها دارند. متأسفانه این مهم در طراحی های شهری به ویژه آپارتمان سازی ها رعایت نمی شود. امروزه شهرها بر مدار مسجدها بنا نمی شوند؛ بلکه این مساجد هستند که با محوریت شهرهای جدید (به ویژه مجتمع های آپارتمانی) به وجود می آیند. احداث مساجد در شهرها و اماکن جدید معمولاً بعد از طراحی شهر صورت می گیرد. به عبارت دیگر ابتدا شهر یا شهرکی ساخته می شود و بعد از آن ساکنان احساس نیاز به مسجد کرده، این مکان را بنا می کنند که عموماً مکانی نامناسب برای مسجد در نظر گرفته می شود و مسجدی بدقواره شکل می گیرد.[23]

2)مهمانداری و صله رحم

روایات متعدد اسلامی به مؤمنین توصیه می کنند که منزل فراخ و وسیعی را انتخاب کنند. یکی از مهم ترین دلایلی که در روایات به آنها اشاره شده اهمیت مهمانداری است. امیرالمؤمنین(علیه السلام) مهمانداری و صله رحم را شاخصی برای خانه وسیع ذکر می کنند که در صورت عدم انجام آن، خانه وسیع نفعی به حال آخرت شخص نداشته، بلکه وبال گردن او خواهد شد. علی(علیه السلام) در روایتی دیگر وسعت را شرافت خواند می داند و رفت وآمد صالحان در آن را برکتی برای اهل منزل.

اسلام خانه ای را که مهمان داخل آن نمی شود و همچنین کسی را که مهمانداری نمی کند و از مهمان فراری است، مذمت کرده است. رسول اکرم(ص) می فرماید: «هرخانه ای که مهمان در آن وارد نمی شود، ملائکه نیز داخل آنها نمی شوند». روزی امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) ناراحت و غمگین بود، از او علت ناراحتی را سؤال کردند. حضرت فرمود: هفت روز است مهمان وارد خانه من نشده است. مهمانداری برکاتی دارد که هم مربوط به این دنیاست و هم مربوط به آخرت.

در خانه های کوچک آپارتمانی عملاً امکان مهمانداری به طور وسیع کاهش می یابد و توفیق مهمانداری از آپارتمان نشینان سلب می شود. آپارتمان نشینان می توانند طوری برنامه های خود را تنظیم کنند که هم از نعمت مهمانداری محروم نمانند و هم به دیگران آزار نرسانند. پذیرایی از مهمان های دعوت شده در اوقاتی از روزهای تعطیل که مزاحم استراحت دیگران نباشد، هماهنگ کردن با همسایگان جهت برگزاری برخی برنامه ها و مهمانی ها، همکاری با همسایگان جهت برگزاری مهمانی های نسبتاً وسیع، مشارکت دادن همسایگان و دعوت آنان به مهمانی های غیر فامیلی و غیر خانوادگی و مواردی از این دست می تواند به مدیریت این مسئله کمک کند. می توان در برخی مهمانی ها از منزل همسایه استفاده کرد تا وقتی او نیز قصد چنین برنامه ای داشت، بتواند از واحد آپارتمان ما استفاده کند. این مشارکت ها زمینه های خوبی برای همکاری های دیگر مثل تولید برخی محصولات خانگی را فراهم می کند و صمیمیت و جامعه پذیری را در افراد بالا می برد.

3)تولید و اقتصاد خانواده

از کارکردهای مهم مسکن تولید برخی مایحتاج زندگی، به ویژه مایحتاج تغذیه ای، در آن است. در روایاتی به تولید نان در درون منزل تأکید شده است.[24] علاوه بر اینکه کار در منزل و تولید مایحتاج برکات فراوانی دارد که در روایات نیز به آنها اشاره شده، باعث می شود رفت وآمدها و صمیمیت ها نیز گسترش یافته، صله رحم، همسایه داری، خبرگیری از احوال آشنایان و کمک به دیگران نیز تحقق پیدا کند. بنابراین تأکید فراوان بر کارگروهی و جمعی و همکاری همسایگان در تهیه برخی اقلام و راه اندازی تولید خانگی است. این مهم البته در آپارتمان نشینی، به وسعتی که در روایات وارد شده، میسر نیست؛ اما اهالی خانه، به ویژه خانم ها، در تولیدات انفرادی می توانند سهم بزرگی به خود اختصاص دهند و به اقتصاد کشور نیز کمک خوبی کنند. در تولیدات جمعی نیز می توان با تولید برخی محصولات، که آزار و اذیت کمتری برای دیگران دارند، برکت را به داخل آپارتمان های بی روح وارد کرد.

برخی روایات تهیه برخی اقلام غذایی از بیرون را موجب برچیده شدن برکت از منزل و آورنده فقر در آن خانه معرفی می کنند. امام صادق(علیه السلام) می فرماید: «شِراءُ الحِنطَةِ ینفِی الفَقرَ وَ شِراءُ الدَّقیقِ ینشِئُ الفَقرَ و شِراءُ الخُبزِ مَحقٌ؛ خرید گندم [از بیرونِ منزل] فقر را از بین می برد و خرید آرد [از بیرونِ منزل] فقر می آورد و خرید نان [آماده از بیرونِ منزل] هلاک است».

در حدیث دیگر می فرماید: «شِراءُالحِنطَةِ عِزٌّ وَ شِراءُالدَّقیقِ ذُلٌّ وَ شِراءُالخُبزِ فَقرٌ؛ خرید گندم [از بیرونِ منزل] عزت و خرید آرد [از بیرونِ منزل] ذلت است و خرید نان [از بیرونِ منزل] عین فقر است».

ایشان همچنین می فرمایند: «مَن اشتَرَی الحِنطَةَ زادَ مالُهُ وَ مَن اشتَرَی الدَّقیقَ ذَهَبَ نِصفُ مالِهِ وَ مَن اشتَرَی الخُبزَ ذَهَبَ مالُهُ؛ هرکس گندم [از بیرون منزل] بخرد مالش زیاد می شود، هرکس آرد [از بیرون منزل] بخرد نصف مالش می رود و هرکس نان [از بیرونِ منزل] بخرد تمام مالش از دستش می رود».

از حضرت صادق(علیه السلام) منقول است که: «از تلخی زندگانی است از خانه به خانه نقل کردن و نان از بازار خریدن».[25]

کار در خانه برای زنان و مردان ثواب، خیر و برکت می آورد. زنی به رسول خدا(ص) عرض کرد: خدمت کردن زن در خانه شوهر چه فضیلتی دارد؟ حضرت فرمود: «در مقابل هرکاری که برای اداره امور منزل انجام دهد، خدا نظر لطفی به او می فرماید و کسی که مورد نظر خدا واقع گردد معذب نخواهد شد».[26]

بنابراین نفس کم شدن کارها در منزل مثبت نیست. باید کم شدن کار در خانه را با کارهای مفید دیگر جبران کرد که هم برکت به خانه ها برگردد و هم رحمت و مغفرت الهی شامل حال بانوان آپارتمان نشین شود. بانوان می توانند به کارهای دیگری مانند نقاشی، خطاطی، مطالعه، تحقیق، گلدوزی، خیاطی، بافندگی و... بپردازند. با اشتغال به این کارها می توان هم به اقتصاد خانواده و هم به تولید و ترقی اقتصادی جامعه کمک کرد. به علاوه در اثر اشتغال به کار از ابتلا به بیماری های روانی و ضعف اعصاب نیز تا حد زیادی محفوظ خواهند ماند. امیر المؤمنین(علیه السلام) فرمود: «خدا مؤمنی را که به حرفه و کاری مشغول و امین باشد، دوست دارد».[27]

رسول اکرم(ص) به امیرالمؤمنین فرمود: «بشنو ای اباالحسن! آنچه می گویم امر خداست که هر مردی به همسرش در کارهای منزل کمک و یاری نماید، خداوند به تعداد هر مویی که در بدن اوست، یک سال عبادت که روزهای آن را روزه و شب هایش را عبادت نموده است، برای وی می نویسد و پاداش صابرانی چون یعقوب، داود و عیسی را به او می دهد. ای علی! هرکس در خانه مشغول خدمت به عیال شود و از یاری او مضایقه نکند، خداوند اسم او را در دفتر شهدا می نویسد و در هر روز و شب ثواب هزار شهید را برای او می نویسد و به هر قدمی که برمی دارد، اجر و پاداش حج و عمره را دارد و ثواب هزار جهاد و عیادت هزار مریض و هزار نماز جمعه و هزار تشییع جنازه و سیر کردن هزار گرسنه و پوشاندن هزار برهنه و انفاق هزار اسب در راه خدا به او می دهد. کمک کردن به زن در خانه بهتر از خواندن تورات، انجیل، زبور و قرآن است و از آزاد کردن هزار اسیر و انفاق هزار شتر به مساکین بهتر است و چنین کسی پس از مرگ در بهشت خواهد بود».[28]

4)تربیت خانواده

خانه های وسیع با داشتن اتاق های کافی و معماری اسلامی نقش بسیار مهمی در آرامش بخشی، تربیت و هویت بخشی به فرزندان ایفا می کنند. بازی و جنب و جوش کودکان، که مورد تأکید روایات اسلامی است، در خانه های بزرگ محقق می شود. خانه های آپارتمانی به واسطه تنگی فضا و غیراصولی بودن معماری نوعاً دارای آسیب های فراوانی نسبت به تربیت فرزندان دارند.

یکی از برزگ ترین آسیب های آپارتمان نشینی فاصله اعضای خانواده از هم، فردی گرایی و مشغول شدن به وسایل ارتباطی الکترونیکی است. برای کاستن از این آسیب لازم است اعضای خانواده ساعاتی (و نه دقایقی) از روز را باهم باشند؛ مثلاً اگر قرار است فیلمی از تلویزیون تماشا کنند، در کنار هم و باهم این کار را انجام دهند. در مورد امام کاظم(علیه السلام) روایت شده است: «و کانَ اَوصَلَ النّاسِ لأِهلِهِ و رَحِمِهِ؛ [امام کاظم] بیشترین پیوند را باخانواده و خویشان خود داشت».[29]

یکی از آثار باهم بودن در خانواده کمک و یاری علمی و معنوی اعضای خانه به همدیگر است. وقتی باهم بودن را بیشتر تجربه کنند، می توانند کلمات حکمت آمیز و راه های رسیدن به معنویت را برای هم کنند. امام صادق(علیه السلام) می فرماید: «لَا یزَالُ الْمُؤْمِنُ یورِثُ أَهْلَ بَیتِهِ الْعِلْمَ وَ الْأَدَبَ الصَّالِحَ حَتَّی یدْخِلَهُمُ الْجَنَّةَ [جَمِیعاً]؛ مؤمن همواره خانواده خود را از دانش و ادب شایسته بهره مند می سازد تا همه آنان را وارد بهشت کند».[30]

از آنجا که بسیاری از خانواده ها مجبور به زندگی در آپارتمان هستند، بهتر است والدین برای کاهش آسیب های جسمی و روحی آپارتمان نشینی به نکاتی توجه داشته باشند. بنابراین توصیه ما به آنها این است که اجازه ندهند کودکان بدون محدودیت پای تلویزیون بنشینند و یا بازی رایانه ای انجام دهند. به آنها اجازه فعالیت بدنی و جست و خیز بدهند تا استخوان های محکم و قوی داشته باشند. متخصصان بیان می کنند که پدر و مادر در طی روز باید زمانی را به بازی کودکان اختصاص دهند و آنها را به نزدیک ترین پارک محل خود ببرند و خودشان برای بازی با بچه ها وقت بگذارند.

برای جبران کاستی های آپارتمان والدین می توانند کودکان را در کلاس های ورزشی ثبت نام کنند تا حداقل هفته ای ۳ بار کودک بتواند انرژی های خود را تخلیه کند. رفتن به کوه، فضاهای خارج از شهر و پارک های تفریحی هم در تربیت صحیح فرزندان نقش مهمی دارند. لازم است والدین با برنامه ریزی و گذاشتن وقت برای فرزندان خود شرایط را به گونه ای فراهم کنند که بچه ها دچار بی قراری و کم تحرکی نشوند و بتوانند توانمندی های خود را بروز دهند.

علاوه بر مسائل روحی و جسمی که باید آپارتمان نشینان برای آن در درون خانواده برنامه داشته باشند، ایجاد نمازخانه در خانه در روایات زیادی توصیه شده است. البته ایجاد نمازخانه به معنای اختصاص دادن اتاقی به این عنوان نیست، بلکه اختصاص دادن محلی در خانه مخصوص نماز خواندن است. امام صادق(علیه السلام) فرموده است: «إتخذ مسجدا فی بیتک؛ در قسمتی از خانه خود مکانی را برای نماز گزاردن اختیار کنید». در روایتی از ایشان به اختصاص اتاقی برای این منظور تصریح شده است: «أنّی أحبّ لک أن تَتَّخِذَ فِی دارِکَ مَسجِداً فی بَعضِ بُیوتِکَ».[31] وجود چنین فضا و مکانی در داخل آپارتمان احساس معنوی خوبی به اعضای خانواده به ویژه کودکان می بخشد که می تواند بسیاری از آسیب های روانی آپارتمان نشینی را برطرف کند.

و)برنامه هایی برای تقویت جسم و روح

1)برنامه های معنوی

در آموزه های اسلامی وقتی انسان های با محیط های آسیب زایی مواجه می شوند، یاری گرفتن از صبر و معنویت توصیه می شود. هرچه آسیب زایی و مخاطرات بیشتر باشد، تکیه بر معنویت هم باید بیشتر باشد. بنابراین ساکنین آپارتمان ها که با آسیب های فراوانی مواجه هستند، لازم است برنامه های ثابت و منظمی در جهت معنویت افزایی خود و اعضای خانواده خود داشته باشند. این برنامه ها باید تنوعی از عبادت ها، دعاها و نمازهای فردی تا برنامه های معنوی جمعی را دربر بگیرد؛ چراکه برخی اوقات عبادت های جمعی و در برخی اوقات راز و نیازهای فردی گره گشا است. قرآن کریم می فرماید: «یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا اسْتَعینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرینَ؛ ای کسانی که ایمان آورده اید، از شکیبایی و نماز یاری جویید، زیرا خدا با شکیبایان است».[32] در این آیه به مسلمانان دستور داده می شود تا در برابر حوادث سخت زندگی از صبر و نماز یاری بجویند. انسان اگر در میان مشکلات متعدد و حوادث ناگوار به قدرت نامحدود الهی متصل نباشد، متلاشی می شود. انسانِ مرتبط با خداوند در حوادث و سختی ها خود را نمی بازد. هرچه پرواز معنوی فرد بیشتر باشد و بالاتر رود، دنیا و مشکلات آن کوچک تر می شود. در روایات می خوانیم که هرگاه کار سختی برای حضرت علی(علیه السلام) پیش می آمد، حضرت دو رکعت نماز می خواند. این سیره را بوعلی سینا نیز عمل می کرد.[33]

2)برنامه های فرهنگی ـ مذهبی

داشتن برنامه هایی مثل حضور در مسجد، هیئت های هفتگی، پایگاه بسیج، کانون فرهنگی، کانون های قرآنی، جلسات قرآنی، جلسات مربوط به ساختمان و... علاوه بر اینکه صمیمیت را در بین اعضای مجتمع ها و بلوک های آپارتمانی بیشتر می کند، جامعه پذیری و مسئولیت پذیری افراد را در قبال جامعه و محیطی که در آن زندگی می کنند را بالا می برد.

3)ورزش

ورزش در آپارتمان ها از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است؛ چراکه با سلامتی انسان ها ارتباط تنگاتنگ دارد. کم تحرکی در آپارتمان ها باعث بسیاری از بیماری ها و آسیب های جسمی و روحی است. امام صادق(علیه السلام) توصیه فرمودند: «ولاتسمنوا تسمُّن الخنازیر للذبح: از چاق شدن همانند خوک هایی که برای ذبح نگهداری می شوند، بپرهیزید».[34] پیامبر اکرم(ص) فرمود: «المؤمن القوی خَیرٌ و أحَبُّ مِنَ المُؤمِنِ الضَّعیف؛ شخص با ایمان قوی و نیرومند از شخص باایمان ضعیف بهتر و دوست داشتنی تر است».[35]

آپارتمان نشینان باید برنامه منظم ورزشی، جمعی یا فردی، داشته باشند. ورزش جمعی علاوه بر نشاط و صمیمیت بیشتری بین همسایگان ایجاد می کند. شرکت در ورزش های جمعی یا ورزش های فردی و یا برگزاری مسابقات ورزشی می تواند برای ساکنین بسیار مفید باشد.

دوم) اساس نامه آپارتمان نشینی[36]

1. ۱. از آنجا که آپارتمان محل سکونت افراد است و تمام اتفاقات و مراحل مختلف زندگی اعضای خانواده در همین محل شکل می گیرد، بهتر است که همه افراد برای ایجاد آرامش و آسایش بیشتر و در عین حال حفظ و ارتقای موقعیت اجتماعی و خانوادگی خود با قوانین اجتماعی مربوط به آپارتمان نشینی آشنایی کامل داشته باشند و در انجام و رعایت کامل آن بکوشند.
2. ۲. نکاتی که در اینجا یادآور می شویم گوشه ای از قوانین اجتماعی آپارتمان نشینی است. اگر این قوانین اجرا شوند بیشتر مشکلات و سختی های مجتمع نشینی حل می شود و تا حدودی آرامش و آسایش خانه های قدیمی را به ارمغان می آورد.
3. ۳. لازم است بپذیریم که آپارتمان ملک شخصی ما نیست و به نسبت واحدهای موجود در مجتمع دارای شریک هستیم.
4. ۴. ما تنها به میزان مالکیتی که در آن مجتمع داریم حق دخالت در امور و ارائه نظر داریم.
5. ۵. بهتر است از همان ابتدای اقامت از کلیه حقوق خود در آپارتمان مطلع شویم. محل پارک اتومبیل و انباری خود را طبق سند شناسایی کنیم و از اشغال پارکینگ و انباری دیگران به هر دلیلی بپرهیز کنم.
6. ۶. مکان های عمومی آپارتمان مختص ما نیست و دیگران هم به همان نسبت حق استفاده دارند و هیچ کس حق تصرف مکان های عمومی را بدون رضایت و اجازه کامل سایر شرکا ندارد.
7. ۷. گذاشتن کفش یا وسایل شخصی مانند گلدان، تابلو و غیره در راهروی آپارتمان و محل گذر سایر همسایه ها ممنوع است.
8. ۸. صحبت کردن در راه پله ها یا از پنجره آپارتمان خلاف ادب و نزاکت است.
9. ۹. ریختن آشغال در راه پله، حیاط و پارکینگ آپارتمان جایز نیست.
10. ۱۰. هرگونه تغییر در نما و شکل ظاهری آپارتمان، ولو اینکه با هزینه خودتان باشد، باید با نظر سایر مالکین صورت پذیرد.
11. ۱۱. پیش از برگزاری میهمانی و مراسمی که تا دیروقت طول می کشد و رفت و آمد و سروصدا افزایش می یابد باید تک تک همسایه ها را در جریان گذاشت و از آنها اجازه گرفت. در چنین مواقعی که همسایه شما را در جریان می گذارد و اجازه می گیرد بهتر است با روی خوش با او نهایت همکاری را داشته باشید.
12. ۱۲. زمانی که قصد پختن غذا، نذری یا هر استفاده دیگری از آب، گاز و برق عمومی را دارید علاوه بر مسئولین ساختمان باید از تک تک همسایه ها اجازه بگیرید.
13. ۱۳. اگر ناگزیر شدید از پارکینگ همسایگان استفاده کنید، از قبل با آنان هماهنگ نمایید و بدون اجازه اتومبیلی در پارکینگ دیگران پارک نکنید.
14. ۱۴. در اوقات استراحت مانند ساعات پایانی شب، ظهرها و روزهای تعطیل از بازی بچه ها در پارکینگ و حیاط آپارتمان که منجر به آلودگی صوتی می شود جلوگیری کنید. در این زمان ها صحبت کردن با صدای بلند در فضای آپارتمان خلاف ادب است.
15. ۱۵. جابه جا کردن میز و صندلی یا هر وسیله دیگر و ضربه زدن به دیوارها موجب می شود تا همسایه های شما مورد آزار و اذیت قرار بگیرند. حتی الامکان از این کارها جلوگیری کنید یا در زمان مناسبی نسبت به انجام آن اقدام کنید.
16. ۱۶. گذشت، همکاری و همراهی با همسایگان از بایسته های اساسی آپارتمان نشینی است.
17. ۱۷. از امکانات رفاهی و عمومی آپارتمان به نحو احسن و با دقت استفاده کنید.
18. ۱۸. از قوانین آپارتمان که به تصویب ساکنین و مسئولین رسیده است، پیروی کنید.
19. ۱۹. شارژ و هزینه های ماهیانه خود را به موقع پرداخت کنید.
20. ۲۰. نظافت آپارتمان را رعایت کنید.
21. ۲۱. با همسایگان دعوا و جر و بحث نکنید.
22. ۲۲. به اموال همسایگان خسارت وارد نکنید.
23. ۲۳. بدون اجازه به وسایل دیگران دست نزنید و آنها را جابه جا نکنید، حتی اگر در مکان عمومی باشد.
24. ۲۴. به همسایگان امر و نهی نکنید؛ آنها هم به اندازه شما از آن آپارتمان سهم دارند. اگر هم سهم شان کم تر باشد بازهم حق امر و نهی به آنها را ندارید.
25. ۲۵. پشت سر همسایه ای غیبت نکنید و مسایل شخصی آنها را برای دیگر همسایگان بازگو نکنید.
26. ۲۶. همیشه در جلسات عمومی آپارتمان شرکت کنید و هنگام حل مشکلات ساختمان عصبانی نشوید و جر و بحث و توهین نکنید.
27. ۲۷. صدای دعوا و جر و بحث خانوادگی شما ممکن است به بیرون از واحدتان منتقل شود و به گوش همسایگان برسد که تأثیر بسزایی در آبرو و شخصیت خانوادگی شما خواهد داشت.
28. ۲۸. از همسایه ها انتظار بی مورد و بیش از اندازه نداشته باشید.
29. ۲۹. اوقات استراحت سراغ همسایه ها نروید.
30. ۳۰. از ارائه اطلاعات خصوصی همسایگان به غریبه ها و افراد بیگانه خودداری کنید.
31. ۳۱. هنگام ورود خروج، در اصلی ساختمان را ببندید.
32. ۳۲. در مصرف انرژی عمومی آپارتمان صرفه جویی کنید.
33. ۳۳. تمامی همسایگان حق این را دارند که کلید قفل های تمام مکان های عمومی از قبیل پشت بام، حیاط عمومی و موتورخانه و غیره را داشته باشند.
34. ۳۴. نگهبان و سرایدار ساختمان باید به یک میزان به اعضای ساختمان سرویس دهی کند.
35. ۳۵. هرگونه خرابی را باید فوراً به مسئول ساختمان اطلاع داد یا با هماهنگی او نسبت به تعمیر آن اقدام کرد.
36. ۳۶. نکاتی در مورد مسئولین ساختمان (مدیر یا هیئت مدیره)
37. ۳۷. برای انجام بهتر کارهای آپارتمان و رفع مشکلات و نواقص و هماهنگی بین ساکنین، بهتر است که همسایگان از بین خود مسئول یا مسئولینی را انتخاب کنند تا در اداره امور ساختمان فعالیت نمایند و قوانینی ایجاد نمایند و نظم و انظباط به وجود آورند.
38. ۳۸. مسئول و مسئولین ساختمان بهتر است توسط مالکین آپارتمان برای مدت مشخصی تعیین شوند و بعد از اتمام دوره یا مجدداً کاندید و انتخاب می شوند یا اینکه جای خود را به همسایگان دیگری می دهند. زمان مناسب به سلیقه و تعداد شرکا بستگی دارد اما عرف، بین یک تا دو سال برای هر گروه است.
39. ۳۹. مسئولین نباید علایق و سلایق شخصی خود را به اجبار به سایرین تحمیل کنند.
40. ۴۰. تمام هزینه های ساختمان باید توسط مسئولین انجام بگیرد و در پایان هر ماه بیلان ماهانه که متشکل از تمام ریزپرداخت هاست، با محاسبه کل و سهم هر واحد در تابلو اعلانات نصب گردد.
41. ۴۱. مسئولین باید مبلغ شارژ ماهانه را در جلسه ای عمومی در حضور کلیه شرکا به گونه ای تعیین کنند که به مستأجرین آپارتمان اجحاف نشود. به عبارت دیگر مستاجر نباید مبلغ اضافی برای پس انداز ساختمان پرداخت کند، چراکه او وظیفه ای در قبال پرداخت هزینه های عمومی و استهلاک چند ساله آپارتمان ندارد و لازم است که مسئولین به این نکته توجه کنند تا ناخواسته زیر دین مستأجران قرار نگیرند.
42. ۴۲. مسئولین وظیفه دارند مشکلات و نواقص آپارتمان را پیگیری کرده، در رفع آن تلاش کنند.
43. ۴۳. اگر مسئول ساختمان یک نفر است باید در زمان غیاب خود جانشین تعیین کند و تمام امور را به دست او بسپارد.
44. ۴۴. مسئولین ساختمان حق دخالت در مسائل شخصی افراد را به هیچ عنوان ندارند.
45. ۴۵. مسئولین حق قضاوت و تصمیم گیری در اختلاف عقیده و نزاع سایر همسایه ها ندارند. این کار باید از طریق مراجع قضایی صورت پذیرد.
46. ۴۶. سایر همسایگان مکلف اند به قوانین صادره از سوی مسئولین احترام بگذارند و نهایت همکاری را با آنها داشته باشند.
47. ۴۷. مدیران ساختمان نباید به گونه ای رفتار کنند که سایر همسایه ها احساس کنند آنها خود را برتر و ارشد می دانند. همسایه ها نیز باید قدر زحمات و دلسوزی های مسئولین را بدانند و به آنها احترام بگذارند.

    اسلام آموزه هایی پویا و گره گشا در زندگی فردی و اجتماعی دارد. این دین آسمانی مسائل اجتماعی را با محوریت عرف و عقل حل می کند و همواره راهکارهای آن تدریجی و متناسب با طبع انسان هاست.

    معضلات و آسیب های آپارتمان نشینی از جمله مسائلی است که انسان های زیادی را درگیر خود کرده و مشکلاتی را برای آنها پیش آورده است. از این رو باید از متون اسلامی برای حل آنها راهکارهایی عملیاتی ارائه کرد. به گفته آقای قرائتی اسلام نظرات فراوانی درباره مسکن دارد که مهم ترین آنها عبارت اند از: «انتخاب مکان»، «با چه پولی خانه بسازیم»، «مساحت خانه چقدر باشد»، «مقدار زیربنا چقدر باشد»، «دیوارکشی و اهمیت آن»، «جای دستشویی و حمام و اتاق خواب کجا باشد»، «سفیدکاری و گچ بری»، «ارتفاع سقف از زمین»، «تجملات خانه»، «خرید و فروش خانه»، «خانه سازی برای دیگران اعم از فرزندان و خویشان و در بیابان برای کاروانسراها و مسافرین»، «اجاره دادن خانه»، «اشراف داشتن بر منزل دیگران»، «ناودان خانه ها»، «دولت و خانه سازی»، «محکم سازی خانه»، «خانه مسئولین مملکتی باید چگونه باشد»، «آپارتمان»، «امنیت در خانه و محدوده آن»، «محل نماز در خانه» و بالاخره «خانه ابدی».

    یکم) توصیه های اسلامی به آپارتمان نشینان، آپارتمان سازان و مسئولین

    دین مبین اسلام تا ضمن کمک به در امان ماندن از آسیب های مخرب، راهکارهای کاهش آسیب ها را نیز به مردم نشان بدهد. بی شک آپارتمان آسیب های فراوانی دارد که گاه غیرقابل جبران است. با عمل به آموزه های اسلامی می توان آنها را کاهش داد. در ادامه به توصیه های اسلام در این باره اشاره می کنیم:

    الف)ویژگی های غیرفیزیکی خانه

    1.جایگاه آرامش

    طبق آموزه های اسلامی خانه باید جایگاه آرامش اعضا و کسانی باشد که در آن رفت و آمد می کنند؛ قرآن می فرماید: «وَالله جَعَل لَکمْ مِنْ بُیوتِکم سَکنَاً وَ جَعَل لَکمْ مِنْ جُلُودِ الْأَنْعَام بُیوتَاً تَسْتَخِفُّونَهَا یوْم ظَعْنِکم وَ یوْم إِقَامَتِکم وَ مِن أَصْوَافِهَا وَ أَوْبَارِهَا وَ أَشْعَارِهَا أَثَاثَاً وَ مَتَاعَاً إِلَی حِین؛ خدا خانه هایتان را جای آرامش تان قرار داد و از پوست چهارپایان برایتان خیمه ها ساخت تا به هنگام سفر و به هنگام اقامت از حمل آنها در رنج نیفتید. و از پشم و کرک و مویشان، تا روز قیامت برایتان اثاث خانه و اسباب زندگی ساخت».[1]

    ایجاد سروصدا، نور غیرمتعارف در شب ها، نگهداری حیوانات خانگی و مسائلی از این دست که آرامش دیگران را به هم می ریزد و متأسفانه امروزه در خانه های آپارتمانی رواج دارد، مذموم و از دیدگاه قرآن مورد نهی قرار گرفته است. برگزاری مراسم جشن، عزا، دعا، سخنرانی و...، که به طور مستقیم با ایجاد سروصدا، رفت وآمدهای غیرمعمول و مسائلی از این دست آرامش دیگران را به هم می زند، مشمول ممنوعیت های این آیه خواهد بود.

    2.نعمت الهی

    خداوند در آیه 81 سوره مبارکه نحل بعد از اینکه لباس و خانه را مخلوق و مجعول خودش می داند، می فرماید: «کذلِک یتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَیکمْ لَعَلَّکمْ تُسْلِمُونَ؛ این گونه وی نعمتش را بر شما تمام می گرداند، امید که شما [به فرمانش ] گردن نهید».

    از آیه فوق و از روایات فراوانی که داشتن خانه و خانه فراخ را جزء سعادت های مرد می شمارند، می توان فهمید که خانه نعمتی الهی است که در آن امنیت، آسایش، آرامش و معنویت فراهم می شود. انسان ها با مرکزیت خانه بقیه امورات زندگی خود را سامان می بخشند.

    3.مخلوق خدا

    خداوند در قرآن جعل خانه را به خود نسبت داده و خانه آن را مخلوق خود می داند. این مخلوق الهی جایگاه شایسته ای در میان مخلوقات الهی دارد که اگر تمام جوانب معماری، وسعت، مصالح به کار گرفته شده در آن، زمین و محل ساخت آن، پولی که برای خرید زمین و مصالح آن پرداخت می شود و موارد متعدد دیگرمرتبط با آن رعایت شود، باعث، برکت از سوی رب العالمین می شود.

    4.نیاز انسان

    غذا، لباس و مسکن از نیازهای اولیه انسان است. نیاز فطری انسان به داشتن آرامش و سکونت است که برای تأمین آن نیاز به مسکن پیدا می شود. به همین دلیل مسکنی که نتواند نیاز انسان به آرامش، سکونت، پوشش از معایب ظاهری و... را تأمین کند، ساختمانی است که کارکرد مسکن بودن را ندارد. اگر مسکن برای کسی فراهم نباشد، نمی تواند برای بقیه مسائل زندگی خود برنامه ریزی کند. به همین دلیل در روایت آمده که شایسته است اولین پولی که بعد از ازدواج به دست جوان می رسد با آن خانه بخرد.

    5.پوشاننده و سرپناه

    یکی از مهم ترین آسیب های آپارتمان نشینی حیاگریزی و در مخاطره قرار گرفتن عفت اعضای خانه است. بر اساس این، یکی از مهم ترین شاخص ها و ویژگی های مسکن مطلوب اسلامی حافظ عفت و حیا بودن آن است. در روایتی می خوانیم که امام صادق (علیه السلام) فرمود: «سه چیز موجب راحتی و آسایش مؤمن است: خانه وسیع که عیب ها و امور پنهانی او را از مردم مخفی نگاه دارد، زن شایسته که او را بر امور دنیا و آخرت یاری کند، دختر یا خواهری که با ازدواج کردن یا با پایان یافتن عمرش از خانه او برود».[2]

    خانه باید با پوشش حافظ حیا و عفت باشد و مانع از دیده شدن حالات خصوصی انسان باشد و رفتارهای شخصی او مانند مقاربت و برهنگی را بپوشاند. این شاخص ابعاد فراوانی در حوزه معماری دارد که برخی از آنها عبارت اند از:[3]

    الف)درهای روبه رو:

     طبق آیات و روایات فراوان درباره به اجازه گرفتن برای ورود به اتاق دیگران ـ به ویژه اتاق پدر و مادر در اوقات معینی از روز و شب[4] ـ و نیز نهی از نگاه بدون اجازه به اتاق دیگران باید ساختمان طوری باشد که اتاق ها نسبت به همدیگر دید نداشته باشند. همچنین خانه ها باید طوری طراحی شوند که از دید ناظران بیرونی در امان بمانند و حریم خصوصی اهالی خانه رعایت شود. مسئله ای که امروزه با آن مواجه هستیم این است که درِ واحدهای مختلف روبه روی هم قرار گرفته است و در صورت باز شدن حریم خصوصی افراد به اشتراک گذاشته می شود. بنابراین باید در آپارتمان ها تغییری جدی حاصل شود و در معماری های جدید این مسئله مهم در نظر گرفته شود.

    ب)آشپزخانه:

     این شاخص از دو منظر مهم است؛ منظر اول مربوط به اصل حیا و عفت در خانه است که هرچه آشپزخانه در معرض دید نباشد، عفت و حیای اسلامی بانوان بهتر رعایت می شود؛ منظر دوم مربوط به پخت غذا خارج از دید مهمان است. آیه 26 سوره مبارکه ذاریات به نوعی به این مهم اشاره می کند که صاحب خانه دور از چشم مهمان به سراغ تهیه غذا برود.[5] تفسیر «جوامع الجامع» می نویسد: «یکی از نشانه های ادب میزبان این است که کار خود را پنهان بدارد و بدون اینکه مهمان بفهمد به پذیرایی اقدام کند، از بیم آنکه مبادا مهمان مانع از کار او شود».[6] همچنین در منابع اسلامی به پنهان کردن بوی غذا از مهمان و همسایگان تأکید شده است؛ این کار نیز تنها در صورتی محقق می شود که آشپزخانه دور از چشم مهمان و حاضرین باشد.[7]

    بنابراین آشپزخانه نه به صورت اُپن، بلکه باید به صورت مخفی طراحی شود تا رعایت حیا و عفت در آن صورت بگیرد و بوی غذا نپیچد.

    ج)سرویس بهداشتی:

     با توجه به تصریح روایات اسلامی، دست شویی در طراحی مطلوب اسلامی باید در مخفی ترین جای بنا قرار بگیرد. همچنین در روایات توصیه شده سرویس بهداشتی در فضای بیرون خانه تعبیه شود. محل سرویس بهداشتی در واحدهای آپارتمانی به شدت با آموزه های اسلامی در تعارض است. در آپارتمان دست شویی در هال و در مقابل دید مهمانان و حاضرین تعبیه می شود. این مسئله علاوه بر اینکه حیا را با مخاطره مواجه می کند، از نظر بهداشتی و اجتماعی نیز صحیح نیست. امام صادق(علیه السلام) می فرماید: «أ لَیسَ مِن حُسنِ التَقدیرِ أن یکونَ الخلأ فِی أستَرِ مَوضِعٍ فیها، آیا نمی بینی که از نیکویی تقدیر خانه که آدمی بنا می کند آن است که بیت الخلأ (سرویس بهداشتی) در پنهان ترین جای خانه باشد؟».[8]

    در برخی آپارتمان ها حمام و توالت مشترک است که از نظر اسلام مطلوبیت ندارد. همچنین استفاده از توالت فرنگی با استناد به روایات فراوان خوب نیست.[9]

    ب)ویژگی های فیزیکی خانه

    در متون دینی به اندازه خانه، مانند ارتفاع، مساحت و مقدار زمین، اشاره شده است. بنابراین مسکن از دیدگاه اسلامی مطلوبیت هایی از حیث بنا دارد که به مهم ترین آنها که به آپارتمان نشینی مربوط است اشاره می شود:

    1.استحکام بنا

    استحکام بنا و طول عمر ساختمان نقش مهمی دارد. دین مبین اسلام تأکید فراوانی بر استفاده بهینه از منابع موجود و بالا بردن استحکام خانه دارد. رسول خدا(ص) می فرماید: «به راستی خدای متعالی دوست دارد هریک از شما هرگاه کاری می کند آن را محکم و استوار کند».[10] در استحکام بنا باید از مصالح خوب و مناسب استفاده کرد و در استفاده از مصالح، مطابق مناطق مختلف انعطاف پذیر بود؛ برای مثال در برخی مناطق استفاده از مصالح چوبی امنیت را فراهم می کند و به بنا استحکام می بخشد و خانه را از خطرات محافظت می کند و در برخی مناطق سیمان و گچ و آجر و آهن. این مسئله در روایات آمده است.

    2.وسعت خانه

    از دیدگاه اسلام بهترین خانه باید آن قدر وسعت داشته باشد که اهل آن راحت باشند و برای پذیرایی از مهمانان با تنگنا مواجه نشوند. البته نباید آن قدر وسیع باشد که از حد متعارف عرفی و شأنی بیشتر شود که در این صورت نه تنها مطلوب نخواهد بود، بلکه مذموم نیز هست.

    در روایت نبوی(ص) وارد شده که: «کُلُّ بَناءٍ لَیسَ بِکَفافٍ فَهُوَ وَبالٌ عَلَی صَاحِبِهِ یومَ القِیامَة؛ هر بنایی که بیشتر از نیاز باشد، و وبال صاحبش در روز قیامت خواهد بود».

    امام صادق(علیه السلام) می فرماید: «مَن بَنی فَوقَ مَسکنِهِ کلِّفَ حَملَهُ یومَ القِیامَةِ؛ هرکه بنایی بیش از نیاز سکونتش بسازد، در روز قیامت مکلّف به حمل آن می شود».

    امروزه دیگر خبری از خانه های وسیع نیست و خانه های امروزی به سمت کوچکی و کوتاهی رفته و آسیب هایی را بر خانواده ها تحمیل کرده اند.

    حضرت امام رضا(علیه السلام) خانه ای خرید و به یکی از موالیان خود فرمان داد تا به آن خانه منتقل شود و فرمود: منزل تو تنگ است. آن شخص گفت: این خانه (منزل تنگ) را پدرم بنا کرده است. آن حضرت فرمود: اگر پدر تو نادان بود، سزاوار است که تو نیز مانند او باشی؟».[11]

    امام کاظم(علیه السلام) در مسجدالحرام در میان جمعی از بنی هاشم، که درباره خوشی های دنیا باهم صحبت می کردند، حاضر بود. در این مورد از آن حضرت نیز پرسیدند. حضرت فرمود: «سَعَةٌ فی المَنزِلِ وَ فَضلٌ فِی الخادِمِ؛ [خوشی دنیا در دو چیز است: ] وسعت منزل و فضل و خوبی خدمتکار».

    پیامبر خدا(ص) می فرماید: «مِن سَعادَةِ المَرءِ المُسلمِ المَسکنُ الواسِعُ؛ از خوشبختی مرد مسلمان، داشتن مسکن فراخ است».

    امام باقر(علیه السلام) می فرماید: «مِن شَقاءِ العَیشِ ضِیقُ المَنزِلِ؛ از سختی زندگی، تنگی منزل است».

    وسعت خانه زمینه ساز اجرای برنامه های اسلام در جامعه است که برخی از آنها عبارت اند از:[12]

    الف)امکان تحقق تفریح و شادابی با فراخ بودن منزل:

     در روایت آمده است که «العیش السعة فی المنزل»، یعنی بستر تحقق عیش و شادی وسعت منزل است. در برخی روایات نیز بستر برترین لذت ها، که یک مسلمان به دنبال آن است، خانه فراخ معرفی شده است.

    ب)راحتی مؤمن در خانه:

     در روایتی از امام صادق(علیه السلام) آمده است که فراخ بودن منزل، راحتی را برای مؤمن به دنبال دارد. مؤمن در این دنیا به دنبال نوعی راحتی است تا بتواند در سایه امکانات آن به وظایف شرعی خود نسبت به اهل و عیال، آشنایان و همسایگانش در بهترین حالت عمل نموده، حقوق آنها را به نحو احسن و اکمل ادا نماید. از طرفی مؤمن باید خانه ای بسازد که در آن همه لوازم و اقتضائات زندگی به گونه ای فراهم گردد که کمترین آسیب به طبیعت و محیط پیرامونش وارد آید.

    ج)ایجاد سعادت دنیوی با خانه وسیع:

     یکی از ابعاد و بسترهای تحقق سعادت مطلوب اسلامی مسکن بزرگ و واسع است که در روایات به آن اشاره شده است.

    د)پوشاندن بدی ها و حفظ حریم خصوصی:

     روایتی از امام صادق(علیه السلام) در صدد بیان این امر مهم است که خانه باید مانع از دیده شدن حالات خصوصی انسان باشد؛ زیرا انسان در خلوت خود رفتارها و حالاتی دارد که آنها را در عرصه جامعه بروز نمی دهد و باید از دید مردم پوشیده بماند. پوشیدگی و مطابقت با عفت، مانند قرارگیری مستراح در مخفی ترین نقطه بنا و دور از دید بودن اتاق های خواب و آشپزخانه، فقط با فراخ بودن مسکن قابل طراحی است و در ابعاد کوچک تر، شدنی نیست و فقط می توان از تبعات نامطلوب آنها کاست.

    ه)سعادت اخروی با وسعت منزل:

     امام علی(علیه السلام)در روایتی اشاره دارد بر اینکه اگر مؤمن در دنیا به دنبال آخرت خود باشد، باید خانه وسیع برای خود فراهم سازد تا در آن مهمانی داده، صله رحم بجا آورد و حقوق الهی و مردم را در آن خانه ادا نماید.

    در دین مبین اسلام، علاوه بر سطح برای منزل مطلوب، ارتفاع حداقلی و حداکثری نیز مطرح می شود که هم نیازهای انسان از جمله آرامش، حفاظت از گرما، سرما و خطرات را برطرف کند و هم از حد معقول فراتر نرود. آموزه های اسلامی مرتفع ساختن سقف و دیوارها را نهی کرده و ارتفاع را تا هفت یا هشت ذراع [هر ذراع تقریبا 47 سانتیمتر] مجاز دانسته شده است. در برخی روایات آمده: اگر سقف بلندتر از هشت ذراع باشد، مَلَکی می گوید کجا می خواهی بروی ای فاسق.[13] در روایتی آمده اگر ارتفاع سقف از هفت ذراع بیشتر بود در قسمت بالای دیوار آیةالکرسی نوشته شود تا شیاطین در آن لانه نکنند.

    البته امروزه آنچه در آپارتمان ها نمود دارد، پایین بودن ارتفاع سقف است که هم از لحاظ ایمنی خطرناک است و هم باعث خفگی های ناشی از گاز گرفتگی و تنگی بیش از پیش خانه می شود. فراخ بودن خانه فقط از حیث منظور افقی نیست؛ بلکه از حیث عمودی نیز باید فراخ بودن رعایت شود. پایین بودن ارتفاع از لحاظ بهداشتی نیز از دو جنبه آسیب وارد می کند: 1. تهویه هوا که در صورت پایین بودن سقف، به خوبی صورت نمی گیرد. 2. بهداشت روانی؛ خانه هایی که از لحاظ افقی و عمودی تنگ هستند، اضطراب زا است و اهالی را با استرس و اضطراب همراه می کند.

    حالا که گریزی از آپارتمان نشینی نیست، نباید کاری کرد که معضلات آن افزایش یابد. باید از برخی مزایا مثل قیمت پایین خانه چشم پوشید. خانه را هم از لحاظ سطح و هم از حیث ارتفاع باید وسیع طراحی کرد تا معضلات اجتماعی و آسیب های روانی و معنوی را کاهش داد.

    3.حیاط

    در روایات اسلامی تأکید فراوانی بر وجود حیاط وسیع و فراخ شده است.[14] ایجاد باغ و کاشت درخت و پذیرایی از مهمانان نیاز به حیاط وسیع دارد. ایجاد سرویس بهداشتی در حیاط، رفت و آمد در حیاط برای فراهم کردن وسایل پذیرایی از مهمانان اهمیت فراوانی در آموزه های اسلامی دارد. بازی های پرجنب و جوش کودکان و نیز خاک بازی نیازمند حیاطی نسبتاً وسیع است.

    بنابراین در آپارتمان سازی باید به این مهم توجه ویژه شود. طراحان و معماران و به دنبال آنها مسئولین شهرداری باید با تعبیه بالکن ها و ایوان های وسیع و قابلیت کاشت برخی گل ها و گیاهان و نیز طراحی سرویس بهداشتی در بالکن را ایجاد کنند تا از مخاطرات آپارتمان ها بکاهند.

    4.تعداد طبقات

    ساختن خانه چندطبقه مورد تأیید آموزه های اسلامی نیست.[15] اصل در خانه سازی یک طبقه بودن آن است، ولی به ضرورت می توان طبقه ای دیگر بر آن افزود تا نیازها تأمین شود. در صورتی که طبقه اول برای تأمین نیازهای اهل خانه کافی باشد و نیازها در سطح افقی تأمین شود، ساخت طبقات بیشتر نشانه تجملات و اشرافی گری های مذموم خواهد بود. در صورتی که طبقه دوم برای رفع احتیاجات ساخته شد، در روایت وارد شده که زنان را در طبقات بالا و جایی که برای جاهای دیگر اشراف دارد قرار ندهید. به نظر می رسد وجود خانه های مستقل روی هم مورد تأیید دین مبین اسلام نباشد و به طور کلی آپارتمان نشینی به شکل امروزی آن مورد تأیید آموزه های اسلامی نیست. معایب زیادی که برای آپارتمان در قسمت آسیب ها ذکر شد همگی نشان از این دارد که آپارتمان نشینی نمی تواند مورد تأیید دین مبین اسلام باشد.

    5.استفاده از عایق های صوتی

    یکی از مشکلات آپارتمان ها، آزار و اذیت های صوتی و نیز به خطر افتادن حریم شخصی از طریق انتقال صداها است. برای این کار بهتر است طراحان و معماران عایق های صوتی مناسبی در دیوارها، سقف ها و درهای واحدهای آپارتمانی تعبیه کنند تا هم کودکان آزادانه به بازی خود بپردازند و هم اعضای خانواده از به خطر افتاده حریم خصوصی خویش نگران نباشند.

    6.تعداد اتاق ها

    تعداد اتاق ها از دیدگاه اسلام باید به مقدار مورد نیاز باشد؛ یعنی نه آن قدر کم باشد که اعضای خانواده در فشار و تنگنا قرار گیرند و نه آن قدر زیاد که اهالی خانه را برای نگهداری، نظافت و تعمیر آن به مشقت بیندازد. داشتن اتاق مجزا برای والدین و نیز جدا بودن اتاق فرزندان از والدین (نه برای فرزندی یک اتاق) مورد تأکید روایات است که تأمین آنها از لحاظ تربیتی آثار فراوانی دارد. تعیین اتاقی برای پذیرایی از مهمانان، تعیین نمازخانه یا جایی مخصوص نماز در خانه و مواردی از این دست نیز در صورت توان مالی از مطلوبیت های معماری اسلامی است. این امر می تواند در طراحی واحدها و مجتمع های آپارتمانی مورد توجه قرار بگیرند.

    عده ای ایجاد اتاق اختصاصی برای هر یک از زن و مرد را از برخی روایات استنباط کرده اند. همچنان که در سیره عملی برخی ائمه(علیهم السلام) مثل امام باقر و امام حسین(علیم السلام) دیده شده است؛ گویا آیات 33 و 34 سوره مبارکه احزاب نیز مؤید این مطلب است.[16] بنابراین خوب است در طراحی خانه، ضمن توجه به وسعت آن، اتاق مخصوصی برای هرکدام از زن و مرد خانه نیز تعبیه شود.

    ج)ساختار شهری

    مسجدمحوری

    مجتمع های آپارتمان را با محوریت مساجد بسازیم طوری که دسترسی همه اعضای مجتمع های آپارتمانی به مسجد به آسانی صورت بگیرد. مسجد کارکردهای فراوانی دارد که در صورت محوریت دادن به آن به آبادی خانه ها و پویایی مجتمع های آپارتمانی کمک شایانی می شود.[17] مسجدمحوری می تواند نشاط، آرامش،[18] مهارت، سعادت، امید، وحدت، آگاهی، معنویت، کرامت، صمیمیت و مسئولیت پذیری را بر محلات و مجتمع های آپارتمانی حاکم سازد.

    1.تداعی محله

    مجتمع ها را طوری بسازیم که محلات قدیمی را برای اعضای آن تداعی کند؛ تا صمیمیت ها گسترش یافته، همکاری ها بهتر صورت بگیرد. برای این کار می توان مسجد یا نمازخانه ای که تأمین کننده مسجدمحوری نیز باشد، در یکی از طبقات در نظر گرفت. ایجاد کتابخانه، ورزشگاه، آموزشگاه و... در داخل مجتمع های آپارتمانی نیز می تواند محله بودن مجتمع های آپارتمانی را برای ساکنان تداعی کند.

    2.دسترسی آسان به امکانات شهری

    بسیاری از مشکلات آپارتمان ها زمانی ظاهر می شود که آپارتمان نشینان مجبور برای استفاده از خدمات شهری به مناطق دیگر مراجعه کنند. مدرسه، ادارات، فروشگاه ها و مراکز خرید، محل کار، کتابخانه، ورزشگاه، پارک های بازی و مسائلی از این دست نوعاً دور از مجتمع های آپارتمانی قرار دارند؛ در حالی که با توجه به تراکم جمعیت در مجتمع های آپارتمانی این گونه امکانات باید نزدیک مجتمع ها باشد. این کار باعث می شود ساکنین آپارتمان در حل مشکلات موجود همکاری کنند و با حضور بیشتر (به جای رفت و آمد بیشتر) از مشکلات فرهنگی مجتمع بکاهند. دیدارهای زیاد در این اماکن صمیمیت ها را گسترش می دهد و بر محبت ها می افزاید.

    3.تدوین قانون برای ساختمان و ساختار شهری

    نهادهای قانونگذار می توانند با تدوین قوانین، آیین نامه های اجرایی و پیوست های فرهنگی آسیب های اجتماعی، فرهنگی، تربیتی و دینی را کاهش دهند. تعیین حداقل متراژ، تعیین نقشه های اسلامی، محدودسازی برخی بناها از جمله آشپزخانه و سرویس بهداشتی به تبعیت از یک الگوی صحیح (بدون محدودسازی خلاقیت ها و سلایق شخصی در کل نقشه)، تعیین محدوده تعداد طبقات و تعداد واحدهای هر طبقه، تعیین الگوی عملی پوشانندگی در ورودی واحد آپارتمان و... از جمله وظایف مهم نهادهای کلان نظام است. در صورت عمل این نهادها به وظایف خود در مورد آپارتمان نشینی بسیاری از آسیب های آن در کوتاه مدت و بلندمدت از بین می رود. با انجام این اقدامات می توانیم امیدوار باشیم که کارکردهای اصلی خانه که مورد تأکید آموزه های اسلامی است در واحدهای آپارتمانی نیز تداوم داشته باشد.

    د)چیدمان داخلی

    1.مبلمان

    استفاده از مبل و صندلی امروزه در آپارتمان ها شایع است. در واقع روی صندلی نشستن و غذا خوردن به عنوان یک فرهنگ در آپارتمان نشینی به رسمیت شناخته شده است. هرچند این فرهنگ وارداتی باعث می شود که آپارتمان نشینان بتوانند راحت از مهمان پذیرایی کنند؛ اما در آموزه های اخلاقی اسلام روی کرسی (اعم از صندلی و مبل) نشستن از اخلاق متکبران و سلاطین است. وقتی این مسئله به فرهنگ تبدیل شود، مشکلات اخلاقی بعدی را نیز به همراه خواهد داشت. در روایتی از ابن عباس نقل شده است: «پیامبر(ص) بر روی زمین می نشست، روی زمین غذا می خورد، شیر گوسفندان را می دوشید و دعوت بردگان را برای خوردن نان جو اجابت می کرد».[19] بنابراین بهتر است آپارتمان نشینان خود را به نشستن روی زمین عادت دهند تا احساس زندگی و پذیرایی سرپایی را از خود دور کنند. روی زمین نشستن علاوه بر اینکه نشان از تواضع افراد دارد، حالت صمیمی بیشتری نیز بین افراد حاکم می کند.

    باید به دو مطلب توجه کرد. اول اینکه استفاده از مبل و صندلی در ادارات و اماکن عمومی به دلیل موقت بودنشان با خانه که جای قرار و سکون و آرامش است، نباید مقایسه شود. دوم اینکه در آیاتی از قرآن کریم در وصف حالت بهشتیان آنها را تکیه داده به انواع زیبایی از مبل ها توصیف کرده است که قابل تعمیم به این دنیا نیست؛ چراکه بهشتیان حالاتی دارند که از نظر اخلاقی در این دنیا نشانه تکبر است، ولی در آخرت پاداشی است که از سوی پروردگار عالمیان برای آنها در نظر گرفته شده است. البته ایجاد سکو در ورودی منازل جهت پوشیدن کفش، جوراب و شلوار مطلوبیت دارد؛ چراکه ایستاده پوشیدن این موارد در دین مبین اسلام و فقه اسلامی مکروه است.[20]

    2.دکوراسیون

    در روایات فراوانی بر زیبایی و سادگی خانه تأکید شده است. سادگی دکوراسیون روح انسان را از بسیاری از آشفتگی ها رها می سازد، در حالی که شلوغی آن انسان را به آشفتگی فکری و روانی مبتلا می کند. عدم استفاده از تصاویر ذی روح (انسان و حیوان)، عدم استفاده از طلا و جواهرات و تزیین دیوارها با رنگ های مناسبی مثل سفید و کرمی از سفارشات مؤکد روایات درباره محیط داخلی است. محیط آپارتمان در اغلب موارد کوچک و تنگ است؛ اگر جای تنگ و کوچک با تزئینات شلوغ شود، بر آسیب زایی اش افزوده می شود. می توان با رنگ ها مناسب و استفاده از آیینه های بزرگ مقداری از آسیب زایی این فضا را کاست. البته باید در استفاده از آیینه های بزرگ به شاخص های دیگری مثل حیا و عفت نیز توجه کرد و سعی کرد طوری آیینه ها تعبیه شوند که اعضای خانواده در دید غریبه ها نباشند.

    وجود مبلمان بر شلوغی و تنگی خانه می افزاید و تختخواب، اگرچه فی نفسه نهی خاص و صریحی از روایات و آموزه های اسلامی بر آن نشده است ممکن است تأیید هم شده باشد، اما در محیط آپارتمانی چند آسیب مهم دارد؛ الف) به طور ویژه تخت های دونفره حیاگریزی را تشدید می کنند؛ چراکه بچه ها، غریبه ها و بیگانه ها به طور مرتب جای خواب پدر و مادر و زن و شوهر را می بینند. دیدن جای خواب یک زن و شوهر از یک سو حیای صورت آن دو را از بین می برد و از سوی دیگر بر بیننده نیز اثر روانی سوء برجای می گذارد. این کار برای فرزندان بلوغ زودرس را به همراه دارد که اثرات منفی آن بر همه متخصصین روشن است. بنابراین در مقابل دید دیگران بودن رختخواب و تختخواب در آموزه های اسلامی نهی شده است. ب) فضای زیادی از یک یا دو اتاق را اشغال می کند و بخشی از خانه را از کارآیی ساقط می کند. ج) خیلی از تختخواب ها و تشک های مورد استفاده در تختخواب ها غیر استاندارد است، در حالی که روی پتو یا تشک پشمی بر روی زمین خوابیدن هم از لحاظ طبی مفید است و هم ضررهایی مثل کمر درد و... را ندارد. شهید پاک نژاد در مورد خوابیدن بر روی تختخواب های فنردار می نویسد: «چه بسیار دررفتگی های بین مهره که به علت خوابیدن بر آنها پیش آمده و شخص را به درد کمر یا سیاتیک مبتلا ساخته است».[21]

    ه)کارکردهای اجتماعی مسکن

    1)انتخاب محله و همسایگان خوب

    امیر مؤمنان می فرماید: «ارزش و شرافت خانه به حیاط وسیع و همنشینان نیکوکار و صالح است و برکت خانه، به بودن آن در منطقه خوب و محوطه وسیع و همسایگان همراه و خوب است».[22] انتخاب همسایه مهم ترین رکن در انتخاب خانه برای ساخت یا خرید است. از سوی دیگر در معماری شهری که برای ساخت خانه در نظر گرفته می شود و عموماً شهرداری ها متولی این امر هستند، باید خانه ها با محوریت مساجد بنا شوند، چنان که در صدر اسلام نیز این گونه بود. محله های مسجدمحور از لحاظ تربیتی موقعیت ممتازتری نسبت به بقیه محله ها دارند. متأسفانه این مهم در طراحی های شهری به ویژه آپارتمان سازی ها رعایت نمی شود. امروزه شهرها بر مدار مسجدها بنا نمی شوند؛ بلکه این مساجد هستند که با محوریت شهرهای جدید (به ویژه مجتمع های آپارتمانی) به وجود می آیند. احداث مساجد در شهرها و اماکن جدید معمولاً بعد از طراحی شهر صورت می گیرد. به عبارت دیگر ابتدا شهر یا شهرکی ساخته می شود و بعد از آن ساکنان احساس نیاز به مسجد کرده، این مکان را بنا می کنند که عموماً مکانی نامناسب برای مسجد در نظر گرفته می شود و مسجدی بدقواره شکل می گیرد.[23]

    2)مهمانداری و صله رحم

    روایات متعدد اسلامی به مؤمنین توصیه می کنند که منزل فراخ و وسیعی را انتخاب کنند. یکی از مهم ترین دلایلی که در روایات به آنها اشاره شده اهمیت مهمانداری است. امیرالمؤمنین(علیه السلام) مهمانداری و صله رحم را شاخصی برای خانه وسیع ذکر می کنند که در صورت عدم انجام آن، خانه وسیع نفعی به حال آخرت شخص نداشته، بلکه وبال گردن او خواهد شد. علی(علیه السلام) در روایتی دیگر وسعت را شرافت خواند می داند و رفت وآمد صالحان در آن را برکتی برای اهل منزل.

    اسلام خانه ای را که مهمان داخل آن نمی شود و همچنین کسی را که مهمانداری نمی کند و از مهمان فراری است، مذمت کرده است. رسول اکرم(ص) می فرماید: «هرخانه ای که مهمان در آن وارد نمی شود، ملائکه نیز داخل آنها نمی شوند». روزی امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) ناراحت و غمگین بود، از او علت ناراحتی را سؤال کردند. حضرت فرمود: هفت روز است مهمان وارد خانه من نشده است. مهمانداری برکاتی دارد که هم مربوط به این دنیاست و هم مربوط به آخرت.

    در خانه های کوچک آپارتمانی عملاً امکان مهمانداری به طور وسیع کاهش می یابد و توفیق مهمانداری از آپارتمان نشینان سلب می شود. آپارتمان نشینان می توانند طوری برنامه های خود را تنظیم کنند که هم از نعمت مهمانداری محروم نمانند و هم به دیگران آزار نرسانند. پذیرایی از مهمان های دعوت شده در اوقاتی از روزهای تعطیل که مزاحم استراحت دیگران نباشد، هماهنگ کردن با همسایگان جهت برگزاری برخی برنامه ها و مهمانی ها، همکاری با همسایگان جهت برگزاری مهمانی های نسبتاً وسیع، مشارکت دادن همسایگان و دعوت آنان به مهمانی های غیر فامیلی و غیر خانوادگی و مواردی از این دست می تواند به مدیریت این مسئله کمک کند. می توان در برخی مهمانی ها از منزل همسایه استفاده کرد تا وقتی او نیز قصد چنین برنامه ای داشت، بتواند از واحد آپارتمان ما استفاده کند. این مشارکت ها زمینه های خوبی برای همکاری های دیگر مثل تولید برخی محصولات خانگی را فراهم می کند و صمیمیت و جامعه پذیری را در افراد بالا می برد.

    3)تولید و اقتصاد خانواده

    از کارکردهای مهم مسکن تولید برخی مایحتاج زندگی، به ویژه مایحتاج تغذیه ای، در آن است. در روایاتی به تولید نان در درون منزل تأکید شده است.[24] علاوه بر اینکه کار در منزل و تولید مایحتاج برکات فراوانی دارد که در روایات نیز به آنها اشاره شده، باعث می شود رفت وآمدها و صمیمیت ها نیز گسترش یافته، صله رحم، همسایه داری، خبرگیری از احوال آشنایان و کمک به دیگران نیز تحقق پیدا کند. بنابراین تأکید فراوان بر کارگروهی و جمعی و همکاری همسایگان در تهیه برخی اقلام و راه اندازی تولید خانگی است. این مهم البته در آپارتمان نشینی، به وسعتی که در روایات وارد شده، میسر نیست؛ اما اهالی خانه، به ویژه خانم ها، در تولیدات انفرادی می توانند سهم بزرگی به خود اختصاص دهند و به اقتصاد کشور نیز کمک خوبی کنند. در تولیدات جمعی نیز می توان با تولید برخی محصولات، که آزار و اذیت کمتری برای دیگران دارند، برکت را به داخل آپارتمان های بی روح وارد کرد.

    برخی روایات تهیه برخی اقلام غذایی از بیرون را موجب برچیده شدن برکت از منزل و آورنده فقر در آن خانه معرفی می کنند. امام صادق(علیه السلام) می فرماید: «شِراءُ الحِنطَةِ ینفِی الفَقرَ وَ شِراءُ الدَّقیقِ ینشِئُ الفَقرَ و شِراءُ الخُبزِ مَحقٌ؛ خرید گندم [از بیرونِ منزل] فقر را از بین می برد و خرید آرد [از بیرونِ منزل] فقر می آورد و خرید نان [آماده از بیرونِ منزل] هلاک است».

    در حدیث دیگر می فرماید: «شِراءُالحِنطَةِ عِزٌّ وَ شِراءُالدَّقیقِ ذُلٌّ وَ شِراءُالخُبزِ فَقرٌ؛ خرید گندم [از بیرونِ منزل] عزت و خرید آرد [از بیرونِ منزل] ذلت است و خرید نان [از بیرونِ منزل] عین فقر است».

    ایشان همچنین می فرمایند: «مَن اشتَرَی الحِنطَةَ زادَ مالُهُ وَ مَن اشتَرَی الدَّقیقَ ذَهَبَ نِصفُ مالِهِ وَ مَن اشتَرَی الخُبزَ ذَهَبَ مالُهُ؛ هرکس گندم [از بیرون منزل] بخرد مالش زیاد می شود، هرکس آرد [از بیرون منزل] بخرد نصف مالش می رود و هرکس نان [از بیرونِ منزل] بخرد تمام مالش از دستش می رود».

    از حضرت صادق(علیه السلام) منقول است که: «از تلخی زندگانی است از خانه به خانه نقل کردن و نان از بازار خریدن».[25]

    کار در خانه برای زنان و مردان ثواب، خیر و برکت می آورد. زنی به رسول خدا(ص) عرض کرد: خدمت کردن زن در خانه شوهر چه فضیلتی دارد؟ حضرت فرمود: «در مقابل هرکاری که برای اداره امور منزل انجام دهد، خدا نظر لطفی به او می فرماید و کسی که مورد نظر خدا واقع گردد معذب نخواهد شد».[26]

    بنابراین نفس کم شدن کارها در منزل مثبت نیست. باید کم شدن کار در خانه را با کارهای مفید دیگر جبران کرد که هم برکت به خانه ها برگردد و هم رحمت و مغفرت الهی شامل حال بانوان آپارتمان نشین شود. بانوان می توانند به کارهای دیگری مانند نقاشی، خطاطی، مطالعه، تحقیق، گلدوزی، خیاطی، بافندگی و... بپردازند. با اشتغال به این کارها می توان هم به اقتصاد خانواده و هم به تولید و ترقی اقتصادی جامعه کمک کرد. به علاوه در اثر اشتغال به کار از ابتلا به بیماری های روانی و ضعف اعصاب نیز تا حد زیادی محفوظ خواهند ماند. امیر المؤمنین(علیه السلام) فرمود: «خدا مؤمنی را که به حرفه و کاری مشغول و امین باشد، دوست دارد».[27]

    رسول اکرم(ص) به امیرالمؤمنین فرمود: «بشنو ای اباالحسن! آنچه می گویم امر خداست که هر مردی به همسرش در کارهای منزل کمک و یاری نماید، خداوند به تعداد هر مویی که در بدن اوست، یک سال عبادت که روزهای آن را روزه و شب هایش را عبادت نموده است، برای وی می نویسد و پاداش صابرانی چون یعقوب، داود و عیسی را به او می دهد. ای علی! هرکس در خانه مشغول خدمت به عیال شود و از یاری او مضایقه نکند، خداوند اسم او را در دفتر شهدا می نویسد و در هر روز و شب ثواب هزار شهید را برای او می نویسد و به هر قدمی که برمی دارد، اجر و پاداش حج و عمره را دارد و ثواب هزار جهاد و عیادت هزار مریض و هزار نماز جمعه و هزار تشییع جنازه و سیر کردن هزار گرسنه و پوشاندن هزار برهنه و انفاق هزار اسب در راه خدا به او می دهد. کمک کردن به زن در خانه بهتر از خواندن تورات، انجیل، زبور و قرآن است و از آزاد کردن هزار اسیر و انفاق هزار شتر به مساکین بهتر است و چنین کسی پس از مرگ در بهشت خواهد بود».[28]

    4)تربیت خانواده

    خانه های وسیع با داشتن اتاق های کافی و معماری اسلامی نقش بسیار مهمی در آرامش بخشی، تربیت و هویت بخشی به فرزندان ایفا می کنند. بازی و جنب و جوش کودکان، که مورد تأکید روایات اسلامی است، در خانه های بزرگ محقق می شود. خانه های آپارتمانی به واسطه تنگی فضا و غیراصولی بودن معماری نوعاً دارای آسیب های فراوانی نسبت به تربیت فرزندان دارند.

    یکی از برزگ ترین آسیب های آپارتمان نشینی فاصله اعضای خانواده از هم، فردی گرایی و مشغول شدن به وسایل ارتباطی الکترونیکی است. برای کاستن از این آسیب لازم است اعضای خانواده ساعاتی (و نه دقایقی) از روز را باهم باشند؛ مثلاً اگر قرار است فیلمی از تلویزیون تماشا کنند، در کنار هم و باهم این کار را انجام دهند. در مورد امام کاظم(علیه السلام) روایت شده است: «و کانَ اَوصَلَ النّاسِ لأِهلِهِ و رَحِمِهِ؛ [امام کاظم] بیشترین پیوند را باخانواده و خویشان خود داشت».[29]

    یکی از آثار باهم بودن در خانواده کمک و یاری علمی و معنوی اعضای خانه به همدیگر است. وقتی باهم بودن را بیشتر تجربه کنند، می توانند کلمات حکمت آمیز و راه های رسیدن به معنویت را برای هم کنند. امام صادق(علیه السلام) می فرماید: «لَا یزَالُ الْمُؤْمِنُ یورِثُ أَهْلَ بَیتِهِ الْعِلْمَ وَ الْأَدَبَ الصَّالِحَ حَتَّی یدْخِلَهُمُ الْجَنَّةَ [جَمِیعاً]؛ مؤمن همواره خانواده خود را از دانش و ادب شایسته بهره مند می سازد تا همه آنان را وارد بهشت کند».[30]

    از آنجا که بسیاری از خانواده ها مجبور به زندگی در آپارتمان هستند، بهتر است والدین برای کاهش آسیب های جسمی و روحی آپارتمان نشینی به نکاتی توجه داشته باشند. بنابراین توصیه ما به آنها این است که اجازه ندهند کودکان بدون محدودیت پای تلویزیون بنشینند و یا بازی رایانه ای انجام دهند. به آنها اجازه فعالیت بدنی و جست و خیز بدهند تا استخوان های محکم و قوی داشته باشند. متخصصان بیان می کنند که پدر و مادر در طی روز باید زمانی را به بازی کودکان اختصاص دهند و آنها را به نزدیک ترین پارک محل خود ببرند و خودشان برای بازی با بچه ها وقت بگذارند.

    برای جبران کاستی های آپارتمان والدین می توانند کودکان را در کلاس های ورزشی ثبت نام کنند تا حداقل هفته ای ۳ بار کودک بتواند انرژی های خود را تخلیه کند. رفتن به کوه، فضاهای خارج از شهر و پارک های تفریحی هم در تربیت صحیح فرزندان نقش مهمی دارند. لازم است والدین با برنامه ریزی و گذاشتن وقت برای فرزندان خود شرایط را به گونه ای فراهم کنند که بچه ها دچار بی قراری و کم تحرکی نشوند و بتوانند توانمندی های خود را بروز دهند.

    علاوه بر مسائل روحی و جسمی که باید آپارتمان نشینان برای آن در درون خانواده برنامه داشته باشند، ایجاد نمازخانه در خانه در روایات زیادی توصیه شده است. البته ایجاد نمازخانه به معنای اختصاص دادن اتاقی به این عنوان نیست، بلکه اختصاص دادن محلی در خانه مخصوص نماز خواندن است. امام صادق(علیه السلام) فرموده است: «إتخذ مسجدا فی بیتک؛ در قسمتی از خانه خود مکانی را برای نماز گزاردن اختیار کنید». در روایتی از ایشان به اختصاص اتاقی برای این منظور تصریح شده است: «أنّی أحبّ لک أن تَتَّخِذَ فِی دارِکَ مَسجِداً فی بَعضِ بُیوتِکَ».[31] وجود چنین فضا و مکانی در داخل آپارتمان احساس معنوی خوبی به اعضای خانواده به ویژه کودکان می بخشد که می تواند بسیاری از آسیب های روانی آپارتمان نشینی را برطرف کند.

    و)برنامه هایی برای تقویت جسم و روح

    1)برنامه های معنوی

    در آموزه های اسلامی وقتی انسان های با محیط های آسیب زایی مواجه می شوند، یاری گرفتن از صبر و معنویت توصیه می شود. هرچه آسیب زایی و مخاطرات بیشتر باشد، تکیه بر معنویت هم باید بیشتر باشد. بنابراین ساکنین آپارتمان ها که با آسیب های فراوانی مواجه هستند، لازم است برنامه های ثابت و منظمی در جهت معنویت افزایی خود و اعضای خانواده خود داشته باشند. این برنامه ها باید تنوعی از عبادت ها، دعاها و نمازهای فردی تا برنامه های معنوی جمعی را دربر بگیرد؛ چراکه برخی اوقات عبادت های جمعی و در برخی اوقات راز و نیازهای فردی گره گشا است. قرآن کریم می فرماید: «یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا اسْتَعینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرینَ؛ ای کسانی که ایمان آورده اید، از شکیبایی و نماز یاری جویید، زیرا خدا با شکیبایان است».[32] در این آیه به مسلمانان دستور داده می شود تا در برابر حوادث سخت زندگی از صبر و نماز یاری بجویند. انسان اگر در میان مشکلات متعدد و حوادث ناگوار به قدرت نامحدود الهی متصل نباشد، متلاشی می شود. انسانِ مرتبط با خداوند در حوادث و سختی ها خود را نمی بازد. هرچه پرواز معنوی فرد بیشتر باشد و بالاتر رود، دنیا و مشکلات آن کوچک تر می شود. در روایات می خوانیم که هرگاه کار سختی برای حضرت علی(علیه السلام) پیش می آمد، حضرت دو رکعت نماز می خواند. این سیره را بوعلی سینا نیز عمل می کرد.[33]

    2)برنامه های فرهنگی ـ مذهبی

    داشتن برنامه هایی مثل حضور در مسجد، هیئت های هفتگی، پایگاه بسیج، کانون فرهنگی، کانون های قرآنی، جلسات قرآنی، جلسات مربوط به ساختمان و... علاوه بر اینکه صمیمیت را در بین اعضای مجتمع ها و بلوک های آپارتمانی بیشتر می کند، جامعه پذیری و مسئولیت پذیری افراد را در قبال جامعه و محیطی که در آن زندگی می کنند را بالا می برد.

    3)ورزش

    ورزش در آپارتمان ها از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است؛ چراکه با سلامتی انسان ها ارتباط تنگاتنگ دارد. کم تحرکی در آپارتمان ها باعث بسیاری از بیماری ها و آسیب های جسمی و روحی است. امام صادق(علیه السلام) توصیه فرمودند: «ولاتسمنوا تسمُّن الخنازیر للذبح: از چاق شدن همانند خوک هایی که برای ذبح نگهداری می شوند، بپرهیزید».[34] پیامبر اکرم(ص) فرمود: «المؤمن القوی خَیرٌ و أحَبُّ مِنَ المُؤمِنِ الضَّعیف؛ شخص با ایمان قوی و نیرومند از شخص باایمان ضعیف بهتر و دوست داشتنی تر است».[35]

    آپارتمان نشینان باید برنامه منظم ورزشی، جمعی یا فردی، داشته باشند. ورزش جمعی علاوه بر نشاط و صمیمیت بیشتری بین همسایگان ایجاد می کند. شرکت در ورزش های جمعی یا ورزش های فردی و یا برگزاری مسابقات ورزشی می تواند برای ساکنین بسیار مفید باشد.

    دوم) اساس نامه آپارتمان نشینی[36]

48. ۱. از آنجا که آپارتمان محل سکونت افراد است و تمام اتفاقات و مراحل مختلف زندگی اعضای خانواده در همین محل شکل می گیرد، بهتر است که همه افراد برای ایجاد آرامش و آسایش بیشتر و در عین حال حفظ و ارتقای موقعیت اجتماعی و خانوادگی خود با قوانین اجتماعی مربوط به آپارتمان نشینی آشنایی کامل داشته باشند و در انجام و رعایت کامل آن بکوشند.
49. ۲. نکاتی که در اینجا یادآور می شویم گوشه ای از قوانین اجتماعی آپارتمان نشینی است. اگر این قوانین اجرا شوند بیشتر مشکلات و سختی های مجتمع نشینی حل می شود و تا حدودی آرامش و آسایش خانه های قدیمی را به ارمغان می آورد.
50. ۳. لازم است بپذیریم که آپارتمان ملک شخصی ما نیست و به نسبت واحدهای موجود در مجتمع دارای شریک هستیم.
51. ۴. ما تنها به میزان مالکیتی که در آن مجتمع داریم حق دخالت در امور و ارائه نظر داریم.
52. ۵. بهتر است از همان ابتدای اقامت از کلیه حقوق خود در آپارتمان مطلع شویم. محل پارک اتومبیل و انباری خود را طبق سند شناسایی کنیم و از اشغال پارکینگ و انباری دیگران به هر دلیلی بپرهیز کنم.
53. ۶. مکان های عمومی آپارتمان مختص ما نیست و دیگران هم به همان نسبت حق استفاده دارند و هیچ کس حق تصرف مکان های عمومی را بدون رضایت و اجازه کامل سایر شرکا ندارد.
54. ۷. گذاشتن کفش یا وسایل شخصی مانند گلدان، تابلو و غیره در راهروی آپارتمان و محل گذر سایر همسایه ها ممنوع است.
55. ۸. صحبت کردن در راه پله ها یا از پنجره آپارتمان خلاف ادب و نزاکت است.
56. ۹. ریختن آشغال در راه پله، حیاط و پارکینگ آپارتمان جایز نیست.
57. ۱۰. هرگونه تغییر در نما و شکل ظاهری آپارتمان، ولو اینکه با هزینه خودتان باشد، باید با نظر سایر مالکین صورت پذیرد.
58. ۱۱. پیش از برگزاری میهمانی و مراسمی که تا دیروقت طول می کشد و رفت و آمد و سروصدا افزایش می یابد باید تک تک همسایه ها را در جریان گذاشت و از آنها اجازه گرفت. در چنین مواقعی که همسایه شما را در جریان می گذارد و اجازه می گیرد بهتر است با روی خوش با او نهایت همکاری را داشته باشید.
59. ۱۲. زمانی که قصد پختن غذا، نذری یا هر استفاده دیگری از آب، گاز و برق عمومی را دارید علاوه بر مسئولین ساختمان باید از تک تک همسایه ها اجازه بگیرید.
60. ۱۳. اگر ناگزیر شدید از پارکینگ همسایگان استفاده کنید، از قبل با آنان هماهنگ نمایید و بدون اجازه اتومبیلی در پارکینگ دیگران پارک نکنید.
61. ۱۴. در اوقات استراحت مانند ساعات پایانی شب، ظهرها و روزهای تعطیل از بازی بچه ها در پارکینگ و حیاط آپارتمان که منجر به آلودگی صوتی می شود جلوگیری کنید. در این زمان ها صحبت کردن با صدای بلند در فضای آپارتمان خلاف ادب است.
62. ۱۵. جابه جا کردن میز و صندلی یا هر وسیله دیگر و ضربه زدن به دیوارها موجب می شود تا همسایه های شما مورد آزار و اذیت قرار بگیرند. حتی الامکان از این کارها جلوگیری کنید یا در زمان مناسبی نسبت به انجام آن اقدام کنید.
63. ۱۶. گذشت، همکاری و همراهی با همسایگان از بایسته های اساسی آپارتمان نشینی است.
64. ۱۷. از امکانات رفاهی و عمومی آپارتمان به نحو احسن و با دقت استفاده کنید.
65. ۱۸. از قوانین آپارتمان که به تصویب ساکنین و مسئولین رسیده است، پیروی کنید.
66. ۱۹. شارژ و هزینه های ماهیانه خود را به موقع پرداخت کنید.
67. ۲۰. نظافت آپارتمان را رعایت کنید.
68. ۲۱. با همسایگان دعوا و جر و بحث نکنید.
69. ۲۲. به اموال همسایگان خسارت وارد نکنید.
70. ۲۳. بدون اجازه به وسایل دیگران دست نزنید و آنها را جابه جا نکنید، حتی اگر در مکان عمومی باشد.
71. ۲۴. به همسایگان امر و نهی نکنید؛ آنها هم به اندازه شما از آن آپارتمان سهم دارند. اگر هم سهم شان کم تر باشد بازهم حق امر و نهی به آنها را ندارید.
72. ۲۵. پشت سر همسایه ای غیبت نکنید و مسایل شخصی آنها را برای دیگر همسایگان بازگو نکنید.
73. ۲۶. همیشه در جلسات عمومی آپارتمان شرکت کنید و هنگام حل مشکلات ساختمان عصبانی نشوید و جر و بحث و توهین نکنید.
74. ۲۷. صدای دعوا و جر و بحث خانوادگی شما ممکن است به بیرون از واحدتان منتقل شود و به گوش همسایگان برسد که تأثیر بسزایی در آبرو و شخصیت خانوادگی شما خواهد داشت.
75. ۲۸. از همسایه ها انتظار بی مورد و بیش از اندازه نداشته باشید.
76. ۲۹. اوقات استراحت سراغ همسایه ها نروید.
77. ۳۰. از ارائه اطلاعات خصوصی همسایگان به غریبه ها و افراد بیگانه خودداری کنید.
78. ۳۱. هنگام ورود خروج، در اصلی ساختمان را ببندید.
79. ۳۲. در مصرف انرژی عمومی آپارتمان صرفه جویی کنید.
80. ۳۳. تمامی همسایگان حق این را دارند که کلید قفل های تمام مکان های عمومی از قبیل پشت بام، حیاط عمومی و موتورخانه و غیره را داشته باشند.
81. ۳۴. نگهبان و سرایدار ساختمان باید به یک میزان به اعضای ساختمان سرویس دهی کند.
82. ۳۵. هرگونه خرابی را باید فوراً به مسئول ساختمان اطلاع داد یا با هماهنگی او نسبت به تعمیر آن اقدام کرد.
83. ۳۶. نکاتی در مورد مسئولین ساختمان (مدیر یا هیئت مدیره)
84. ۳۷. برای انجام بهتر کارهای آپارتمان و رفع مشکلات و نواقص و هماهنگی بین ساکنین، بهتر است که همسایگان از بین خود مسئول یا مسئولینی را انتخاب کنند تا در اداره امور ساختمان فعالیت نمایند و قوانینی ایجاد نمایند و نظم و انظباط به وجود آورند.
85. ۳۸. مسئول و مسئولین ساختمان بهتر است توسط مالکین آپارتمان برای مدت مشخصی تعیین شوند و بعد از اتمام دوره یا مجدداً کاندید و انتخاب می شوند یا اینکه جای خود را به همسایگان دیگری می دهند. زمان مناسب به سلیقه و تعداد شرکا بستگی دارد اما عرف، بین یک تا دو سال برای هر گروه است.
86. ۳۹. مسئولین نباید علایق و سلایق شخصی خود را به اجبار به سایرین تحمیل کنند.
87. ۴۰. تمام هزینه های ساختمان باید توسط مسئولین انجام بگیرد و در پایان هر ماه بیلان ماهانه که متشکل از تمام ریزپرداخت هاست، با محاسبه کل و سهم هر واحد در تابلو اعلانات نصب گردد.
88. ۴۱. مسئولین باید مبلغ شارژ ماهانه را در جلسه ای عمومی در حضور کلیه شرکا به گونه ای تعیین کنند که به مستأجرین آپارتمان اجحاف نشود. به عبارت دیگر مستاجر نباید مبلغ اضافی برای پس انداز ساختمان پرداخت کند، چراکه او وظیفه ای در قبال پرداخت هزینه های عمومی و استهلاک چند ساله آپارتمان ندارد و لازم است که مسئولین به این نکته توجه کنند تا ناخواسته زیر دین مستأجران قرار نگیرند.
89. ۴۲. مسئولین وظیفه دارند مشکلات و نواقص آپارتمان را پیگیری کرده، در رفع آن تلاش کنند.
90. ۴۳. اگر مسئول ساختمان یک نفر است باید در زمان غیاب خود جانشین تعیین کند و تمام امور را به دست او بسپارد.
91. ۴۴. مسئولین ساختمان حق دخالت در مسائل شخصی افراد را به هیچ عنوان ندارند.
92. ۴۵. مسئولین حق قضاوت و تصمیم گیری در اختلاف عقیده و نزاع سایر همسایه ها ندارند. این کار باید از طریق مراجع قضایی صورت پذیرد.
93. ۴۶. سایر همسایگان مکلف اند به قوانین صادره از سوی مسئولین احترام بگذارند و نهایت همکاری را با آنها داشته باشند.
94. ۴۷. مدیران ساختمان نباید به گونه ای رفتار کنند که سایر همسایه ها احساس کنند آنها خود را برتر و ارشد می دانند. همسایه ها نیز باید قدر زحمات و دلسوزی های مسئولین را بدانند و به آنها احترام بگذارند.