آیینه رضوی

 با بانوی برتر خاندان موسوی، دوران قبل از تولد، و مقام عالمه بودن وی آشنا شدیم، اینک به مناسبت اول ذی قعده سالروز تولد حضرت فاطمه معصومه (س) با ما همراه شویدتا گذری بر دیگر کمالهای انسانی فاطمه معصومه(س)، داشته باشیم.

محدثه

حدیث به معنای سخن معصوم است یا آنچه گویای سخن، کار یا سیره او باشد.

و روشن است که نقل سخنان معصومین (ع) بیشترین خدمت را به حفظروش و سیره و کردار آنان انجام می دهد. برهمین اساس ارزش والایی در کلام معصومان برای آنان که با نقل سخنان معصومان، گفتارشان را جاودانه نگاه می دارند، می یابیم. تشویق به حفظ و ترویج حدیث و سخن معصومان از زمان خود پیامبراکرم(ص) شروع شد و حضرت می فرمود: من تعلم حدیثین اثنین ینفع بهما نفسه او یعلمهماغیره فینتفع بهما کان خیرا له من عباده ستین سنه (1) آنکه دو سخن فرا گیرد و خود از آن سود برد، یا به دیگران بیاموزد تا سودبرند، برایش بهتر از شصت سال عبادت است.

از این روی اهل بیت(ع) مسلمانان را به فراگیری نشر احادیث ترغیب می کردند تا افکار و اندیشه های آنان در گستره وسیع تری پخش گردد. ارزش این کار را آنگاه می توان درک کرد که بدانیم دشمنان اهل بیت از همان روزهای وفات پیامبر به بعد به شدت بااشاعه حدیث وسخن معصومان به صورت شفاهی یا کتبی به مخالفت برخاستند و در این میان به خصوص برای شیعیان مشکلات زیادی ایجاد کردند، از این روی در زمانی که حضرت فاطمه معصومه(س) به نقل حدیث می پردازد، در میان زنان تنها بانوان (2) محدودی موفق می شوند در آن فضای اختلاف آلود لب به سخن گشایند و سخنانی ازمعصومان را برای مردم باز گویند.

احادیث حضرت معصومه(س)

تنها چند حدیث از این بانوی موسوی به دست ما رسیده است که عبارتند از:

1- حدیث غدیر من کنت مولاه فعلی مولاه (3) هرکه من مولای او هستم، علی مولای اوست.

2- حدیث غدیر و حدیث منزلت.

انسیتم قول رسول الله(ص) یوم غدیرخم: من کنت مولاه فعلی مولاه وقوله (ص): انت منی بمنزله هارون من موسی(ع). (4)

حضرت فاطمه معصومه(س) به نقل از حضرت فاطمه زهرا(س) فرمود: آیا فراموش کردید سخن رسول خدا را که در روز غدیرخم فرمود: من مولای هرکه هستم، علی هم مولای او است. و فرمود: تو(علی) برای من مانندهارون برای موسی هستی.

3- دوست داران علی(ع)

حضرت فاطمه معصومه(س) از فاطمه زهرا(س)روایت می کند که: پدرم رسول خدا فرمود: شبی که مرا به آسمان معراج بردند،داخل بهشت شدم. در آنجا خانه ای از در سفید دیدم که وسط آن خالی بود. آن خانه دری داشت که با در و یاقوت مزین شده روی آن پرده ای بود. وقتی سرم را بلند کردم دیدم بر بالای آن نوشته اند:«لااله الاالله محمد رسول الله علی ولی القوم » خدایی را جزالله نیست، محمد فرستاده خدا و علی سرپرست قوم (مسلمانان)است. و به روی پرده نوشته بودند: بخ بخ من مثل شیعه علی!

به به چه کسی همسنگ شیعه علی (ع) است! وقتی داخل خانه شدم، قصری دیدم که از عقیق سرخ بود و وسط آن خالی بود. این خانه نیز دری داشت که پرده ای مزین به زبرجد سبز بر آن آویخته بودند. وقتی سربلند کردم دیدم بر فرازش نوشته اند:محمد رسول الله علی وصی المصطفی، محمد فرستاده خدا و علی جانشین مصطفی (پیامبر) است. و بر روی پرده نوشته بودند: بشرشیعه علی بطیب المولد: شیعیان علی را به پاکزادی بشارت بده.

وقتی داخل شدم با قصری دیگر رو برو شدم که از زمرد سبز بود وزیباتر از آن را هرگز ندیده بودم. دری از یاقوت قرمز داشت که با انواع لولوها تزیین شده بود و بر فراز پرده ای که بر اونوشته بودند:

«شیعه علی هم الفائزون »، شیعیان علی رستگارانند. گفتم: ای دوست من جبرییل! این کاخ از آن کیست؟ جواب داد: «یامحمد لابن عمک و وصیک علی بن ابی طالب (ع) یحشرالناس کلهم یوم القیامه حفاه عراه الا شیعه علی و یدعی الناس باسماء امهاتهم ما خلا شیعه علی فانهم یدعون باسما آبائهم »

یا محمد این خانه از آن پسر عمو و جانشین تو، علی بن ابی طالب است که هرکس درروز قیامت عریان محشور شود، جز شیعیان علی و همه با نام مادرخطاب شوند اما شیعیان علی را با نام پدر صدا می زنند.»

ازجبرییل در باره راز آن پرسیدم گفت: «لانهم احبوا علیا خطاب مولدهم » چون علی را دوست داشتند، ولادتشان از راه حلال صورت گرفت. (5)

4- شهادت برای دوستان آل محمد «الا من مات علی حب آل محمد مات شهیدا» (6) فاطمه زهرا(س) به نقل از پیامبر(ص) فرمود: بدانید، آن که با محبت آل محمد بمیرد، شهید از دنیارفته است.

5- طهارت امام حسین(ع) لما سقط الحسین من بطن امه و کنت ولیتها قال النبی (ص): یا عمه هلمی الی ابنی قلت یارسول الله انا لم ننضلفه بعد. فقال: یا عمه انت تنظفه ان الله تبارک و تعالی قد نظفه و طهره. (7)

به نقل از صفیه فرمود: آنگاه که امام حسین از مادر متولد شد من پرستارش بودم. پیامبر(ص) فرمود: ای عمه فرزندم را بیاور. گفتم: یا رسول الله ما او را پاک نکرده ایم، فرمود: ای عمه تو می خواهی او را پاک کنی، خداوند او را پاکیزه و مطهر کرده است.

6- حضرت معصومه (س) وقتی در ساوه مریض شد، به همراهانش فرمود: مرا به قم ببرید زیرا از پدرم [موسی الکاظم(ع)] شنیدم که فرمود: قم مرکز شیعیان ما است. (8) آنچه ازاین احادیث به دست می آید لزوم پرداختن به اهل بیت و مخصوصا بیان جایگاه علی(ع)در آن برهه از تاریخ بوده است.

چه محتوای این احادیث در باره قدر و منزلت اهل بیت(ع) است ونشان می دهد حضرت معصومه(س) با شناساندن مقام امیرمومنان(ع) اززبان رسول خدا(ص) می خواهد جامعه آن عصر را به جریان اسلام راستین و تشیع سوق دهد.

شفیعه

یکی دیگر از فضایلی که حضرت معصومه(س) به آن دست یافت، مقام شفاعت است.

روایتی که امام صادق(ع) قبل از تولد حضرت معصومه(س) بیان فرمود دلیل این مقام است. حضرت فرمود: «الا و ان قم الکوفه الصغیره الا ان للجنه ثمانیه ابواب ثلاثه منها الی قم تقبض فیهاامراه من ولدی اسمها فاطمه بنت موسی تدخل بشفاعتها شیعتی الجنه باجمعهم.» (9) آگاه باشید که قم «کوفه کوچک »است.

بدانید بهشت هشت در دارد که سه در به سوی قم است. بانویی ازفرزندان من به نام فاطمه دختر موسی در آنجا رحلت می کند و باشفاعت او همه شیعیان ما وارد بهشت می شوند. از این روایت علاوه بر اثبات مقام شفاعت حضرت معصومه(س) فراگیر بودن آن نیز روشن می شود.

به اعتقاد شیعیان، شفاعت یکی از ضروریات مذهب است و آنان که به مراتب عالی انسانی دست می یابند، می توانند در قیامت مومنان گناهکار را با شرایط خاص شفاعت کنند و پشتوانه این اعتقادآیات قرآن و روایات ائمه معصومین است. رسول اکرم(ص) بالاترین جایگاه شفاعت را در قیامت برعهده دارد و قرآن کریم از آن به عنوان مقام محمود یاد کرده است. (10) اما بعد از رسول اکرم بالاترین جایگاه در شفاعت از آن حضرت زهرا(س) و حضرت فاطمه معصومه (س) است.

به هنگام ازدواج حضرت فاطمه(س) جبرییل پارچه ای آورد که بر آن نوشته شده بود: خداوند مهریه فاطمه را شفاعت گنهکاران امت محمد قرار داد.حضرت فاطمه(س) نیز به هنگام شهادت وصیت کرد تاآن پارچه را در کفن او قرار دهند و فرمود: وقتی روز قیامت شود، این سند شفاعت را به دست گرفته، گناهکاران امت پدرم راشفاعت خواهم کرد. (11) بعد از ائمه معصومین هیچ یک از اولیاءالهی مقام شفاعتی چون فاطمه (س) را ندارد و در گستردگی مقام شفاعت وی همان بس که امام صادق(ع) فرمود: با شفاعت او همه شیعیان ما وارد بهشت خواهند شد. (12) علاوه بر آن در متن زیارتنامه حضرت معصومه (س) نیز که دارای سند و به عبارت دیگرروایت از امام رضا(ع) است نیز همین مقام (شفاعت) وی توجه مارا به خود جلب می کند. آنجا که می خوانیم «یا فاطمه اشفعی لی فی الجنه فان لک عندالله شانا من الشان (13) ای فاطمه ما رادر بهشت شفاعت کن.

موید سوم روایات فراوانی است که ثواب زیارت این بانوی شفیعه را بهشت قرار داده اند که بی گمان می توان گفت شفاعت این بانوی گرانقدر برای زائران عارف خود زمینه بهشتی شدن آنها را فراهم خواهد ساخت از جمله آن روایات را می خوانیم:

1- علامه مجلسی دربحار الانوار می نویسد: امام رضا(ع) فرمود:

«من زارها فله الجنه »، هرکس او را زیارت کند بهشت برای اواست. (14) و فرمود «من زارالمعصومه بقم کمن زارنی » (15) وفرمود:

«من زارها عارفا بحقه فله الجنه » (16)

2- امام جواد(ع) فرمود: «من زارقبر عمتی بقم فله الجنه »آنکه قبر عمه ام در قم را زیارت کند بهشت برای او است. (17)

3- امام صادق (ع) فرمود: «ان زیارتها تعادل الجنه » زیارت اوهمسنگ بهشت است. (18) و فرمود: من زارهاوجبت له الجنه، آنکه او را زیارت کند، بهشت برای او واجب می شود. (19) محدث قمی رویای صادقه ای دیده است که جایگاه بلند فاعت حضرت معصومه رانشان می دهد. وی که در تیمچه بزرگ قم به مناسبت ایام فاطمیه برفراز منبر رفته بود فرمود: شبی میرزای قمی را در عالم رویادیدم از او پرسیدم: آیا شفاعت اهل قم به دست حضرت معصومه(س)است؟ او قیافه اش را درهم کشید و فرمود: شفاعت اهل قم با من است. شفاعت عالم با حضرت معصومه(س) است.(20)

معصومه

از دیگر مراتبی که فاطمه معصومه (س) به آن دست یافت مقام عصمت بود. تا آنجا که یکی از القاب وی به این ویژگی اش اختصاص یافت.

بر اساس روایتی که محمد تقی خان سپهر (متوفی 1297 ه ق) درناسخ التواریخ از امام رضا(ع) نقل کرده است. امام رضا(ع) ضمن حدیثی لقب معصومه را در باره حضرت فاطمه به کار برد وفرمود:« من زارالمعصومه بقم کمن زارنی » (21) آنکه معصومه رادر قم زیارت کند گویا مرا زیارت کرده است. ذبیح ا... محلاتی نیز در ریاحین الشریعه همین روایت را به نقل از کاملاالزیارات نقل کرده است (22)و به این ترتیب نوعی از مقام عصمت را برای وی ثابت کرده اند. اما اصل مقام عصمت بر اساس اجماع شیعه به تمام پیامبران و امامان و فرشتگان تعلق دارد و آنان از هرگناه و خطا عمدا یا سهوا به دور هستند. بالاترین نوع عصمت(دوری از گناه کبیره و صغیره و دوری از ترک اولی) به پیامبر،فاطمه زهرا و امامان تعلق دارد، و در مراتب دیگر، اولیا دیگرالهی مانند حضرت زینب، حضرت ابوالفضل و فاطمه معصومه(س) و... قرار دارند.

کریمه

این مقام برای حضرت فاطمه معصومه(س) آنچنان شهرتی یافته است که عموم محققان و محدثان از وی به نام فاطمه معصومه یادمی کنند. محدث قمی هنگام بحث از دختران موسی بن جعفر(ع)می نویسد:... برحسب آنچه به ما رسیده، افضل آنها سیده جلیله معظمه فاطمه بنت امام موسی (ع) معروف به حضرت معصومه است. علامه شیخ محمد تقی شوشتری نیز از حضرت به نام معصومه یادمی کند و می نویسد: در میان فرزندان امام کاظم (ع) با آن همه کثرتشان بعد از امام رضا(ع) کشی همسنگ حضرت معصومه (س)نبود. (23) رویای صادقه ای که پدر بزرگوار آیت الله العظمی مرعشی نجفی دیده اند نیز در تایید همین مقام است. وی که سیدمحمد مرعشی نام داشت و از نسابه های گرانقدر بود، علاقه داشت به هر صورت ممکن قبر شریف حضرت فاطمه زهرا(س) را بداند.

برای این کار ختم مجربی را انتخاب و چهل شب آن را خواند.شب چهلم در عالم رویا دید که به محضر امام معصوم (امام باقر یاصادق (ع)) رسیده است. امام به ایشان فرمود (علیک بکریمه اهل البیت)برتو باد که به کریمه اهل بیت تمسک بجویی.وی که تصورکرده بود منظور حضرت، فاطمه زهرا(س) است، می گوید، بله من نیزمی خواهم قبر شریف حضرت زهرا را بدانم تا بتوانم زیارت کنم که امام می فرماید: منظور من قبر شریف حضرت معصومه (س) در قم است.

و آنگاه فرمود: به جهت مصالحی خداوند اراده فرمود محل قبرشریف حضرت زهرا(س) مخفی باشد لذا قبر حضرت معصومه را تجلیگاه قبر شریف حضرت زهرا(س) قرار داد. (24)

پی نوشتها:

1- کنزل العمال، ج 10، ح 143، 164 حدیث 28849.

2- این بانوان محدثه عبارتند از: ام احمد بنت امام کاظم، ام الحسین بنت امام الکاظم(ع) حبابه والبیه، سعیده.

3- احقاق الحق، ج 6، ص 282.

4- اسنی المطالب، ص 49 تا 51.

5- بحار الانوار، ج 68، ص 77.

6- آثارالحجه، ج 1، ص 8 و9.

7- بحار الانوار، ج 43، ص 243. در امالی صدوق فاطمه بنت موسی در سند وجود ندارد. (فروغی از کوثر، ص 49)

8- فروغی از کوثر، ص 49 نقل از ودیعه آل محمد، ص 12.

9- سفینه البحار، ج 2، ص 376; مجالس المؤمنین، ج 1، ص 83.

10- سوره اسراء آیه 79.

11- کریمه اهل بیت،ص 56 نقل از اخبار الدول و آثار الاول، ص 88.

12- بحار الانوار، ج 6، ص 228; مجالس المؤمنین، ج 1 ص 83

13- بحار الانوار، ج 102، ص 266.

14- ریاحین الشریعه، ج 5، ص 34.

15- ریاحین الشریعه، ج 5، ص 35.

16- بحارالانوار، ج 48 و ج 103، ص 266.

17- کامل الزیارات، ص 324.

18- بحار الانوار، ج 60، ص 219.

19- بحار الانوار، ج 60، ص 217.

20- همان.

21- ناسخ التورایخ، ج 3، ص 68.

22- علی اکبر مهدی پور می نویسد، در نسخه های چاپی کامل الزیارات چنین حدیثی وجود ندارد.

23- تواریخ النبی والال ،ص 65.

24- کریمه اهل بیت،ص 44، فروغی از کوثر، ص 54.