تا توانی مردم آزاری مکن!

اذیت و آزار دیگران، یکی از گناهان بزرگ و رذایل اخلاقی و بر هم زننده تعادل در زندگی فردی و اجتماعی است که در قرآن و حدیث توصیه های فراوانی نسبت به ترک آن وجود دارد.
در قرآن کریم و احادیث اهل بیت علیهم السلام این رذیله اخلاقی مورد توجه قرار گرفته است. 

در اسلام بسیار سفارش به احترام و اكرام مومن شده و هیچ كس حق ندارد مومنی را مورد آزار و اذیت قرار دهد، همان طور كه در آیات و روایات آمده كه پشت سر مؤمن صحبت كردن غیبت محسوب می شود و در مورد زیان و آزار و اذیت برادران و خواهران دینی وارد شده كه آزار بندگان مومن خداوند موجب غضب و عذاب الهی است و باز داشتن آن از آنان سبب ایمنی از عذاب و خشم خدایی خواهد بود. باید متوجه بود كه خشم خداوند ناچیز و بی اهمیت نبوده و شوخی بردار هم نمی باشد، غضب الهی چیزی است كه پیامبران، از آن وحشتناك و ائمه هدی علیهم السلام از آن گریزانند و شخصی همچون حضرت یحیی (علیه السلام) از آن گریان می باشد.
 
مفهوم اذیت و آزار در قرآن در بیشتر موارد به معنای آزردن و رنجاندن و در قالب های مختلفی مثل عیب جویی تمسخر، استهزا (مثل شوخی های زننده)، تهمت،تجسس ، غیبت، دادن القاب زشت و... وارد شده است که به تعدادی از آنها اشاره می شود:

از دیگر ریشه های آزار رسانی از دیدگاه قرآن، محبت به دنیاست؛ زیرا از نظر قرآن محبت به دنیا ریشه و عامل همه خطاهاست در آیه 212 سوره بقره می فرماید: زُینَ لِلَّذِینَ كَفَرُوا الْحَیاةُ الدُّنْیا وَیسْخَرُونَ مِنَ الَّذِینَ آمَنُوا: زندگی دنیا برای کافران زینت داده شده است، از این رو افراد با ایمان را (که گاهی دستشان تهی است)، مسخره می کنند.

وَالَّذِین یُؤْذُونَ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ بِغَیْرِ مَا اکْتَسَبُوا فَقَدِ احْتَمَلُوا بُهْتَانًا وَإِثْمًا مُّبِینًا (سوره : الاحزاب آیه 58) 
و آنهایى که مردان مؤمن و زنان مؤمن را بى آنکه جرمى مرتکب شده باشند مى آزارند حقّا که متحمّل بهتان و گناهى آشکار شده اند (زیرا لازمه آزار، نسبت جرم به آنهاست و آن خود بهتان است).
غیبت در آیات 11 و 12 سوره حجرات به مفهوم استهزاء و مسخره کردن نیز آمده است: 
«یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا یسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ عَسَى أَنْ یکُونُوا خَیرًا مِنْهُمْ وَلَا نِسَاءٌ مِنْ نِسَاءٍ عَسَى أَنْ یکُنَّ خَیرًا مِنْهُنَّ وَلَا تَلْمِزُوا أَنْفُسَکُمْ وَلَا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ»
ای کسانی که ایمان آورده اید! نباید گروهی از مردان شما گروه دیگر را مسخره کنند، شاید آنها از اینها بهتر باشند؛ و نه زنانی زنان دیگر را، شاید آنان بهتر از اینان باشند؛ و یکدیگر را مورد طعن و عیب جویی قرار ندهید و باالقاب زشت  و ناپسند یکدیگر را یاد نکنید.
 
«یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا کَثِیرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا یغْتَبْ بَعْضُکُمْ بَعْضًا»
ای کسانی که ایمان آورده اید! از بسیاری از گمانها بپرهیزید، چرا که بعضی از گمانها گناه است؛ و هرگز در کار دیگران تجسس نکنید و هیچ یک از شما دیگری را غیبت نکند)
تحقیر در آیه 18 لقمان «وَلَا تُصَعِّرْ خَدَّکَ لِلنَّاسِ ؛ با بی اعتنایی از مردم روی مگردان» به شکل آزارهای روانی است و شکنجه و آزار جسمی در آیاتی مانند 49 سوره بقره «یسُومُونَکُمْ سُوءَ الْعَذَابِ؛ همواره شما را به بدترین صورت آزار می دادند» یاد شده است.

اسباب و عوامل آزار رسانی

1- اختلاف عقاید

مفهوم اذیت و آزار در قرآن در بیشتر موارد به معنای آزردن و رنجاندن و در قالب های مختلفی مثل عیب جویی، تمسخر، استهزا (مثل شوخی های زننده)، تهمت،تجسس، غیبت، دادن القاب زشت و... وارد شده است

از جمله عواملی كه قرآن برای آزار رسانی بیان می كند ریشه های عقیدتی است. اختلاف عقاید موجب می شود كه فرد و یا جامعه ای نسبت به دیگری موضع خصمانه بگیرد و به صورت آزار رسانی   آن را بروز دهد. 
قرآن با گزارش كاملی از وضعیت پیامبران و رفتارهای مخالفان و دشمنان ایشان بیان می دارد كه علت و ریشه اصلی همه اذیت و آزارهای مخالفان پیامبران، اختلاف عقیده بوده است. به عنوان مثال در آیه 8 سوره بروج می فرماید: وَمَا نَقَمُوا مِنْهُمْ إِلَّا أَنْ یؤْمِنُوا بِاللَّهِ الْعَزِیزِ الْحَمِیدِ: آنها هیچ ایرادی بر مؤمنان نداشتند جز اینکه به خداوند عزیز و حمید ایمان آورده بودند.

2- محبت به دنیا

از دیگر ریشه های آزار رسانی از دیدگاه قرآن، محبت به دنیاست؛ زیرا از نظر قرآن محبت به دنیا ریشه و عامل همه خطاهاست در آیه 212 سوره بقره می فرماید: زُینَ لِلَّذِینَ كَفَرُوا الْحَیاةُ الدُّنْیا وَیسْخَرُونَ مِنَ الَّذِینَ آمَنُوا: زندگی دنیا برای کافران زینت داده شده است، از این رو افراد با ایمان را (که گاهی دستشان تهی است)، مسخره می کنند.
همچنین در آیه 185 و 186 سوره آل عمران می فرماید: مَا الْحَیاةُ الدُّنْیا إِلَّا مَتَاعُ الْغُرُورِ؛ زندگی دنیا، چیزی جز سرمایه فریب نیست.
وَلَتَسْمَعُنَّ مِنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْكِتَابَ مِنْ قَبْلِكُمْ وَمِنَ الَّذِینَ أَشْرَكُوا أَذًى كَثِیرًا: و از کسانی که پیش از شما به آنها کتاب (آسمانی) داده شده [یهود] و (همچنین) از مشرکان، سخنان آزار دهنده فراوان خواهید شنید.

3- ناشكیبایی و زیاده خواهی

رسول خدا صلی الله و علیه وآله فرمود: «شَرُّ النّاسِ مَنْ تَأذّی بِهِ النّاسُ وَ شرٌّ مِنْ ذلِکَ مَنْ اَکْرَمَهُ النّاسُ اِتّقاءَ شَرِّهِ»؛ بدترین مردم کسی است که مردم به خاطر او در اذیت و رنج باشند. بدتر از او کسی است که مردم به خاطر ترس از شر او، احترامش کنند

ناشكیبایی و نوعی زیاده خواهی از عوامل دیگر آزار رسانی یاد می شود؛ چنانكه قرآن در سوره بقره آیه 61 این عامل را علت اصلی آزار رسانی بنی اسرائیل به حضرت موسی(علیه السلام) برمی شمارد: وَإِذْ قُلْتُمْ یا مُوسَى لَنْ نَصْبِرَ عَلَى طَعَامٍ وَاحِدٍ... : و (نیز به خاطر بیاورید) زمانی را که گفتید: «ای موسی! هرگز حاضر نیستیم به یک نوع غذا اکتفا کنیم! ... .

4- حسادت

حسادت كه خود یکی از رذائل اخلاقی است در بیان قرآنی، عاملی برای آزار رسانی و خود آزاری ذكر شده است. این مسئله را می توان در داستان هابیل و قابیل مشاهده کرد. به طوری كه رنج بردن از نعمت هایی كه در اختیار دیگران است موجب می شود تا زمینه خود آزاری و دیگر آزاری حتی در سطح قتل، در انسان رشد كند. قتل هابیل به دست برادرش (قابیل) و نیز به چاه انداختن یوسف از سوی برادران از این عامل حكایت می كند.

حسن ختام:

در آخر به عنوان حسن ختام این بحث، کلام را بیانی از رسول خدا صلی الله و علیه وآله به پایان می بریم: «شَرُّ النّاسِ مَنْ تَأذّی بِهِ النّاسُ وَ شرٌّ مِنْ ذلِکَ مَنْ اَکْرَمَهُ النّاسُ اِتّقاءَ شَرِّهِ» بدترین مردم کسی است که مردم به خاطر او در اذیت و رنج باشند. بدتر از او کسی است که مردم به خاطر ترس از شر او، احترامش کنند. (بحارالانوار، ج72، ص 281)

منابع: 
سایت حوزه 
گناه شناسی 313 ؛ نوشته سید محمد علوی زاده 
پرسمان