ویژه گی های دنیا

«14» زُيِّنَ لِلنَّاسِ حُبُّ الشَّهَواتِ مِنَ النِّساءِ وَ الْبَنِينَ وَ الْقَناطِيرِ الْمُقَنْطَرَةِ مِنَ الذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ وَ الْخَيْلِ الْمُسَوَّمَةِ وَ الْأَنْعامِ وَ الْحَرْثِ ذلِكَ مَتاعُ الْحَياةِ الدُّنْيا وَ اللَّهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الْمَآبِ‌

عشق و علاقه به زنان و فرزندان و اموال زياد از طلا ونقره و اسبان ممتاز و چهارپايان و كشتزارها كه همه از شهوات و خواسته‌هاى نفسانى است، در نظر مردم جلوه يافته است، (در حالى كه) اينها بهره‌اى گذرا از زندگانى دنياست و سرانجام نيكو تنها نزد خداوند است.

«قَناطير» جمع «قِنطار» به معناى مال زياد است وآمدن كلمه‌ى «مُقَنطرة» به دنبال آن، براى تأكيد بيشتر است. نظير اين‌كه بگوييم: آلاف و الوف، هزاران هزار.

«خَيل» به معناى اسب و اسب سوار، هردو آمده است و «مُسَوّمة» يعنى نشاندار. اسب‌هايى كه به خاطر زيبايى اندام و يا تعليمى كه مى‌ديدند، داراى برجستگى‌هاى خاصّى مى‌شدند، به آنها «خيل مسومة» مى‌گفتند.

جلوه‌كردن دنيا در نظر انسان، گاهى از طريق خيالات شخصى و گاهى از سوى شيطان و گاهى از جانب اطرافيان متملّق صورت مى‌گيرد. از طريق اوهام شخصى: «يَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ يُحْسِنُونَ صُنْعاً» «1» و «فَرَآهُ حَسَناً» «2» و از سوى شيطان: «زَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطانُ أَعْمالَهُمْ» «3» و از طرف اطرافيان متملّق‌ «زُيِّنَ لِفِرْعَوْنَ سُوءُ عَمَلِهِ» «4»

مصاديق جلوه‌هاى دنيا كه در آيه ذكر شده، با توجّه به زمان نزول آيه است و مى‌تواند در هر زمانى مصاديق جديدى داشته باشد. طلا و نقره، كنايه از ثروت اندوزى، و اسب كنايه از مركب و وسيله‌ى نقليّه است.

سؤال: با اين‌كه خداوند زينت بودن مال و فرزند را پذيرفته است؛ «الْمالُ وَ الْبَنُونَ زِينَةُ الْحَياةِ

«1». كهف، 104.

«2». فاطر، 8.

«3». انفال، 48.

«4». غافر، 37.

جلد 1 - صفحه 479

الدنيا» «1» پس چرا اين آيه در مقام انتقاد است؟

پاسخ: زينت بودن چيزى، غير از دلبستگى به آن است. در اين آيه انتقاد از دلبستگى شديد است كه از آن به‌ «حُبُّ الشَّهَواتِ» تعبير مى‌كند.

كلمه‌ى «بَنين» شامل دختران نيز مى‌شود، نظير اين‌كه مى‌گوييم: عابران محترم از پياده‌رو حركت كنند كه شامل زنان عابر نيز مى‌شود.

امام صادق عليه السلام با استناد به‌ «حُبُّ الشَّهَواتِ مِنَ النِّساءِ ...» فرمودند: مردم در دنيا و آخرت از چيزى بيشتر از زنان لذّت نمى‌برند ... اهل بهشت نيز بيش از هر چيز به نكاح تمايل دارند تا خوردنى‌ها و آشاميدنى‌ها. «2»

اين روايت حكمت تقدّم «النّساء» را بر ديگر موارد بيان مى‌كند.

1- علاقه‌ى طبيعى به مادّيات، در نهاد هر انسانى وجود دارد، آنچه خطرناك است، فريب خوردن از زينت‌ها وجلوه‌هاى آن و عدم كنترل دلبستگى‌هاست. «زُيِّنَ لِلنَّاسِ ...»

2- جلوه‌ى دنيا براى مردمِ عادّى است، نه افراد فرزانه. «زُيِّنَ لِلنَّاسِ» چنانكه در نظر همسر فرعون كه فرزانه‌ى تاريخ است، كاخ و طلاى او بى‌ارزش است.

«نَجِّنِي مِنْ فِرْعَوْنَ وَ عَمَلِهِ» «3»

3- علاقه‌ى بيش از حدّ به زن وفرزند، بيش از هر چيز مايه‌ى دلبستگى انسان به دنيا مى‌گردد. «حُبُّ الشَّهَواتِ مِنَ النِّساءِ وَ الْبَنِينَ»

4- مراقب باشيم كه زينت‌ها وجلوه‌هاى دنيا، مقدّمه‌ى غفلت از آخرت است.

«زُيِّنَ لِلنَّاسِ ... وَ اللَّهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الْمَآبِ»

5- يكى از عوامل بد عاقبت شدن، شيفتگى و دلبستگى به دنياست. زيرا عاقبت نيكو تنها نزد خداست. «زُيِّنَ لِلنَّاسِ ... وَ اللَّهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الْمَآبِ»

«1». كهف، 46.

«2». كافى، ج 5، ص 321.

«3». تحريم، 11.

جلد 1 - صفحه 480

6- يكى از شيوه‌هاى تربيتى، تحقير مادّيات و بيان عظمت معنويات است. «ذلِكَ مَتاعُ الْحَياةِ الدُّنْيا وَ اللَّهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الْمَآبِ»

7- بهترين راه براى كنترل علائق مخرّب، مقايسه آن با الطاف جاودانه‌ى الهى است. «وَ اللَّهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الْمَآبِ»

نکات آیه

۱ - توجّه و علاقه به مادیّات، زمینه محرومیّت از پندگیرى و بینش صحیح (انّ فى ذلک لعبرة لاولى الابصار. زیّن للنّاس حبّ الشّهوات) برداشت فوق از ارتباط آیه مورد بحث با آیه قبل استفاده شده است; گویا «زیّن» بیان مى کند که چرا همه انسانها اهل بصیرت نیستند.

۲ - شهوت پرستى و زراندوزى، زمینه کفر و تکذیب آیات الهى (زیّن للنّاس حبّ الشّهوات ... من الذهب و الفضّة) بنابراینکه منظور از «للنّاس»، کافران باشد; به قرینه آیات پیشین که سخن از آنان بود.

۳ - ارزشگذارى و ارزیابیهاى نادرست و غیر واقعى مردم، نسبت به امور مادّى (زیّن للنّاس حبّ الشّهوات)

روایات و احادیث

۴ - شیطان، زینت دهنده محبّت دنیا براى مردم* (زیّن للنّاس حبّ الشّهوات من النساء) بنابراینکه فاعل محذوف از «زیّن»، شیطان باشد; چنانچه برخى از مفسّرین گفته اند. زیّن لهم الشیطان.[۱]

۵ - شیفتگى مردم نسبت به زن، فرزندان ذکور، سیم و زر و مَرکبهاى نامدار (زیّن للنّاس حبّ الشّهوات من النّساء و البنین و القناطیر المقنطرة من الذّهب و الفضة و الخیل المسوّمة)

۶ - شیفتگى مردمان نسبت به چهارپایان (دامدارى) و کشاورزى و تولید (امکانات مادى) (زیّن للنّاس حبّ الشّهوات ... و الانعام و الحرث)

۷ - هشدار الهى در مورد جاذبه هاى موهومِ امور مادى و دنیوى (زیّن للنّاس حبّ الشّهوات ... متاع الحیوة الدّنیا)

۸ - نقش عمده تمایلات جنسى، در فریفته شدن مردمان (زیّن للنّاس حبّ الشّهوات من النّساء) از تقدیم «النساء» بر سایر امور ذکر شده در آیه، برداشت فوق به دست مى آید.

۹ - گرایشهاى طبیعى انسان، مورد سوء استفاده عوامل گمراه کننده (زیّن للنّاس حبّ الشّهوات) بنابراینکه فاعل محذوف از «زیّن»، شیطان باشد، که او یکى از عوامل گمراهى است.

۱۰ - امکانات مادى، و تمایل به آنها، فقط وسیله اى براى گذران زندگانى دنیاست و هدف آفرینش نیست. (زیّن للنّاس ذلک متاع الحیوة الدّنیا)

۱۱ - ارزش محدود و مقطعى بهره هاى دنیوى (ذلک متاع الحیوة الدنیا)

۱۲ - هشدار خداوند به زوال پذیرى بهره وریها و امکانات دنیا (ذلک متاع الحیوة الدنیا)

۱۳ - جایگاه و فرجام نیک، تنها نزد خداوند است. (و اللّه عنده حسن المئاب)

۱۴ - تضعیف انگیزه هاى مادّى و تقویت انگیزه هاى معنوى، از روشهاى قرآن براى تربیت انسان (زیّن للنّاس ... و اللّه عنده حسن المئاب)

۱۵ - تضعیف تمایلات مادى، زمینه تقویت انگیزه هاى معنوى (ذلک متاع الحیوة الدّنیا و اللّه عنده حسن المئاب) مستفاد از ترتیب ذکرى تضعیف گرایش به مادّیات (ذلک متاع الحیوة الدّنیا) و تحریک به امور معنوى (و اللّه عنده حسن المئاب).

۱۶ - شیفتگى به امکانات زندگى دنیا، مانع دستیابى انسان به فرجام نیک (ذلک متاع الحیوة الدّنیا و اللّه عنده حسن المئاب)

۱۷ - بالاترین لذتهاى مردم در دنیا و آخرت، لذت بردن از زنان است. (زیّن للنّاس حبّ الشّهوات من النّساء ... ذلک متاع الحیوة الدّنیا و اللّه عنده حسن المَئاب) امام صادق (ع): ما تلذّذ الناس فى الدنیا و الاخرة بلذّة اکثر لهم من لذة النساء و هو قول اللّه عز و جل: زیّن للنّاس ... .[۲]