آداب عزاداری و اعمال اولین ماه سال قمری

اعمال شب اول ماه محرم

سیّد ابن طاووس در کتاب «اقبال» براى این شب، چند نماز ذکر فرموده: اوّل: صد رکعت که در هر رکعت سوره‌هاى «حمد» و سوره «توحید» خوانده می‌شود.

دوّم: دو رکعت که در رکعت اول سوره‌هاى «حمد» و «انعام» ، و در رکعت دوم سوره‌هاى «حمد» و «یس» خوانده می‌شود.
 
سوم: دو رکعت که در هر رکعت سوره «حمد» و یازده سوره «توحید» خوانده مى‌شود.
 
از رسول خدا(ص) روایت شده: هرکه این دو رکعت نماز را در این شب بجا آورد، و فردایش را که اول سال است روزه بدارد، مانند کسى است که همه طول سال را همواره کار خیر کرده، و در آن سال محفوظ باشد، و اگر بمیرد به بهشت می‌رود
 

اعمال روز اول ماه محرم

در روایت ریّان بن شبیب از حضرت رضا(ع)روایت شده هر که در این روز روزه بدارد، و خدا را بخواند خدا دعاى او را مستجاب کند، چنانکه دعاى زکرّیا را اجابت فرمود. 

و اینکه: از حضرت رضا(ع) روایت شده: رسول خدا(ص) روز اول محرّم دو رکعت نماز به جای می‌آورد، و چون فارغ می‌شد، دست‌ها را به آسمان برمی‌داشت و این دعا را سه مرتبه می‌خواند: 

اللَّهُمَّ أَنْتَ الْإِلَهُ الْقَدِیمُ وَ هَذِهِ سَنَةٌ جَدِیدَةٌ فَأَسْأَلُکَ فِیهَا الْعِصْمَةَ مِنَ الشَّیْطَانِ وَ الْقُوَّةَ عَلَى هَذِهِ النَّفْسِ الْأَمَّارَةِ بِالسُّوءِ وَ الاشْتِغَالَ بِمَا یُقَرِّبُنِی إِلَیْکَ یَا کَرِیمُ یَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِکْرَامِ یَا عِمَادَ مَنْ لا عِمَادَ لَهُ یَا ذَخِیرَةَ مَنْ لا ذَخِیرَةَ لَهُ یَا حِرْزَ مَنْ لا حِرْزَ لَهُ یَا غِیَاثَ مَنْ لا غِیَاثَ لَهُ یَا سَنَدَ مَنْ لا سَنَدَ لَهُ یَا کَنْزَ مَنْ لا کَنْزَ لَهُ یَا حَسَنَ الْبَلاءِ یَا عَظِیمَ الرَّجَاءِ یَا عِزَّ الضُّعَفَاءِ یَا مُنْقِذَ الْغَرْقَى یَا مُنْجِیَ الْهَلْکَى یَا مُنْعِمُ یَا مُجْمِلُ یَا مُفْضِلُ یَا مُحْسِنُ، 

خدایا تویی معبود ازلی، و این است سال نو، در این سال از تو درخواست می‌کنم حفظ شدنم را از شیطان، و قدرت و غلبه و بر نفس فرمانده به گناه، و مشغول بودن به آنچه که مرا به تو نزدیک می‌کند، ای صاحب بزرگی و بزرگواری، ای تکیه گاه کسی که تکیه گاهی ندارد، ای اندوخته کسی که اندوخته‌ای ندارد، ای پناهگاه کسی که پناهگاهی ندارد، ای فریادرس کسی که فریادرسی ندارد، ای پشتوانه کسی که پشتوانه‌ای ندارد، ای گنجینه کسی که گنجی ندارد، ای نیکو آزمایش، ای بزرگ امید، ای عزّت ناتوان، ای نجات بخش غرق شدگان، ای رهاننده هلاک شدگان، ای نعمت دهنده، ای زیباکار، ای فزون بخش، ای نیکوکار، 

أَنْتَ الَّذِی سَجَدَ لَکَ سَوَادُ اللَّیْلِ وَ نُورُ النَّهَارِ وَ ضَوْءُ الْقَمَرِ وَ شُعَاعُ الشَّمْسِ وَ دَوِیُّ الْمَاءِ وَ حَفِیفُ الشَّجَرِ یَا اللَّهُ لا شَرِیکَ لَکَ اللَّهُمَّ اجْعَلْنَا خَیْرا مِمَّا یَظُنُّونَ وَ اغْفِرْ لَنَا مَا لا یَعْلَمُونَ وَ لا تُؤَاخِذْنَا بِمَا یَقُولُونَ حَسْبِیَ اللَّهُ لا إِلَهَ إِلا هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ آمَنَّا بِهِ کُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنَا وَ مَا یَذَّکَّرُ إِلا أُولُوا الْأَلْبَابِ رَبَّنَا لا تُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ إِذْ هَدَیْتَنَا وَ هَبْ لَنَا مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَةً إِنَّکَ أَنْتَ الْوَهَّابُ.

تویی که برایت سجده کرد، سیاهی شب، و روشنی روز، و تابش ماه، و شعاع خورشید، و خروش آب و صدای برگ درختان، ای خدا شرکی برای تو نیست. خدایا ما را بهتر از آنچه گمان می‌کنند قرار ده، و از ما آنچه را نمی‌دانند بیامرز، و به آنچه از ما می گویند سرزنشمان مکن، خدا مرا بس است، معبودی جز او نیست، بر او تکیه کردم، و او پروردگار عرش بزرگ است، به او ایمان آوردیم. همه چیزها از جانب پروردگار ماست، و یادآور نشوند مگر صاحبان خرد، پروردگارا دلهای ما را بعد از آنکه هدایتمان فرمودی منحرف مکن، و از نزد خود رحمتی به ما ببخش، همانا تو بخشنده‌ای.
 

آداب سوگواری معصومین(ع) بر سیدالشهدا

لباس سیاه‌ پوشیدن‌

تقریباً در همه جای عـالم از دیربـاز لباس سیاه، نشانه ماتم و عزا بوده است. پیامبر و اهل بیت نیز به هـنگام مـصیبت، سیاهپوش می‌شدند و دیگران را نیز بـه این کـار سفارش می‌کردند.
 

برپایی مجالس عزاداری

ائمه همواره با گفتار و رفتار خود بر عزاداری سیدالشهدا، به ویژه در اول محرم، تاکید می‌کردند. علقمة بن محمد حضرمی نقل می‌کند که حضرت باقر بـر امـام حسین گـریه می‌کرد و دستور می‌داد به افرادی که در خانه بودند و از آنان تقیه نمی‌کرد، بر حسین گریه کنند. آن حضرت در خـانه خود، مجلس عزا برپا می‌داشت و به یکدیگر مصیبت حسین را تسلیت می‌گفتند.[1] 
 

نوحه خوانی

یکی از شیوه‌های مرسوم نزد امامان شیعه در بـرگزاری عـزاداری بر امام حسین و زنده نگه داشـتن یاد و خـاطره قیام عـاشورا، نـوحه خـوانی است. نوحه خوانی و بـیان مصیبت که بیشتر با خواندن اشعار همراه است.

ابوعماره منشد می‌گوید:
محضر امام صادق مشرف شدیم. حضرت فرمود: ای ابوعماره! شعری در مرثیه حسین بخوان. چون مرثیه خود را آغاز کردم، آن حضرت شروع به گـریستن نمود. به خدا سوگند! آن قدر گریست که خانه با گریه آن حضرت، هم آواز گشت و من گریه خانه را شنیدم.[2]
 

 ترک زینت

صاحبان عزا برای نشاندادن غم و اندوه خود، زینـت را تـرک می‌کردند. امامان معصوم این رسم را تأیید و به آن عمل می‌نمودند. 

امام صادق درباره سوگواری زنان بنی هاشم بر امـام حـسین فرمودند: در سوگ سیدالشهدا، هیچ زن هاشمیه ای به چشمانش سرمه نزد و به موهایش حـنا نـمالید تا این که عبیدالله بن زیاد کشته شد.[3]  
 

ترک کسب و کار در روز عاشورا

یکی از سنت‌های رایج در سـیره ائمـه معصومین ترک کسب و کار در وفـات شخصیت‌های بزرگ مذهبی و عـلمی بـه ویژه امامان بوده است.

امـام بـاقر درباره روز عاشورا فرمودند: اگر توانستی در پی برآوردن حاجتی نروی، نرو؛ چرا که روز عاشورا، روز شومی اسـت و حـاجتی در آن، برآورده نمی‌شود و اگر هم برآورده شـود بـرکتی ندارد و پیشـرفتی نمی‌بینی. هـمچنین در این روز برای خانه‌ات چیزی را ذخـیره نکن؛ چراکه هر کس در روز عاشورا برای خانه‌اش چیزی بیندوزد در اندوخته‌اش برکتی نخواهد بود و در خانوادهاش نـیز بـرکتی نخواهد دید [4]

پی‌نوشت‌ها:
[1]وسائل الشیعة‌ ؛ حرعاملی، ج١٤‌، ص٥٠٩‌
[2]کامل الزیارات، ص ١٠٥؛
[3]بحارالانوار، ج٤٥، ص٣٨٦
[4]کامل الزیارات، ص١٧٤؛ بحارالانوار، ج 101، ص٢٩٠‌.
 

منابع:
- مقاله "آداب و اهداف سوگواری معصومین علیهم السلام بر سیدالشهدا علیه السلام" به قلم پیمان صالحی و مهدی اکبرنژاد که در شماره 3 مجله "پژوهش نامه معارف حسینی" منتشر شده است؛
-مفاتیح الجنان؛ شیخ عباس قمی.