راهکارهای عملی وحدت حوزه و دانشگاه

در کوران حوادث اوج گیری قیام مردم مسلمان ایران، امام راحل رحمه الله همسو کردن دو قشر حساس و تاثیرگذار جامعه; یعنی روحانیون و دانشجویان را به عنوان مهمترین شاخص ها در رهبری خویش مدنظر داشتند. پس از پیروزی انقلاب نیز از روشن ترین مواضع حضرت امام رحمه الله، تاکید بر حفظ این وحدت و یکپارچگی بود که در مقاطع مختلف و مناسبت های گوناگون بر آن پای می فشردند.

از آن جا که دشمن ثمره این وحدت را در شکست خفت بار خویش یافت، با تمام وجود برای نابودی آن تلاش کرده، با برنامه های گوناگون به این امر پرداخت. از بین شیوه های مختلفی که برای ایجاد تفرقه بین حوزه و دانشگاه در نظر گرفته شده بود، بررسی و تحلیل جانبدارانه از وحدت در قالبی علمی و زیبا بود. آنان با طرح این مطلب که «آیا وحدت بین حوزه و دانشگاه امکان وقوعی دارد یا نه؟» و تئوریزه کردن این مطلب که «وحدت بین حوزه و دانشگاه غیرممکن و یا حداقل غیر مفید است،» سعی کردند اذهان دانشگاهیان را به این جهت سوق دهند که تلاش برای وحدت حوزه و دانشگاه حرکتی بی ثمر و بدون نتیجه خواهد بود.

این روش ضمن اینکه طرفداران تفرقه را بی غرض جلوه می داد، از لعاب علمی هم برخوردار بود، از این رو می توانست عده ای را به سوی خود جلب کرده، براساس این تفکر عملکردها را تغییر دهد. از این رو بر مبلغان دینی و رهبران معنوی جامعه ضرورت این امر پوشیده نیست که ضمن تبیین مبانی وحدت بین حوزه و دانشگاه، به بحث در موضوع راهکارهای عملی دستیابی به وحدت بپردازند.

بحث وحدت حوزه و دانشگاه از چند منظر کلی قابل بررسی و تبیین است:

1 - وحدت در دفاع از نظام

با دقت در ایجاد هسته اولیه وحدت و رهنمودهای امام امت رحمه الله، خواستگاه وحدت و اهداف آن به خوبی روشن می شود.

زمانی وحدت برای همسوئی در جهت حذف نظام شاهنشاهی و زمانی در جهت تثبیت پایه های حکومت اسلامی بود و اکنون این دو مجموعه عظیم می توانند با همدلی جهت شکوفائی و بالندگی انقلاب از سوئی و رویاروئی با توطئه های دشمنان از دیگر سو، در کنار یکدیگر قرار گرفته و بدخواهان را برای همیشه مایوس کنند.

این بخش از وحدت هیچ ارتباطی با آموزه های حوزوی و دانشگاهی ندارد، بلکه صرفا وظیفه فرهیختگان هر جامعه ای است که به شرف، عزت و پیشرفت کشور خود بیندیشند. دانشگاهیان و حوزویان می توانند در کنار یکدیگر قرار گیرند و با دفاع نیرومند از کلیت نظام، خلاهای کشور را در ابعاد مختلف تبیین و وظائف دانشگاهیان و حوزویان را در عرصه های پژوهش و آموزش مشخص کنند و هر کدام به تناسب توان در جهت رفع کمبودها تلاش کنند.

در موقعیت حساس کنونی، دانشگاهیان می توانند نیرومندترین یار انقلاب باشند در صورتی که در همه برنامه ریزی های خود به شاخص های ذیل توجه کنند:

1 - به هنگام کردن آموزش ها;

2 - کاربردی کردن پژوهش ها به گونه ای که نیازهای گسترده کشور را پاسخگو باشد;

3 - بومی سازی نظریه های علمی به ویژه در حوزه علوم انسانی;

4 - نقد نظریه های وارداتی;

5 - آزمایش گزاره های علمی علوم انسانی در بستر فرهنگی ملی و جرح و تعدیل آن ها;

6 - پرهیز دادن مجموعه های علمی از تقلید بی چون و چرا در نگرش به نظریه پردازی های بیگانگان;

7 - رشد روحیه خلاقیت، ابتکار و نوآوری با پافشاری بر توانمندی های داخلی و پرهیز از خودباختگی علمی.

در همه این عرصه ها، حوزه می تواند یار و مددکار دانشگاهیان باشد.

بر هیچ انسان منصفی پوشیده نیست که این وحدت بدون هیچ تعارضی بین آموزه های حوزوی و دانشگاهی می تواند نظام را در پیشبرد اهداف خود موفق سازد.

2 - وحدت در نگاه دینی به گزاره های علمی

به طور کلی مباحث علمی از منظر معارف دینی به دو دسته تقسیم می شوند:

دسته نخست مطالبی است که معارف دینی نسبت به آن ها ساکت بوده و مطلبی بیان نشده است.

این دسته از مباحث علمی را مسلمانان باید از دیگران فرا گیرند و از دانش کلیه دانشمندان جهان بهره گیرند; گرچه صاحبان آن علوم در دورترین نقاط جهان و یا از مشرکین باشند.

دسته دوم گزاره هایی است که در مباحث دینی درباره آن ها مطالبی مطرح شده است.

فقها و دین شناسان براساس روایات موظفند که به عنوان حوادث واقعه این مباحث و مسائل جدید را به کتاب و سنت عرضه کنند و پس از پژوهشی اجتهادی، وظیفه مسلمانان را مشخص کنند که نتایج آن به چند صورت تقسیم می شود:

الف - اگر این گزاره ها از نظر منابع دینی مورد تایید بودند، پذیرفته شده و به تناسب دستورات دینی مورد قبول و یا تاکید قرار می گیرند.

ب - در صورتی که این مباحث مورد طرد واقع شده باشند، نظر اسلام بیان می شود و عدم مقبولیت آن مطرح می گردد.

برای دسته دوم از گزاره های علمی که اسلام درباره آن ها مطالبی بیان داشته است می توان به مسائل بسیاری اشاره کرد مانند مسائل اقتصادی مثل بانک و بانک داری، ربا، مضاربه; مسائل سیاسی مانند حقوق اساسی، آزادی های مدنی، حقوق مردم بر والیان و حاکمان، حق والی بر مردم و روابط بین الملل; مسائل قضائی با توجه به مسائل حقوقی مطرح در جهان; مسائل فرهنگی و...

این بخش از وحدت، همکاری های بسیار نزدیک حوزویان و دانشگاهیان را می طلبد که نتایج ارزشمند ذیل ثمره آن خواهد بود:

الف) استفاده از منبع وحی که در بیان آنچه سعادت بشر در گرو آن بوده، هیچ کوتاهی نکرده است و آدمی را از ضلالت و گمراهی نجات می بخشد.

ب) از علوم مختلف بشری در نقاط مختلف جهان استفاده می شود.

ج) به دلیل الهام گرفتن از وحی و تعامل این دو بخش از فضای علمی، سؤالات جدیدتری مطرح و زمینه استفاده عمیق تر از منابع دینی از سوئی و در چالش قرار دادن دانشمندان از سوی دیگر فراهم و در نتیجه گزاره ها و مباحث بسیار عمیق و ژرفی به علوم مختلف راه خواهد یافت.

از باب نمونه می توان از مباحث مدیریتی اسلام نام برد که تنها بخشی از نهج البلاغه می تواند برای جوامع مختلف بشری در مدیریت الهام بخش بوده، در برنامه ریزی سازماندهی، رهبری، رفتار سازمانی و کنترل، مباحث بسیار جدیدی را عرضه کند.

3 - وحدت در تامین نیازمندی ها

حوزه و دانشگاه به عنوان دو مرکز عظیم علمی، هر کدام در جهت پیشبرد اهداف انسانی - اسلامی خویش به یکدیگر نیازمندند و با وحدت این دو مجموعه، نیازهای هر یک توسط دیگری تامین می گردد. اکنون به صورت گذرا وظائف حوزه و دانشگاه در جهت تامین نیازمندی های مجموعه دیگر بیان می شود.

وظائف حوزه

حوزه های علمیه می توانند با انجام موارد ذیل در کنار برادران دانشگاهی خود قرار گرفته، در جهت اعتلاء این مجموعه بزرگ علمی کوشش کنند:

1 - تامین و تربیت اساتید مجرب و توانمند جهت تدریس در کلاس های معارف و دروسی که به گونه ای با تخصص های حوزوی ارتباط دارند، مانند اخلاق، تاریخ اسلام و...

در این زمینه فعالیت هائی انجام شده لیکن هم از جهت کمیت و هم از جهت کیفیت نیاز به بازنگری در عملکرد گذشته و برنامه ریزی برای بهبود آن می باشد.

2 - تامین و تربیت اساتید صاحبنظر جهت طرح دیدگاه های اسلام در زمینه علوم انسانی مانند حقوق، اقتصاد، مدیریت، علوم سیاسی و... .

3 - آماده سازی مبلغین توانمند جهت انجام تبلیغات دینی در دانشگاه ها به گونه ای که بتوانند به تناسب آگاهی های مخاطبان خود، مباحث دینی را طرح کرده، افکار آنان را قانع کنند.

4 - تامین و تربیت فضلاء و علمائی که بتوانند شبهات کلامی - فلسفی مطرح شده در سطح دانشگاه ها و یا محافل علمی جهان را به خوبی بشناسند و با پاسخ های قانع کننده، دانشجویان را راهنمائی کنند.

5 - تدوین کتب دینی مورد نیاز دانشگاه ها اعم از حوزه معارف، تاریخ، اخلاق و یا کتاب هایی که دیدگاه های دینی را در مورد مباحث گوناگون علوم انسانی بیان می کنند. نکته قابل توجه در تدوین کتاب های درسی، استفاده از شیوه نگارش روان و خالی از اصطلاحات و الفاظ پیچیده و دور از فهم خواننده است.

وظائف دانشگاه

1 - تامین اساتید مورد نیاز حوزه ها در زمینه علوم انسانی مانند جامعه شناسی، روانشناسی، حقوق، مدیریت، علوم سیاسی، اقتصاد و...

2 - تدوین کتب مورد نیاز حوزه در زمینه علوم انسانی به شکلی کاربردی.

3 - انعکاس به هنگام شبهات کلامی و فلسفی مطرح در دانشگاه ها و پی گیری جهت دریافت پاسخ آن ها.

4 - تحقیق و پژوهش در جهت شناخت آسیب های دینی در سطح جامعه و انعکاس آن به حوزه.

5 - تحقیق در زمینه شناخت مسائل علوم انسانی که می تواند در زمینه تبلیغ دین کارکردی مثبت داشته باشد و ارائه آن به حوزه.