اکسیر وحدت

(اتحاد اسلامی در نگاه استاد شهید آیت الله مطهری(ره))

اشاره:

شهید آیت الله مطهری(ره) وحدت اسلامی را ضروری ترین نیاز عصر کنونی می دانست و در لابه لای آثار خود به صورت گسترده آن را مورد توجه قرار می داد. ایشان، درمان بسیاری از دردهای جهان اسلام را در اکسیر حیات بخش وحدت جست و جو می کرد و آن را مهم ترین راهبرد مسلمانان در نیل به قلّه های تعالی و بالندگی می دانست؛ چنان که در مقدمه مقاله الغدیر و وحدت اسلامی می نگارد: «مصلحان و دانشمندان روشن فکر اسلامی عصر ما، اتحاد و همبستگی ملل و فِرَق اسلامی را خصوصاً در اوضاع و احوال کنونی که دشمن از همة جوانب به آنها هجوم آورده و پیوسته با وسایل مختلف در پی توسعة اختلافات کهن و اختراع اختلافات نوین است از ضروری ترین نیازهای اسلامی می دانند. اساساً چنان که می دانیم وحدت اسلامی و اخوت اسلامی سخت مورد عنایت و اهتمام شارع مقدس اسلام بوده و از اهمّ مقاصد اسلام است. قرآن و سنت و تاریخ اسلام، گواه آن می باشد».1

در این نوشتار، گوشه ای از اندیشه های این متفکر اسلامی و مصلح بیدار را در زمینة وحدت اسلامی در اختیار خوانندگان گرامی قرار می دهیم:

قرآن و وحدت

الف. در سوره آل عمران، آیه 103 آمده است:«وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللّهِ جَمیعًا وَ لاتَفَرّقُوا؛ یعنی؛ همه با هم ریسمان الهی را محکم بگیرید و پراکنده نشوید».

این آیه با کمال صراحت به موضوع «با هم بودن» و با هم دستورهای الهی را شنیدن و پراکنده اجرا نکردن توجه کرده است. اندک توجهی به مفهوم آیه می رساند که عنایت این کتاب آسمانی به این است که مسلمانان متفرق و پراکنده نباشند.

ب. سوره آل عمران، آیه 105 می فرماید: «وَ لا تَکُونُوا کَالّذینَ تَفَرّقُوا وَ اخْتَلَفُوا مِنْ بَعْدِ ما جاءَهُمُ الْبَیِّناتُ وَ أُولئِکَ لَهُمْ عَذابٌ عَظیمٌ؛ یعنی شما مانند دیگران (پیروان سایر ادیان) مباشید که پس از آن که آیات روشن الهی بر ایشان آمد، فرقه فرقه شدند و اختلاف پیدا کردند؛ برای چنین کسانی عذاب عظیم است».

مفهوم این آیه نیز واضح است. این آیه مخصوصاً به تفرقات مذهبی، یعنی فرقه فرقه شدن ها و به وجود آمدن مذاهب، اشاره می کند؛ زیرا این نوع اختلافات از هر نوع دیگر خطرناک تر است. جالب توجه این است که آیة 104 که در میان این دو آیه قرار گرفته، می فرماید: «وَ لْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمّةٌ یَدْعُونَ إِلَی الْخَیْرِ وَ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ أُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»؛ یعنی باید جماعتی از شما دعوت به خیر و صلاح و نیکی بکنند، امر به معروف و نهی از منکر نمایند و همانا آنها هستند که رستگارانند.

ببینید، آیه ای که در میان این دو آیه قرار گرفته است، آیه دعوت به خیر و امر به معروف و نهی از منکر است. این برای آن است که قرآن کریم می خواهد بفهماند که همواره باید از طریق دعوت به خیر و صلاح و امر به معروف و نهی از منکر این وحدت محفوظ بماند. اگر این استوانه اسلامی، یعنی اصل دعوت و ارشاد و امر به معروف و نهی از منکر بخوابد، وحدت اسلامی و اتحاد مسلمانان نیز از میان می رود.

ما مسلمانان، دعوت و ارشاد و امر به معروف و نهی از منکر داریم، ولی چون هدف های اسلامی را نمی شناسیم، مخصوصاً از هدف های بزرگ و اساسی و اصولی اسلام بی خبریم، از اسلام فقط با یک سلسله دستورهای ظاهری که مربوط به قشر اسلام است نه لُبّ و مغز آن آشنایی داریم، هر وقت به فکر دعوت و ارشاد می افتیم، از حدود مسائل سادة اخلاقی و عبادی تجاوز نمی کنیم و حال آن که یکی از هدف های بزرگ اسلام، بلکه بزرگ ترین هدف اسلام در امور عملی، وحدت و اتفاق مسلمانان است. اولین وظیفة داعیان و ارشاد کنندگان و آمران به معروف و ناهیان از منکر این است که در طریق وحدت مسلمانان بکوشند؛ در طریق همان چیزی بکوشند که مورد نزول این آیة کریمه است.

ج. «أقیمُوا الدِّینَ وَ لاتَتَفَرّقُوا فیهِ کَبُرَ عَلَی الْمُشْرِکینَ ما تَدْعُوهُمْ إِلَیْهِ؛2 یعنی دین را به پا دارید و در آن پراکنده نشوید آن چه تو به آن دعوت می کنی بر مشرکین گران و دشوار است».

این آیة کریمه می خواهد بفهماند که چون مخالفان اسلام با هدف های اسلامی مخالفند، آرزومند تفرق و پراکندگی آنها می باشند و از وحدت مسلمانان می ترسند. آنها هستند که آتش های تفرقه و اختلاف را دامن می زنند و برای وحدت مسلمین، مانع ایجاد می کنند.

د. «وَ لاتَنازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَ تَذْهَبَ ریحُکُمْ؛3 یعنی با یکدیگر نزاع نکنید که سست خواهید شد و بوی شما از میان خواهد رفت». این آیه، اتحاد مسلمانان را موجب قوّت و قدرت، شوکت، بو و خاصیت داشتن آنها معرفی می کند و می فرماید: «اگر در میان شما اختلاف افتد، قوّت و شوکت و بو و خاصیت شما از میان می رود».

نزاع ها بر دو قسم است: بعضی نزاع ها مربوط به تضاد منافع آنی افراد است، اما بعضی نزاع ها ریشة عقیده ای دارند. این هاست که فوق العاده خطرناک است؛ این هاست که از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود و بحث ها و جدل ها و کتاب ها و نوشته ها را به وجود می آورد و قرن ها ادامه پیدا می کند و هرچه زمان می گذرد بر موجبات آن افزوده می شود و شکاف عمیق تر می گردد.

ه . «یا أیّهَا الّذینَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا وَ اتّقُوا اللّهَ لَعَلّکُمْ تُفْلِحُونَ»4؛ یعنی ای اهل ایمان! صابر و خویشتن دار باشید، یکدیگر را در خویشتن داری یاری نمایید و با یکدیگر پیوند داشته باشید و تقوای الهی داشته باشید؛ باشد که رستگار شوید».5

وحدت در احادیث

1. حدیثی را شیعه و سنی از رسول اکرم(ص) روایت کرده اند به این مضمون: «ثَلاثةٌ لایَغِلُّ عَلَیهنّ قَلبُ عبدٍ مُسلم: اخلاصُ العَمَل لله وَ النَّصیحةُ لاِئَمةِ المُسلمین و اللّزومُ لجماعَتهم؛ یعنی سه چیز است که هرگز دل مرد مسلمان در مورد آنها نمی لغزد و خیانت نمی کند: عملی را خالصاً لوجه الله به جا آوردن، خیرخواهی برای پیشوایان مسلمانان، همراهی و ملازمت جماعت مسلمین».6

2. در کافی آمده7 معاویةبن وهب گفت: از امام صادق(ع) پرسیدم: «ما (یعنی شیعیان) چگونه باید با دیگران (اهل تسنن) معاشرت کنیم؟ تکلیف ما با آنها چیست؟» امام(ع) فرمود: «ببینید ائمه شما چگونه رفتار می کنند مانند امامان خود رفتار کنید. به خدا قسم! امامان شما بیماران آنها را عیادت می کنند، جنازه های آنها را تشییع می کنند، برای آنها شهادت می دهند».8

. شش مقاله، ص 212.

2 . سوره شوری/13.

3 . سوره انفال/ 46.

4 . سوره آل عمران/200.

5 . یادداشتهای استاد مطهری، ج2، صص209-210.

6 . امالی شیخ مفید، ص187.

7 . کافی، ج2، ص636.

8. یادداشتهای استاد مطهری، ج2، صص209-210