عید نوروز، زیبائیها و شادیها

«لبخند سخن »

زکوی یار می آید نسیم باد نوروزی از این باد ار مدد خواهی چراغ دل برافروزی سخن در پرده می گویم زخود چون غنچه بیرون آی که بیش از پنج روزی نیست حکم میر نوروزی (1)

(عید نوروز) پرتوی دلربا و چهره ای زیبا از آفرینش است که پیش از حضور خود انبوه انسانها را به تلاش و کوشش فرا می خواند.عیدی است که همراه خود شادی دلها و شادمانیها را آورده، غنچه لبخند بر لبان افراد نشانده و افزون بر ظاهر آراسته، باطن پیراسته ای برای بسیاری از انسانهای سبز سیرت به ارمغان می آورد. آنان که سرای دل و دیده را با آینه های معرفت و طاعت،آذین بسته اند و در ایام خجسته نوروز، صحیفه وجود خود را ازهرگونه غبار گناه و نافرمانی پاک و پیراسته نگاه می دارند. (2)

دیر زمانی است که چنین ایام و چنان آثار بانگاههای گوناگونی دیده می شده است; برخی با تحقیر، پاره ای با تردید و عده ای با تجلیل بدان نگریسته، سخنان متفاوت و آموزه های متضادی بیان کرده اندکه گاه با افراط و تفریط همراه بوده و انبوه شیفتگان دانش ودانایی را در حیرت و نادانی فرو برده اند.

عید نوروز; دیدگاهها و ارزشها

نخستین دیدگاهی را که به تحلیل و توضیح آن می پردازیم، نظرات پاره ای از دین باوران است، کسانی که خود را در مسیر احکام آسمانی اسلام دانسته، شادی و اندوه خویش را در پیروی ازدستورات شرع مقدس جستجو می کنند. اینان بر این اعتقادند که عیدنوروز، عید خرافه پرستان و نوروز بت پرستان است. عیدی است که از مجوس به ما رسیده است و برای کم رنگ کردن و یا بی رنگ کردن اعیاد مذهبی و اصیل ما یعنی عید غدیر، قربان، فطر و جمعه ساخته شده است. از این رو آتش پرستان و زرتشتیان در ایران باستان بدان اهمیت افزونی داده اند و هماره در عظمت و جلوه گری آن کوشیده اند تا نوعی رویارویی و یا تضعیف ارزشهای آسمانی اسلام باشد. به دلیل آن که چهارشنبه سوری و از آتش پریدن ازرسوم آنان است و نحس دانستن سیزده و مراسم سیزده بدر، شیوه ای به دور از عقل و آئین است و سفره هفت سین و آدابی اینچنینی اعمالی ناشایست و بی ارزش در ارزشهای اصیل اسلام است و یا آن که استدلال به روایتی می کنند که امام کاظم(ع) از جلوس در عیدنوروز و حضور در مراسم این روز امتناع فرمودند. (3)

دیدگاه دوم آن است که عید نوروز را عیدی ارزشمند از نیاکان ما، در ایران زمین دانسته که عظمتی روز افزون دارد در این عید طبیعت رو به سبزی، امید و رویش نموده و دلهای انسانها را با چنین حرکتی هماره زنده، پرنشاط و پر فروغ می نماید. دید و باز دید عید،غبار کدورتها را از دل ها می زداید و در آغوش گرفتن یکدیگر،نشان از صمیمیت و یکرنگی دارد. ضیافتها، عیدها، لباسهای نو،مسافرتها و... نوعی جوش و خروش و شور و بالندگی در خانواده هامی آفریند و افزون بر ارزشهای دینی، ارزشهای ملی و عید باستانی نیز زنده و پا برجا خواهد بود.

پیروان سومین دیدگاه بر این باروند که ما اصول و مبانی خدشه ناپذیری در فرهنگ خود داریم که برتری و ارزش آنها در قالب الفاظ، سنت ها و یا آداب و رسوم ملی میهنی نمی گنجد. ازآموزه های وحی گرفته شده و با توجه به ویژگیهای انسان شناختی وروان شناسی و جامعه شناسی، گستره ای از معرفت و بینش نصیب انسان می سازد. پاره ای از این آموزه ها عبارتند از:

1- انسان، ویژگیها، نیازها و ارزشهای او، تجلی بخش این حقیقت روح افزاست که آغاز نا فرجام هستی و آفرینش تمامی موجودات به خاطر رشد، تعالی و تکامل آدمی است، ابر و باد و مه و خورشید وفلک با تدبیر خداوندی در کارند تا انسان به عنوان برترین آفریده الهی در مسیر شایسته و بایسته خود قرار گیرد و به «مقام آدمیت » و «خلیفه اللهی » دست یابد.

2- آداب و رسوم، سنتهای ملی، شیوه های قبیله ای و عادات فامیلی جایگاهی خاص خود را دارند. آنگاه که با ارزشهای آسمانی و اصول اصیل دینی برخوردی نداشته باشند، محترم و ارزشمند بوده وهرگاه در راستای تقویت، ترمیم و بالندگی دستورات و سخنان معصومان(علیهم السلام) باشد، رنگ جاودانگی و بوی تقدس گرفته وحتی قابل دفاع و هم سنگ اصول ارزشمند مذهبی خواهد بود. همانندبرخی از آداب و سنتی که پیش از ظهور اسلام در جوامع پیشین وجودداشته و رسول اکرم(ص) آنان را محترم شمرد و به عنوان حکمی ازاحکام امضایی اسلام وارد دایره بایدها و نبایدهای دینی نمود. (4)

3- زمان و مکان در ذات و نهاد خود بدون حادثه و حماسه ای زیبا یا زشت هیچ ارزشی ندارد، بلکه قداست و یا نحوست ایام ویا تابناکی و تاریکی مکان ها به خاطر حضور ارزشی از ارزشها ویا فقدان صفتی آسمانی رقم خورده است. بدین خاطر پاره ای ازایام خجسته و مبارک قلمداد شده به خاطر بعثت، میلاد، انتخاب برای امامت و یا... و برخی روزها برای بعضی کارها مردوددانسته شده به مناسبت ظلم و ستم و یا تبعیض و بی عدالتی که درزمانی رخ داده است مثل روز دوشنبه که روز سقیفه شمرده شده ویا ایامی که قمر در عقرب بوده و شروع شیرینی برای پاره ای ازامور در آن دیده نمی شود. (5)

4- برخی از مناسبتها، هاله ای از عظمت و افقی طلایی از قداست به خود گرفته است که هیچ حادثه ای و یا رخدادی یارای مقابله وهمسانی با آن را نخواهد داشت. این ویژگی تنها به خاطر ارزش حماسه واهمیت والای محتوای آن است به گونه ای که مسیر هدایت آدمیان با این ماجرا و در این روز رقم خورده و یا اثبات حقانیت و ابطال ادعای دشمنان بدین حادثه وابسته شده است:همانند حادثه هجدهم ذیحجه به نام عید غدیر که روز ولایت ورهبری راستین امام علی(ع) دانسته شده و برتر از تمامی اعیادمعرفی شده است و یا روز دهم ذیحجه به نام عید قربان که جشن ازخود گذشتگی و ایثار و گرامیداشت دوری از هواها و هوسها نام گذاری شده است. و پس از ایندو، عید فطر، روز شادی و موفقیت دراردوگاه رمضان به خاطر گذر از معبرهای دشوار لذات و شهوات وجمعه روز زیبای دیدار و حضور در اجتماعات مسلمانان و استفاده از بی کران برکات آنان دانسته شده است. (6)

آنجا که ارزشهای والای انسانی حفظ شود، گوهر وجود آدمی در باتلاق گناه و گرداب نافرمانی آلوده نگردد و در کنار آن، حرکتی مثبت، حماسه ای چشمگیر، موقعیتی ازرشمند و تکاملی بزرگ در کاروان انسانیت جلوه گر شود، آن روز عید، یوم الله و روز شادی و شادمانی معرفی شده است. همانگونه که امام علی(ع) به خاطر کار پسندیده یکی ازاصحاب در روز عید نوروز فرمود:

«هر روز ما را نوروز سازید.» (7)

و در سخنی دیگر در باره نوروزفرمود:

«نیروزنا کل یوم » (8) هر روز برای ما، نوروز است.

پس نوروز عید است; عیدی فرخنده و روزی خجسته، اما برای چه کسانی؟ و چگونه؟

اگر رنگ عبودیت و جلوه بندگی یابد و یا روزپیمان خداوند با بندگان در دوری از شرک و کفر گردد و یا روزی شود که بنا به سخن آسمانی امام صادق(ع) گشایش سختی ها و اندوه شیعیان و اهل بیت(علیهم السلام) (9) در آن رخ می نماید; در این صورت نه تنها عید ملی و باستانی، بلکه برتر از آن عید اهل بیت(علیهم السلام) و نوروز شیعیان و پیشوایان نیز خواهد بود و در آسمان وزمین جشن فرا رسیدن آن بر پا خواهد شد.

عید در آئینه قرآن

عید در کلام حضرت عیسی(ع) در قرآن با چند ویژگی مطرح شده است. نخست آنکه از آسمان لطف و کرامت الهی، ریزشی مبارک انجام شودو مائده ای خدایی فرود آید. دیگر آنکه روز شادی و شادمانی گرددو نه تنها حاضران بلکه پیشینیان و پسینیان نیز از فیض حضورعید بهره برند.سومین اثر آن، نشانه و آیتی از عظمت خداوند باشد (و هماره جاودان بماند) و نکته دیگر رزق و روزی دنیوی در پرتو آن فراهم شود و سفره ای پر نعمت مهیا گردد:

«قال عیسی بن مریم اللهم ربنا انزل علینا مائده من السماء، تکون لنا عیدا لاولنا وآخرنا و آیه منک، وارزقنا و انت خیر الرازقین.» (10)

چنین پیش آمدمقدسی، چنان تاثیری ژرف در آئین مسیحیت نهاد که منشا عیدمسیحیان گردید و روزهای یکشبنه بدین خاطر، روز عید و تعطیل نام نهاده شد تا در آینه این روز تاثیر دعای عیسای مسیح جاودان ماند و پرتو معنویت و آثار آسمانی عید حقیقی بسان صحیفه ای از معرفت، همیشه گشوده بماند.

حضرت موسی(ع) نیز از این روز استفاده ای شایسته نمود و ظهر عیدرا برای اثبات حق بین خود و فرعون انتخاب کرد تا میعاد قدرت نمایی حق برابر دیدگان تمامی مردم باشد و بدین وسیله غبارتردید از دل و دیده همگان زدوده شود. از این رو فرمود:

«موعدکم یوم الزینه و ان یحشرالناس ضحی » (11)

«میعاد (ما) و شماروز جشن باشد که مردم پیش از ظهر گرد هم می آیند.»

بدین سان چنین روزی «عید» گردید ودلهای بسیاری از شیفتگان، لبریز ازترنم یکتاپرستی و توحید شد تا برای همیشه در تاریخ بشریت جاودان ماند و هیچ گاه فراموش نشود.

عید در آسمان سبز عصمت

عید در دیدگاه معصومان(علیهم السلام) از ارزشی برتر برخورداراست، از این رو شب عید، صبح عید، ظهر و روز عید دارای اعمال ویژه ای است که در آداب عید بدان اشاره خواهیم کرد.

سخنان بسیاری از معصوم در دست داریم که پاره ای از اعمال درغیر روز عید دارای ارزشی برابر با بیست حج معرفی شده و یا یکهزار حج (15) دانسته شده است. این در حالی است که شبها و روزهای قدر از چنان عظمتی بر خوردارگشته و نگاه همگان بدین روایات همراه با تعجب بسیار بوده است.

رسول اکرم(ص) می فرماید:

خداوند از هرچه که آفرید، تعدادی را برای خود برگزید، از میان شبها، شب های جمعه، شب نیمه شعبان، شب قدر و شبهای عید فطر وقربان را برگزید و از میان روزها، روزهای جمعه و عید راانتخاب نمود. (15)

برخی روایات عظمتی روز افزون به عید نوروزبخشیده اند. زیرا عید غدیرخم را برابر با اول فروردین سال دهم هجری شمسی قلمداد نموده و عید نوروز را بدین مناسبت دارای رنگی الهی و عطری ولایی دانسته اند که از آن روز تاکنون بین شیعیان و ایرانیان شهرتی بیشتر و استمراری افزون تر یافته است. (16)

یکی از یاران امام صادق(ع) می گوید: روز عید نوروز خدمت امام صادق(ع) شرفیاب شدم. حضرت فرمود: امروز را می شناسی؟ عرض کردم:روزی است که عجمها آن را بزرگ می شمارند و در آن روز به یکدیگرهدیه می دهند.

حضرت فرمود: «... امروز روزی است که خداوند از بندگان خودپیمان گرفت تا او را عبادت کنند و به او شرک نورزند و به پیامبران حجج الهی و ائمه معصومین(علیهم السلام) ایمان آورندو... در این روز قائم ما(عج) ظاهر می شود و نوروزی نمی رسد مگراینکه ما اهل بیت ظهور اسلام و گشایش آن را توقع داریم، چون نوروز از روزهای ما و شیعیان ماست.» (17)

در برخی روایات معصومان(علیهم السلام) به خاطر سنت زشت و ناپسند و یا عمل لغوو بیهوده ای که شاهد بوده اند. چون سخن از عید نوروز به میان آمده از حضور در آن مجلس روی گردان شده و یا افراد را به اعیاد مذهبی و آسمانی متوجه می کرده اند. با توجه به چهار اصل یاد شده، به خوبی اهداف پیشوایان(علیهم السلام) آشکار می شود،زیرا آنان ارزشهای والای انسانی را کم رنگ و بی رنگ دیده و یانسبت به وظیفه اصلی هریک از انسانها در آفرینش که «عبودیت »و «معرفت ناب » است غفلت و فراموشی مشاهده کرده اند، از این روبا سخنی چشمگیر و یا حرکتی تکان دهنده دل و دیده افراد را به اصول راستین خلقت جلب می کرده اند.

روزی که رسول اکرم(ص) به مدینه رفتند مردم مدینه دو روز راعید گرفته، به جشن و تفریح می پرداختند. پیامبر(ص) فرمودند:«این دو روز چه خصوصیتی دارد؟» گفتند: «در دوران جاهلیت این دو روز را اینگونه سپری می کردیم.»

حضرت فرمودند:«خدای سبحان بهتر از این دو روز جشن و بازی روزهای نوروز ومهرگان را برای شما آورده و آن عید فطر و قربان است.» (18)

روزی منصور دوانیقی از امام موسی بن جعفر(ع) در خواست کرد تا درعید نوروز به جای او دیدارکنندگان را پاسخ گوید و هدیه های نوروزی را که برای منصور می آوردند تحویل بگیرد. حضرت نمی پذیرفت.

منصور گفت: تنها به دلیل اداره نظامیان و دلداری سربازان به این کار اقدام می کنیم. اکنون از شما خواهش می کنم و شما را به خدای بزرگ سوگند می دهم که این پیشنهاد را بپذیری و حضرت پذیرفت. (19)

زیباترین روز، شادان ترین عید

نوبهار است در آن کوش که خوش دل باشی که بسی گل بدمد باز و تو در گل باشی گرچه راهی است پر از بیم زما تا بر دوست رفتن آسان بود ار واقف منزل باشی

برخی نوروزشان چون عید کودکان است زیرا تنها جامه رنگارنگ رانشان عید می دانند و بعضی عیدشان، عید شکمبارگان است. چون ازعید شربت و شیرینی را می شناسند. پاره ای چون بوالهوسان، در عیدبی بند و باری و عیاشی را دلیل خوشبختی می شمرند و تعدادی قهقهه مستانه و استهزاء دیگران را شادمانی واقعی می دانند و چون غافلان سرگرم دید و باز دید عیدند. اما در کنار اینان، برخی به دنبال آن اند که هر روزشان را نوروز سازند و نوروزشان راپیروز.

امیر سخن، امام علی(ع) فرمود: « روز عید روزی است که:

1- عبادات انسان مورد پذیرش پروردگار قرار گیرد.

2- مغفرت و بخشش خداوندی نصیب آدمی شود.

3- انسان از گناه و آلودگی به دور باشد.

«قال فی بعض الاعیاد: انما هو عید لمن قبل الله صیامه و شکرقیامه و کل یوم لا تعصی الله فیه فهو یوم عید، انما هذا عید من غفر له » در گفتار گرانسنگ دیگری امام فرمودند:

امروز برای ما عید است و فردا نیز عید ماست و هر روزی که درآن خدا را نافرمانی نکرده باشیم برای ما عید است. (22)

آداب عید نوروز

1- غسل، پوشیدن لباس تمیز و زدن عطر:

امام صادق(ع) می فرماید: «هنگامی که نوروز آمد، غسل کن ونظیف ترین لباسهای خود را بپوش و با خوشبوترین عطرها خود رامعطر ساز. (23)

2- روزه داری برپایی نماز و یاد خدا با تکبیر و تهلیل:

امام ششم(ع) فرموده اند: «چه خوب است که در این روز، روزه دارباشی!» (24)

دستور چهار رکعت نماز، سجده شکر و دعای مخصوص این روزدر روایتی ارجمند از معصوم(ع) نقل شده است.

استغفار و توبه، یاد خدا با تکبیر و تهلیل (لااله الاالله) ازدیگر آداب روز عید است که معصوم(ع) بدان سفارش فرموده است.همانگونه که رسول خدا (ص) فرمودند:

«زینوا اعیادکم بالتکبیر» عیدهای خود را با آهنگ زیبای تکبیر بیارایید. (25)

3- آراستگی ظاهری; پیراستگی باطنی

امام زین العابدین(ع)فرمودند:

همه شما باید در روز عید زینت نموده و غسل کنید و آرایش نمایید و از دعاهای وارد شده در آن به قدر توان و فرصت بخوانید... و مبادا کاری کنید که چهره ظاهر شما زیبا و عمل ورفتار شما پست و زشت باشد. (26)

پیشوای هفتم، امام باقر(ع) در باره آیه «خذوا زینتکم عند کل مسجد» چنین می فرماید:

یعنی لباسهایی را که بدانها خود را زینت می کنید در روزهای جمعه وعید برای نماز بپوشید. (27)

4- دادن هدیه و بر پایی جشن و شادمانی

یکی از یاران امام صادق(ع) از حضرت در باره مرد ثروتمندی پرسش نمود که در روزمهرگان یا عید نوروز مردم به او هدیه می دهند اما او در عوض احسانی نمی کند.

امام فرمود: «آیا آنها اهل نماز هستند؟» گفتم: آری

حضرت فرمود: «هدیه آنها را باید بپذیرد و او نیز در مقابل برای آنها هدیه ای بفرستد.» (28)

برخی سخنان اهل بیت(علیهم السلام)سرپرستان خانه ها را به سخاوت و گشایش در زندگی در ایام عیدفرا خوانده تا خاطره ای شیرین و به یاد ماندنی برای اهل خانه به جای ماند و حالت جشن و شادی پیدا کند. روزی شهاب به امام صادق(ع) عرض می کند:

«حق زن بر شوهرش چیست؟»

حضرت می فرماید: «... هر میوه ای که مردم از آن می خورند باید به اهل بیتش بخوراند و خوراکی را که مخصوص ایام عید است و در غیر ایام به آنها نمی رساند، در ایام عید برای آنان تهیه کند.» (29)

و در سخن دیگر امام رضا(ع) فلسفه این عمل را این گونه می فرماید:

«سزاوار است که مرد بر عیالش توسعه و گشایش دهد تا آرزوی مرگ او را نکنند. (30)

5- دید و باز دید:

حضور در شادیها و مشکلات مسلمانان ازدیگر آداب عید نوروز، دیدار برادران و خواهران مسلمان و آگاهی از شادیها و اندوههای دیگران است.همانگونه که معصوم(ع) فرمود:

«هو یوم الفیروز و کان یوم علیه لهم یجتمع الیه الناس ...» (31) این روز، نوروز است که مردم در آن اجتماع دارند و همدیگر راملاقات می کنند تا...

حضرت رسول(ص) با اشاره به مراسم عیدفرموده اند:

دختران و زنان پرده نشین خود را بگویید تا روزهای عید در جمع مسلمین و خطبه و دعای عید حاضر شوند. (32)

در نهج البلاغه اشاره به خروج مردم از خانه ها و اجتماع آنان در مصلای شهر جهت عبادت ودیدار همدیگر دارد. (33)

افزون بر روح پرستش، روحیه بخشش نیز درایام نوروز و دیگر اعیاد ارزشمند و حتی ضروری است. همان گونه که بلال با دستور رسول الله(ص) در عید فطر صدقه های زنان،دستبندهای بزرگ و کوچک و گوشواره های آنان را جمع آوری می نمودتا به مصرف مسکینان و فقرا برسانند.

آری، فرخنده باد نوروز بر آگاهان و بیداران که در گستره شادی خود، دیگران را سهیم می کنند و «یاران در انتظار» را با ریزش سخاوت خود لبخند شادمانی می بخشند که این روزها نیز می گذرد وشادیها و شیونها پایان می پذیرد و سر انجام کتیبه اعمال ماآینه انسانیت و صحیفه سرنوشت ما خواهد بود.

پی نوشتها:

1- دیوان حافظ، غزل 445(با گزینش).

2- ذیل آیه 144 سوره مائده، تفسیر نمونه، ج 5، ص 131، کشف الاسرار، ح 3، ص 273.

3- بحار الانوار، مرحوم مجلسی، ج 59، ص 100.

4- فروغ ابدیت، استاد جعفر سبحانی( ماجرای تولد حضرت عبد الله پدر پیامبر (ص).

5- بحار الانوار، ج 6، ص 73 و 79، ج 14، ص 370، شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج 1، ص 26، تفسیر المعین، ص 127.

6- بحار الانوار، ج 28، 35،36، 37 و 41.

7- وسایل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج 12،ص 214.

8- من لا یحضر الفقیه، ج 3، ص 300.

9- بحار الانوار، ج 59، ص 92.

10- سوره مائده، 114.

11- سوره طه، 59.

12- وسایل الشیعه، ج 14، باب 49، ص 459، روایت 19597.

13- همان، روایت 19597.

14-همان.

15- بحار الانوار، ج 91، ص 126.

16- بحار الانوار،ج 59، ص 131، 123 و 119:گاهنامه تطبیقی سه هزار ساله، احمد پیرشک، ص 60،(به نقل از مجله کوثر، شماره 13، ص 8).

17- چهل حدیث، عید، محمود لطیفی، ص 40.

18-همان، ص 44، 45، تفسیر الکبیر فخر، ج 25، ص 101، تفسیر التحریر، ج 2، ص 177.

19- همان، 46، 47، 76.

20- برگرفته از نوشتار استاد محمد حسین بهجتی( شفق) در مجله پیام انقلاب، شماره 27، 23 اسفند 1359، ص 68.

21- شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج 20، باب 437، ص 73، میزان الحکمة، ج 7، ص 132 و 131، بحار الانوار، ج 40، ص 326، عید، ص 28، وسائل الشیعة، ج 15، باب 41، ص 308، ج 10، باب 14، ص 442، عید، ص 24.

22- عید، ص 52، تفسیر الکبیر فخر، ج 1،ص 191.

23- همان، تفسیر جامع البیان، ج 2، ص 157، تفسیر المیزان، ج 20، ص 144، مفاتیح الجنان، اعمال نوروز.

24- همان، ص 59، میزان الحکمة، ج 7، ص 133، تفسیر المیزان، ج 30، ص 300، مفاتیح الجنان، اعمال نوروز.

25- مستدرک الوسائل، ح 6670، بحار الانوار، ج 13، ص 121.

26- وسائل الشیعه، ج 5، ص 115.

27- همان، ج 12، ص 213.

28- وافی، ج 3، ص 116، تفسیر المیزان، ج 30، ص 200.

29- وسائل الشیعه، ج 15، ص 249.

30- بحار الانوار، ج 13، ص 148، ج 14، ص 150.

31- عید، ص 57، میزان الحکمة، ج 7،ص 131.

32- شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج 3، باب 49، ص 225.

33- عید، ص 65.