چشمه در کویر

جواد محدثی

فروغ فاطمی

نور هر جا باشد، مایۀ رشد و بالندگی و حیات است.

انوار پاک ذریّۀ پیامبر(ص) در همه جای جهان گسترده است. هر جا نشانی و اثری و مرقد و مزاری از یکی از فرزندان پیامبر خاتم(ص) وجود دارد، دل های پاک را جذب کرده و کانونی برای رشد ایمان و همایش مؤمنان و گسترش معنویت دینی و آموزه های اهل بیت(ع) شده است.

از نسل امام هفتم، حضرت موسی بن جعفر(ع) سه یادگار عزیز و اثرگذار و پرجاذبه در کشور ما وجود دارند که هر کدام، شعاعی از معنویت و جاذبه های ملکوتی را پدید آورده اند:

حضرت علی بن موسی الرضا(ع) در خراسان، خطه شرق کشور؛

حضرت معصومه(س) در قم و مناطق مرکزی ایران؛

حضرت شاهچراغ، احمدبن موسی(ع) در خطۀ فارس و شیراز؛

کشورمان در سایۀ این سه خورشید فروزان که فرزندان بلافصل امام معصوم اند، فروغی ویژه یافته و آثار و برکات مرقد منورشان، قرن هاست که نعمت های مادی و معنوی را بر سر و روی این ملت نثار کرده است.

خدا را شکر.

در این نوشته، نگاهی به برکات وجودی حضرت معصومه(س) در تاریخ کشورمان و امت شیعه، از گذشته تاکنون و با نگاهی به آینده، خواهیم داشت.

1. حرم امامان

قم، طبق روایات، حرم اهل بیت(ع) و حریم امامان و پناهگاه شیعیان است.

بانویی در آن مدفون است که بارگاهش چون نگینی در این خطۀ کویری می درخشد و حرمش چشمه ای پرفیض و کرامت جوش است که نه تنها کبوتران بر آسمان مزارش عاشقانه طواف می کنند، بلکه پروانگان شیفتۀ علم و معرفت و عرفان، از سراسر ایران، بلکه از کشورهای دیگری همچون حجاز، بحرین، هند، پاکستان، ترکیه، عراق، سوریه، لبنان و کشورهای آفریقایی و آسیایی دور به این وادی نور آمده و توشۀ معنوی برگرفته و دانش و دین را به ارمغان برده اند.

حوزه علمیه قم به برکت مرقد پاک این بانو پدید آمده و دوام یافته و نورافشانی کرده است و می کند. ایران ما از «فروغ رضوی» و «عصمت فاطمی» روشن و مطهر است.

این دو برادر و خواهر، یکی از شرق کشور همچون خورشید می درخشد و بر ایران بزرگ نور می افشاند، دیگری در قلب کشور، از خاستگاه نهضت، مرکزیت حوزۀ فقاهت و عاصمۀ تشیع را گرم و پرجنب و جوش و حرکت آفرین نگه داشته است.

از زلال فیض این دختر امام و معصومۀ اهل بیت(س)، این شهر کویری طراوت یافته و همواره خرم و شاداب است، و... دلگشا و خردافزا و ایمان ساز!

این بانوی جوان، در دانش و کمال، حدیث و فضیلت، ایمان و ثبات قدم و اراده و فداکاری و هجرت، پایگاه و جایگاه بلندی داشت و دل های عاشقان عترت را مجذوب خود ساخت. علمای فرزانه و فقیهان بلندمرتبه، به آستان بوسی او افتخار می کنند و قم به برکت ایشان «قم» شده است.

2. ودیعۀ اهل بیت(ع)

دختر موسی بن جعفر(ع) در سال 201 هجری چشم از جهان فرو می بندد و در تربت قم در قطعه زمینی به نام «بابلان» به خاک سپرده می شود تا ودیعه ای از آل الله (ع) این سرزمین را قداست بخشد و دل ها را جذب این آب و خاک کند و مغناطیسی باشد برای جان پاک و روح های شیفتۀ حق.

پاره ای از تن اهل بیت(ع) به ودیعت در این شهر مدفون می شود تا نشانی از عشق و ولای این سرزمین و مردمانش به خاندان عصمت باشد. این شهر کویری از آن پس تبدیل به بوستان علم و گلشن فقاهت می شود و ناشر علوم اهل بیت (ع) و لب لباب قرآن و حدیث.

اگر شکوفۀ «حوزۀ علمیه» بر این شاخۀ جدا افتاده از اهل بیت(ع) می روید، برای نشاط بخشی به مکتب و مرام خاندان رسول(ص) است تا بشریت هم از نشاط مکتب، نشاط و حیات یابند.

پس گزاف نیست اگر حضرت معصومه (س) را با شأن و شرافت و پیوندی که با شجرۀ طیبه و کانون علم و فضیلت و کمال دارد، «فاطمۀ ثانی» بدانیم.

3. مرکزیت شیعه

قم از دیرباز و از زمان امامان، مرکز شیعه بوده و چهره های برجسته ای از راویان و عالمان، از این شهر برخاسته، یا در این شهر زیسته اند.

مرقد مقدس آن بانوی نور که به توصیۀ ائمۀ معصومین (ع) مزار شیعه شده، بر رونق و موقعیت و جاذبۀ معنوی این شهر افزوده است. به تدریج، کتابخانه ها، مدارس دینی و بالاخره در سال 1310 هجری «حوزه علمیه قم» به دست مرحوم آیت الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی تأسیس و احیا می شود و این حوزه که پیشتر هم وجود داشت، جانی تازه می گیرد. به همین سبب، مرحوم حائری یزدی به «آیت الله مؤسس» مشهور می شود و فرزانگان بسیاری به این شهر هجرت می کنند و بر وجهه و اعتبار و مرکزیت آن، جنبۀ جهانی می بخشند و آفاق را از انوار قم می آکنند.

زائران بارگاهش و پروانگان شیفتۀ حرمش از سراسر ایران و کشورهای مختلف می آیند تا دل را در کوثر زیارتش صفا بخشند و از علوم اهل بیت(ع) بهره گیرند. این حرم مطهر در دوره های مختلف بازسازی شده، توسعه یافته تا به صورت کنونی، شکوهمند و آبرومند و پرجاذبه شده است.

اینک قم، تنها یک شهر نیست، یک «فرهنگ» است.

قم، جغرافیا نیست، تاریخ است.

قم یک آبادی نیست، یک تمدن است.

4. بُعد بین الملل

عظمت و شکوه این شهر و حریم و حرم، ریشه در باورهای مقدس مسلمانان و دلدادگان عترت دارد.

امروز علاوه بر زائران حرمش، از ده ها کشور خارجی، هزاران دلباخته در پی آموختن علم دین و فرهنگ ناب تشیع و میراث عترت، در این شهر به سر می برند و در سایۀ حرم نورانی بانوی کرامت، معارف اسلام و قرآن را می آموزند تا مبلغ دین و پیام رسان حوزه و نشر دهندۀ اندیشه های انقلابی در اقصی نقاط جهان باشند.

کم نیستند دانش آموختگانی که از این حریم و حرم توشه برگرفتند و به کشورهای خود برگشتند و پایه گذار حرکت های علمی، اصلاحی و انقلابی در جای جای جهان شدند و ندای حق سر دادند. این، تحقق پیشگویی های امامان ما در بارۀ قم و حضرت معصومه(س) است.

امام کاظم (ع) می فرماید: «قم، آشیانۀ آل محمد و پناهگاه شیعیان آنان است.»[1]

امام صادق(ع) می فرماید: «شیعیان و دوستداران ما در قم اند. عمارت و آبادی در قم زیاد خواهد شد و مردم آهنگ قم می کنند و در آن گِرد می آیند، به طوری که نهر مخصوص، در میان شهرستان قرار می گیرد.»[2] (توسعه مدنی و جغرافیایی)

نیز آن حضرت می فرماید: «بزودی کوفه از مؤمنان خالی می شود و علم از آن جمع می شود. همان طور که مار در لانه اش جمع می شود. سپس علم و دانش در شهری که به آن «قم» می گویند، ظاهر می شود و آنجا مرکز علم و فضیلت می شود.»[3] (مرکزیت علم دین و فقه اهل بیت)

و می فرماید: «علم از قم به سایر بلاد در مشرق و مغرب سرازیر خواهد شد و حجت خدا بر مردم تمام می گردد، آن چنان که احدی بر صفحۀ زمین باقی نخواهد ماند که دین به او نرسیده باشد.»[4]

آیا اینها جز تحقق همان پیشگویی های معصومین(ع) است؟

5. خاستگاه انقلاب

در انقلاب اسلامی در عصر حاضر نیز ندای «قم» بود که بر رواق تاریخ معاصر انعکاس یافت. «19 دی» بارقه ای از دل پرالتهاب ساکنان شهر کریمۀ اهل بیت(س) بود که درخشید و همه جای ایران را گرفت و به آفاق جهان معاصر دامن کشید و آن «موج خون» به ساحل پیروزی رسید.

شرح این موضوع در این مختصر نمی گنجد.

ایران با نیروی «الله اکبر» روی پای خود ایستاد. ایران «قائم» شد و قم به ثمر «قیام» نشست. در دهۀ فجر، نوری که از این شهر اهل بیت(ع) درخشیده بود، جهانگیر شد. پیروزی «فتوا» و «مرجعیت» را جشن گرفتیم. اینها همه از جوشش چشمۀ کویر و عصمت قم، حضرت معصومه(س) بود که به برکت مزار او هنوز هم فقه و فلسفه و حدیث و قرآن و ایمان و انقلاب، از این شهر به آفاق گیتی دامن گستر است.

سلسله ای نورانی از قبور علمای دین و شهدای نهضت و فرزانگان، در جوار حرم کریمه می درخشد. عالمان و شهیدانی همچون آیات عظام حائری یزدی، خوانساری، صدر، علامه طباطبایی، شهید مطهری، شهید مدنی، گلپایگانی، اراکی، بهاءالدینی، بهجت، بروجردی، شیخ فضل الله نوری، شهید قدوسی و... ده ها فرهیختۀ دیگر که هر کدام، سر بر آستان این بانو نهاده اند و خاک کف پای زائرانش گشته اند. روحشان شاد.

6. چشم انداز آینده

اینک شهر قم، بعد بین المللی یافته؛ قطب فقاهت و علوم قرآنی و حدیثی و اخلاق و عرفان و خاستگاه انقلاب و پیشتاز در حرکت های نوین انقلابی و الگویی الهام بخش شده است.

ولی نباید به افتخارات گذشته بسنده کرد. ظرفیت قم برای نورافشانی و هدایتگری و الگو شدن در عرصه های مختلف بسی بالاست.

قم یک شهر زیارتی است. باید به جاذبۀ گردشگری مذهبی آن افزود و امکانات درخور این شهر را فراهم کرد تا در کنار اقامت بیشتر زائران و مسافران از بلاد مختلف، بعد اقتصادی این شهر هم تقویت شود.

قم شهری علمی است. تولیدات علمی، نرم افزارها، کتاب، مجلات و آثار هنری این شهر باید به سهولت در همه جا پخش شوند. اطلاع رسانی در باره حجم عظیم تولیدات علمی، دینی این شهر می تواند چرخۀ ارتباط و تهیه و استفاده از آن را سرعت بخشد. در این عرصه از زمان عقبیم و کارهای ناکرده بسیارند.

زائرانی که به عشق حضرت معصومه(س) از هند، پاکستان و کشورهای عربی و آسیایی به این شهر می آیند، باید از نظر تبلیغات دینی و دستاوردهای معرفتی تغذیه شوند. این مهم می طلبد که در قم و مجموعه آستان مقدس و حوزه، نیروها و امکانات و کادر قوی و مجهز برای این پاسخگویی وجود داشته باشد تا نقش تبلیغی این شهر درخشان تر شود.

امروز قم، در کانون توجه جهانیان است. به ویژه حضور مراجع تقلید و حوزۀ علمیه در این شهر، جهانیان را نسبت به آنچه در آن می گذرد، حساس کرده است و سخن حوزه و قم در سطح جهان بازتاب سریع و اثرگذاری دارد.

بیداری و به روز بودن، تحرک و شتاب، غنای محتوایی، ظرافت بیان، قوت اطلاع رسانی و نیروهای فعال و کارآمد، می تواند شعاع برکات وجودی حضرت معصومه (س) و حرم مطهرش را در مقیاسی وسیع تر افزایش دهد. اینجاست که نقش مبلغان زبان دان و جهان شناس و آشنا به نیازها و اولویت ها روشن می شود. اگر قم برای جهانیان، آن گونه که باید شناخته شده نیست، باید آن را شناساند.

شخصیت حضرت معصومه(س) و مشی و مرام اهل بیت(ع) باید بیشتر و بهتر معرفی شود. مرجعیت حوزه و علمای دین باید در مورد خط صحیح دین و قرآن برجسته تر شود. اگر امامان، قم و مردم قم را «حجت» برای مردم دیگر بیان کرده اند، این «حجیّت» باید در عمل اثبات شود.

اگر امام رضا(ع) فرمود: «بهشت هشت در دارد (یک در، یا) سه در از درهای بهشت برای اهل قم است.»[5] باید این درها به وسیلۀ علم و دینداری و هدایتگری و بصیرت، به روی قمی ها و مرتبطین با این شهر گشوده شوند و بستر ورود به این مدینه، از این در و درگاه فراهم آید.

اگر در روایات است که، «لولا القمیّون لضاع الدین؛[6] اگر قمی ها نبودند، دین تباه می شد» آگاهان این شهر و دیار و عالمان و اندیشمندان فرزانه، باید با بدعت ستیزی و مقابله با خرافه گرایی، به این نقش مهم در صیانت از باورهای دینی اقدام کنند و جلوی مذهب سازان منحرف و وابسته را بگیرند.

این عاصمه و این حرم ظرفیت های فراوانی دارند که در پرتو آنها دامنۀ تأثیرگذاری فرهنگی و دینی قم افزایش می یابد و برکات وجودی حضرت معصومه (س) که مدفن پاکش در این دیار است، گسترده تر می شود.

آنچه گفته شد تنها نمی از یمی بود؛ باشد که شاهد شکوفایی بیشتر گل های این حرم باشیم.

دنیا، تشنه عطر محمدی (ص) است.

پی نوشت ها:

[1] بحارالانوار، ج 57، ص 214.

[2] همان، ص 215.

[3] همان، ص 213.

[4] همان، ص 213.

[5] همان، ص 228 و 216.

[6] همان، ص 217.