توسعه زمین

«و الارض و ما طحیها» [1]

 «سوگند به زمین و آن کس که آن را گسترد. »

 «و الارض بعد ذلک دحیها» [2]

 «و پس آن زمین با غلطانیدن گسترد»

راغب در مفردات می نویسد: معنای لغت «طحو» مثل لغت «دحو» است و آن توسعه چیزی و حرکت دادن آن است و در جای دیگر در مورد لغت «دحا» می گوید حرکت دادن (زمین) از محل خود است [3].

صاحب تفسیر پرتوی از قرآن با استفاده از معنای لغوی «طحا» نتیجه می گیرد که آیه بر حرکت وضعی و انتقال زمین دلالت دارد[4].

برخی از نویسندگان عرب بعد از آن که می گوید: لغت «الطحو» و «الدحو» به یک معناست شواهد لغوی و احادیث متعددی می آورد بر اینکه در معنای «دحو» مسأله توسعه دادن (بسط) و حرکت نهفته است. و «مداحی» همان گلوله ای است که کودکان مدینه با آن بازی می کردند که گاهی از جنس سنگ یا گردو و. . . بوده است. و «مدحاة» چوبی است که اطفال به روی زمین می چرخانند (فرفره یا قرقره) سپس می نویسد: «دحو» بر اساس استعمال لغوی، دو حرکت برای همان «مدحو» (گلوله) یکی حرکت انتقالی و دیگری دورانی. و دفعی از طرف فاعل را شامل می شود.

و اگر به علم جدید مراجعه کنیم که در مورد حرکتهای زمین چه می گوید متوجه می شویم که دقیقترین وصف را قرآن در مورد زمین با کلمه «دحو» بکار برده است. چرا که زمین یک حرکت وضعی و یک حرکت انتقالی دارد. [5]»

یکی دیگر از نویسندگان عرب با اشاره به موارد استعمال «طحا» و «دحا» در عرب می گوید:

اگر «طحا» به معنای انداختن یا دفع باشد معنای آیه این است که خدا قسم خورده، به انداختن و دفع زمین در فضا و اگر «طحا» به معنای (اقتطع) جدا کردن باشد معنای آیه این است که خدا قسم خورده به جدا کردن زمین که جزئی از منظومه شمسی بوده است [6].

در مقدمه کتاب اعجاز قرآن علامه طباطبائی حرکت وضعی زمین از آیه (30 سوره نازعات) استفاده شده و آمده است: «هزار سال پیش از آنکه گالیله از حرکت زمین به دور خود سخن می گوید. . . قرآن به صراحت از چرخش زمین بحث کرده است (نازعات/ 30) و در احادیث اهلبیت به قدری از آن بحث گردیده که «دحو الارض» زبانزد همگان شده است»

و سپس توضیح می دهد که: واژه «دحو» در لغت به معنای غلطانیدن است و به صورت اسم فاعل و اسم مفعول در نهج البلاغه [7] بکار رفته و در بعضی روایات روز دحو الارض را 25 ذی القعده گفته اند [8]. و اعمال معین کرده اند[9].

سید هبة الدین شهرستانی معتقد است که اولین کسی که آیه 30 سوره نازعات را اشاره به حرکت زمین دانست علامه سید محمد حسین مرعشی شهرستانی (متوفای 1315 ق) در رساله «موائد» بود که به زبان پارسی منتشر شده است.

و سپس مرحوم شهرستانی مفاد آیه 30 سوره نازعات را اشاره به حرکت زمین می داند. و سپس هفت قرینه از لغت و حدیث بر مطلب می آورد[10].

صاحب تفسیر نمونه کلمه «طحاها» را به معنای گستردن زمین و خروج آن از زیر آب می داند ولی با ذکر معنای «راندن» می گوید که برخی معتقدند این تعبیر اشاره اجمالی به حرکت انتقالی و وضعی زمین دارد و این احتمال را رد نمی کند [11].

بررسی:

با توجه به معنای لغوی «دحو» و «طحو» می توان گفت که آیات فوق اشاره به حرکت وضعی و انتقالی زمین دارد. هر چند که ممکن است معنای دیگر «دحو» و «طحو» یعنی گستردن نیز مراد باشد و جمع آنها منافاتی ندارد.

پی نوشت:

[1] الشمس/ 6

[2] نازعات/ 30

[3] الطحو کالدحو و هو بسط الشی ء و ذهاب به- دحا ای ازالها عن مقرّها (مفردات راغب)

[4] ر. ک: آیة الله طالقانی، پرتوی از قرآن، ج 2، ص 110

[5] شیخ خالد عبدالرحمن العک، الفرقان و القرآن، ص 468- 469 با تلخیص

[6] احمد محمد سلیمان، القرآن و العلم، ص 55

[7] فیض الاسلام، نهج البلاغه، ص 168، ص 258، ص 645، خ 199/ 10 و خ 72/ 1

[8] نثر طوبی، ج 1، ص 253

[9] علامه طباطبائی رحمه الله، اعجاز قرآن، ص 13، ویراسته علیرضا میرزا محمد

[10] شهرستانی، اسلام و هیئت، ص 51 و 54

[11] ر. ک: تفسیر نمونه، ج 27، ص 44