زکات فطره
زکات فطره زکاتی واجب می باشد که به زکات بدن نیز معروف می باشد. معنای اصطلاحی زکات فطره، زکات واجب در عید فطر می باشد.
معانی لغوی فطره
فطره در عنوان یاد شده یا به معناى خلقت؛ یعنى هیئت و صورت مخلوق است یا به معناى اسلام و یا به معناى افطار؛ مقابل روزه. به معناى نخست، مراد از زکات فطره زکات خلقت خواهد بود. به این اعتبار به زکات فطره زکات بدن نیز گفته مى‌شود؛ زیرا موجب سلامت جسم از آفتها مى‌گردد. به معناى دوم، مراد از زکات فطره، زکات اسلام است. تناسب بین زکات فطره و اسلام از این جهت است که زکات از ارکان و شعائر اسلام به شمار مى‌رود و در کاربرد سوم، معناى زکات فطره، زکات افطار از روزه خواهد بود. [۱] [۲]کاربرد زکات فطره در فقه که از آن در باب زکات سخن گفته‌اند.
احکام زکات فطره
حکم تکلیفى:زکات فطره از واجبات عبادى است؛ از این رو، هنگام اداى آن قصد تقرب به خدا شرط صحت آن است. [۳]
شرایط وجوب
۱. تکلیف؛ بنابر این، زکات فطره از غیر مکلف (نابالغ و دیوانه) ساقط است. [۴]
۲. هوشیاری؛ بنابر این، بر کسى که هنگام غروب آفتاب روز آخر ماه رمضان بیهوش باشد، زکات واجب نیست. [۵]
۳. آزاد بودن؛ بنابر این، زکات فطره از برده ساقط است. [۶]
۴. بی نیازی؛ بر اساس این شرط، بر فقیر زکات واجب نیست.
بنابر قول مشهور، مراد از فقیر کسى است که بالفعل یا بالقوه هزینه زندگى خود و خانواده‌اش را به مدت یک سال نداشته باشد. [۷]برخى قدما گفته‌اند: فقیر کسى را گویند که مالک یکى از نصابهاى زکات یا قیمت آن نباشد. [۸]از برخى قدما نقل شده که زکات فطره بر فقیرى که مالک قوت یک شبانه روز خویش باشد واجب است. [۹]البته شکى در استحباب زکات فطره بر فقیر نیست و کمترین آن، این است که مقدار یک صاع (حدود سه کیلو) را با اعضاى خانواده خود دستگردان کند و سپس آن را به عنوان زکات فطره به فقیرى بیرون از خانواده بپردازد. [۱۰]در اینکه وجوب زکات مشروط به این است که شخص، افزون بر مئونه سال، مالک مقدار زکات باشد یا نه، اختلاف مى‌باشد. بنابر قول نخست، بر کسى که مالک مئونه سال است، لیکن افزون بر آن به مقدار زکات مالک نیست، زکات واجب نخواهدبود. برخى بین غنی بالفعل و غنى بالقوه تفصیل داده و در دومى، وجوب زکات را به داشتن افزون بر مئونه سال، به مقدار زکات، مشروط کرده‌اند. [۱۱]ملاک در وجوب فطره بر شخص، داشتن شرایط وجوب قبل از غروب آفتاب شب عید فطر تا تحقق غروب است. بنابر این، بر کسى که پیش از غروب آفتاب واجد شرایط بوده، لیکن هنگام غروب فاقد آنها گشته، فطره واجب نیست؛ هرچند در صورت برخوردارى از شرایط در فاصله زمانى بین غروب آفتاب شب عید و اقامه نماز عید (زوال روز عید)، مانند آنکه در این فاصله نابالغ بالغ گردد، پرداخت فطره مستحب خواهدبود. [۱۲]برخى معاصران گفته‌اند: چنانچه در فاصله زمانى بین غروب و نماز عید، شرایط محقق شود، احتیاط وجوبی در پرداخت زکات فطره است. [۱۳]برخى نیز قائل‌اند: داشتن شرایط هنگام غروب نیز موجب وجوب زکات است؛ هرچند قبل از آن فاقد شرایط بوده است. [۱۴]
کسانى که فطره شان بر شخص واجب است
هرکس عیال (نان خور) شخص به شمار رود؛ بالغ باشد یا نابالغ؛ آزاد باشد یا برده؛ مسلمان باشد یا کافر، زکاتش بر او (معیل) با فراهم بودن شرایط، واجب است. [۱۵] [۱۶]زکات فطره مهمان بر میزبان واجب است؛ لیکن در اینکه صرف صدق عنوان مهمان- که با مهمان شدن در آخرین لحظه باقى مانده از ماه رمضان، به گونه‌اى که با حالت مهمانى داخل شب عید شود تحقق مى‌یابد- موجب وجوب زکات فطره بر میزبان است، یا صدق عرفى عنوان «عیال» بر مهمان، شرط وجوب آن مى‌باشد و مجرد صدق عنوان مهمان کفایت نمى‌کند، اختلاف است. شرط بودن مهمانى در طول ماه؛ نیمه دوم ماه؛ دهه آخر ماه؛ دو شب آخر ماه و شب آخر ماه از دیگر اقوال در مسئله است. [۱۷] [۱۸]بنابر قول دوم، در وجوب زکات فطره، عنوان مهمان، خصوصیت و موضوعیت ندارد؛ بلکه آنچه موضوعیت دارد صدق عنوان «عیال» بر مهمان است؛ لیکن در اینکه صدق عیال بر مهمان متوقف بر باقى ماندن وى براى مدتى نزد میزبان است یا باقى ماندن در شب عید فطر نیز در صدق عنوان «عیال» کفایت مى‌کند، اختلاف است. البته بر کسى که شب عید براى افطار دعوت مى‌شود و پس از افطار مى‌رود، عنوان «عیال» صادق نیست؛ هرچند ورودش بر میزبان پیش از غروب باشد. [۱۹] [۲۰] آیا زکات فطره زوجه بر شوهر و برده بر مولا، مطلقا واجب است، هرچند نان خور آنان به شمار نروند یا تنها درصورتى که نان خور شوهر و مولا باشند و یا درصورتى که نفقه ایشان بر آن دو واجب باشد، هرچند نان خور محسوب نشوند؟ مسئله اختلافى است. [۲۱]البته اختلاف در صورتى است که زوجه و برده نان خور دیگرى نباشند؛ و گرنه اختلافى در سقوط زکات از عهده شوهر و مولا نیست. [۲۲]زکات از کسى که فطره او بر عهده دیگرى مى‌باشد، ساقط است؛ [۲۳]هرچند وى زکات را نپردازد. البته در فرضى که معیل، فقیر و عیال، غنی باشد آیا بر عیال، پرداخت زکات از طرف خود واجب است یا نه؟ اختلاف است. [۲۴] [۲۵]
جنس و مقدار زکات فطره
کلمات فقها در بیان جنس زکات فطره مختلف است. برخى، تنها گندم، جو، خرما و کشمش را ذکر کرده‌اند. برخى دیگر، ذرت یا کشک را نیز به آنها افزوده‌اند. گروه سوم، آن پنج چیز را به اضافه شیر ذکر کرده و گروه چهارم، برنج را نیز بر شش چیز یاد شده افزوده‌اند.مشهور متأخران، جنس زکات فطره را قوت غالب بیشتر مردم دانسته‌اند. [۲۶] [۲۷] [۲۸]در زکات فطره، پرداخت قیمت اجناس یاد شده نیز کفایت مى‌کند. [۲۹]
مقدار زکات فطره
براى هر نفر در غیر شیر یک صاع (چهار مُد، برابر شش رطل مدنى و نه رطل عراقى، حدود سه کیلو گرم) است. در شیر، گروهى مقدار آن را چهار رطل ذکر کرده‌اند؛ هرچند مشهور مقدار آن را نیز یک صاع دانسته‌اند. بنابر قول نخست، در اینکه مراد از رطل، رطل عراقى است یا مدنى اختلاف است. [۳۰] [۳۱]
زمان وجوب زکات فطره
زمان وجوب زکات فطره بنابر قول مشهور میان متأخران، غروب روز آخر ماه رمضان است. برخى، زمان وجوب را طلوع فجر روز عید دانسته‌اند. [۳۲] [۳۳]پایان وقت وجوب پرداخت آن نیز اختلافى است. برخى آن را هنگام گزاردن نماز عید، برخى دیگر زوال روز عید و گروه سوم، غروب آن روز دانسته‌اند. [۳۴]در اینکه پرداخت زکات فطره در ماه رمضان، پیش از فرارسیدن زمان وجوب آن، جایز است یا نه، اختلافى است. بنابر قول به جواز، پرداخت زکات فطره از اول ماه رمضان جایز مى‌باشد. [۳۵]هرگاه فرد در طول وقت وجوب، فطره را پرداخت نکند، در صورتى که آن را به قصد قربت از مال خود جدا کرده و کنار گذاشته باشد، همان را به عنوان زکات فطره خارج مى‌سازد، اما اگر جدا نکرده باشد در اینکه زکات از ذمه او ساقط مى‌شود یا نه و در فرض عدم سقوط در اینکه باید زکات را به نیت ادا بپردازد یا قضا، اقوال مختلف است. [۳۶]هر گاه پس از کنار گذاشتن زکات، با امکان پرداخت، آن را نپردازد، ضامن است. [۳۷]
مصرف زکات فطره
بنابر قول مشهور و معروف میان فقها، مصرف زکات فطره، همان مصرف زکات مال است. [۳۸]ظاهر کلام برخى قدما، اختصاص مصرف زکات فطره به فقرا است. [۳۹]برخى معاصران نیز احتیاط وجوبی را در پرداخت زکات فطره به آنان دانسته‌اند. [۴۰]بنابر قول گروهى، دادن زکات فطره به مخالف مستضعف در صورت عدم وجود فقیر مؤمن (شیعه دوازده امامى) جایز است. [۴۱] [۴۲] [۴۳]مالک مى‌تواند زکات فطره اش را مستقیم به مستحق بپردازد؛ هرچند تحویل آن به امام علیه السّّلام یا نایب او افضل است. [۴۴]بنابر قول مشهور، پرداخت کمتر از یک صاع از زکات فطره به فقیر جایز نیست؛ مگر آنکه فقرا زیاد باشند؛ به گونه‌اى که دادن یک صاع به همه آنان امکان پذیر نباشد، که در این صورت گروهى قائل به جواز پرداخت کمتر از یک صاع شده‌اند. در ناحیه زیادى، دادن بیش از یک صاع، بلکه تا حد رفع فقر از فقیر جایز است. [۴۵] [۴۶]مستحب است زکات فطره به فقراى خویشاوند و سپس همسایگان اختصاص داده شود؛ چنان که ترجیح فقراى اهل علم و فضیلت بر غیر آنان در دادن زکات فطره مستحب است. [۴۷]
مبلغ زکات فطره از نظر آیت‌الله مکارم
آیت‌الله مکارم‌شیرازی میزان زکات فطره را برای امسال مشخص کرد. بر اساس فتوای آیت‌الله مکارم‌شیرازی، زکات فطره امسال بر مبنای قوت غالب گندم در تهران مبلغ 6000 تومان و در شهرستان مبلغ 5000 تومان و بر مبنای قوت غالب برنج، مبلغ 15000 تومان اعلام شد.براساس مسأله 1492 رساله توضیح المسائل آیت‌الله مکارم‌شیرازی، زکات فطره بر تمام کسانی که قبل از غروب شب عید فطر بالغ و عاقل و غنی باشند واجب است، یعنی باید برای خودش و کسانی که نان خور او هستند، هر نفر به اندازه یک صاع (تقریباً سه کیلو) از آنچه غذای نوع مردم آن محل است، اعم از گندم و جو یا خرما یا برنج یا ذرّت و مانند اینها به مستحق بدهد و اگر پول یکی از اینها را بدهد کافی است.در ضمن بنابر فتوای آیت‌الله مکارم‌شیرازی، اگر کسی تنها در افطار شب عید فطر میهمان دیگری باشد فطریه او به عهده خودش است.
نظر آیت‌الله شبیری‌زنجانی درباره زکات فطره
دفتر آیت‌الله شبیری‌زنجانی نظر این مرجع تقلید را درباره زکات فطره، کفاره و فطریه مهمان اعلام کرد.عضو واحد استفتائات دفتر آیت‌الله شبیری زنجانی رفع نیاز فقرای شیعه را یکی از بهترین موارد برای مصرف زکات فطره دانست و از تدابیر ویژه این دفتر برای رساندن مبلغ زکات فطره مؤمنین، به نیازمندان خبر داد.حجت‌الاسلام کاظمی درباره مبلغ زکات فطره در سال جاری گفت: بر اساس بررسی‌های انجام شده زکات فطره برای هر نفر 6000 تومان است.وی درباره نحوه محاسبه مبلغ زکات فطره توضیح داد: هر شخص باید برای خودش و کسانی که نانخور او هستند، هر نفر یک صاع از خوراکی‌های رایج در آن منطقه، همچون گندم، جو، خرما، کشمش، برنج و مانند اینها، به مستحقّ بدهد و اگر پول یکی از اینها را هم بدهد کافی است، وزن هر صاع بنا بر نظر آیت‌الله شبیری زنجانی، به حساب گندم حدود سه کیلو و ششصد گرم است که مومنین می‌توانند قیمت آن را حساب کنند و به مستحقین برسانند.وی گفت: دفتر آیت‌الله شبیری‌زنجانی مبلغ 6000 تومان را بابت فطریه هر نفر به حساب گندم و مبلغ 18000 تومان را برای پرداخت زکات فطره به حساب برنج تعیین کرده است.کاظمی درباره زمان پرداخت زکات فطره گفت: کسی که نماز عید فطر می‌خواند باید فطریه را پیش از نماز عید پرداخت کند و یا به این نیت کنار بگذارد ولی اگر نماز عید نمی‌خواند باید تا غروب روز عید فطر، زکات فطره را پرداخت کند یا کنار بگذارد.وی از آمادگی دفتر آیت‌الله شبیری زنجانی برای پاسخگویی به سوالات مربوط به زکات فطره و همچنین دریافت این مبلغ از طریق بخش وجوهات سایت دفتر خبر داد و گفت: مصرف زکات فطره همان مصارف زکات است ولی احتیاط مستحب آن است زکات فطره فقط به مصرف مساکین شیعه یعنی فقرایی که بسیار نیازمندند، برسد. لذا دفتر آیت‌الله شبیری زنجانی تدابیر ویژه‌ای را در این راستا اتخاذ کرده تا زکات فطره روزه‌داران و مؤمنین را به مصرف نیازمندان برساند.این عضو شورای استفتائات دفتر آیت‌الله شبیری زنجانی درباره زکات فطره میهمان گفت: میهمانی که فقط شب عید میهمان است، از آنجا که نان خور صاحب خانه به طور مطلق به حساب نمی‌آید، فطریه‌اش بر میزبان واجب نیست و باید خودِ میهمان، فطره خود را بدهد، البته اگر مدتی نزد وی می‌ماند بعید نیست نانخور صادق باشد.وی در پاسخ به سؤالی درباره مبلغ کفاره روزه گفت: کفاره افطار غیر عمدی برای هر روز به‌حساب گندم 900 گرم است که در صورت اطمینان می‌توان قیمت آن را به مبلغ 1500تومان به شخص مستحق داد تا به وکالت از او برای خودش این مقدار طعام بخرد. این مبلغ برای افطار عمدی 90000 تومان تعیین شده است. (دراین رابطه بیشتربخوانید)
احكام زكات فطره
- فطره مهمانی كه پیش از مغرب شب عید فطر با رضایت صاحبخانه وارد شده در صورتی كه بگویند، امشب نان او را داده، بر او واجب است هر چند نان خور او حساب نشود.
- فطره مهمانی كه پیش از مغرب شب عید فطر بدون رضایت صاحبخانه وارد می‌شود و مدتی نزد او می‌ماند، بنابر احتیاط، واجب است و هم چنین است فطره كسی كه انسان را مجبور كردهاند كه خرجی او را بدهد.
- فطره مهمانی كه بعد از مغرب شب عید فطر وارد می‌شود، بر صاحبخانه واجب نیست، اگر چه پیش از مغرب او را دعوت كرده باشد و در خانه او هم افطار كند.
- اگر كسی را كه نان خور شخص است و در شهر دیگر است، وكیل كند كه از مال او فطره خود را بدهد، چنان چه اطمینان داشته باشد كه فطره را می‌دهد، لازم نیست خودش فطره او را بدهد.
- اگر كسی موقع مغرب شب عید فطر دیوانه باشد، زكات فطره بر او واجب نیست.
- اگر پیش از مغرب یا مقارن آن بچه بالغ شود، یا دیوانه عاقل گردد، یا فقیر غنی شود، در صورتی كه شرایط واجب شدن فطره را دارا باشد، باید زكات فطره را بدهد.
- كسی كه موقع مغرب شب عید فطر، زكات فطره بر او واجب نیست، اگر تا پیش از ظهر روز عید شرطهای واجب شدن فطره در او پیدا شود، مستحب است زكات فطره را بدهد.
- كافری كه بعد از مغرب شب عید فطر مسلمان شده فطره بر او واجب نیست، ولی مسلمانی كه شیعه نبوده، اگر بعد از دیدن ماه شیعه شود، باید زكات فطره را بدهد.
- كسی كه فقط به اندازه یك صاع كه تقریباً سه كیلو است گندم و مانند آن دارد، مستحب است زكات فطره را بدهد و چنان چه عیالاتی داشته باشد و بخواهد فطره آنان را هم بدهد می‌تواند به قصد فطره، آن یك صاع را به یكی از عیالاتش بدهد و او هم به همین قصد به دیگری بدهد و هم چنین تا به نفر آخر برسد و بهتر است نفر آخر چیزی را كه میگیرد به كسی بدهد كه از خودشان نباشد، و اگر یكی از آنها صغیر باشد، ولی او به جای او می گیرد و احتیاط آن است كه چیزی را كه برای صغیر گرفته به كسی ندهد.
- اگر بعد از مغرب شب عید فطر بچه‌دار شود، یا كسی نانخور او حساب شود، واجب نیست فطره او را بدهد؛ اگرچه مستحب است فطره كسانی را كه بعد از مغرب تا پیش از ظهر روز عید نان خور او حساب میشوند بدهد.
- اگر انسان نان خور كسی باشد و پیش از مغرب یا مقارن آن نان خور كس دیگر شود، فطره او بر كسی كه نان خور او شده واجب است. مثلاً اگر دختر پیش از مغرب به خانه شوهر رود، شوهرش باید فطره او را بدهد.
- كسی كه دیگری باید فطره او را بدهد، واجب نیست فطره خود را بدهد.
- اگر فطره انسان بر كسی واجب باشد و او فطره را ندهد، بر خود انسان واجب نمی‌شود مگر آن كه شخص غنی نان خور فقیر باشد كه در این صورت احتیاط لازم آن است كه غنی فطره خود را بدهد.
- اگر كسی كه فطره او بر دیگری واجب است خودش فطره را بدهد، از كسی كه فطره بر او واجب شده ساقط نمی‌شود.
- زنی كه شوهرش مخارج او را نمی دهد، چنان چه نان خور كس دیگر باشد، فطرهاش بر آن كس واجب است. و اگر نانخور كس دیگر نیست، در صورتی كه فقیر نباشد، باید فطره خود را بدهد.
- كسی كه سید نیست، نمیتواند به سید فطره بدهد حتی اگر سیدی نان خور او باشد، نمیتواند فطره او را به سید دیگر بدهد.
- فطره طفلی كه از مادر یا دایه شیر میخورد، بر كسی است كه مخارج مادر یا دایه را می‌دهد. ولی اگر مادر یا دایه مخارج خود را از مال طفل برمیدارد، فطره طفل بر كسی واجب نیست.
- انسان اگر چه مخارج عیالاتش را از مال حرام بدهد، باید فطره آنان را از مال حلال بدهد.
- اگر انسان كسی را اجیر نماید و شرط كند كه مخارج او را بدهد باید فطره او را هم بدهد، ولی چنان چه شرط كند كه مقداری از مخارج او را بدهد و مثلاً پولی برای مخارجش بدهد، واجب نیست فطره او را بدهد.
- اگر كسی بعد از مغرب شب عید فطر بمیرد، باید فطره او و عیالاتش را از مال او بدهند ولی اگر پیش از مغرب بمیرد، واجب نیست فطره او و عیالاتش را از مال او بدهند.
- احتیاط واجب آن است كه زكات فطره را به فقرای شیعه اثنا عشری بدهد اگر چه در شهر دیگر باشند و چون نقل این زكات به شهر دیگر خلاف احتیاط است اگر در شهر خودش فقیر شیعه نباشد مال خود را به شهر دیگر ببرد و در آنجا به قصد زكات به شیعه بدهد.
- اگر طفل شیعهای فقیر باشد، انسان می‌تواند فطره را با اذن ولی شرعی او به مصرف او برساند، یا به واسطه دادن به ولی طفل، ملك طفل نماید.
- فقیری كه فطره به او میدهند، لازم نیست عادل باشد ولی احتیاط واجب آن است كه به شراب خوار و كسی كه آشكارا معصیت میكند فطره ندهند.
- به كسی كه فطره را در معصیت مصرف میكند نباید فطره بدهند.
- احتیاط واجب آن است كه به یك فقیر كمتر از یك صاع كه تقریباً سه كیلو است فطره ندهند. ولی اگر بیشتر بدهند اشكال ندارد.
- اگر از جنسی كه قیمتش دو برابر قیمت معمولی آن است مثلاً از گندمی كه قیمت آن دو برابر قیمت گندم معمولی است، نصف صاع كه معنای آن در مسأله پیش گفته شد بدهد كافی نیست و اگر آن را به قصد قیمت فطره هم بدهد اشكال دارد.
- انسان نمیتواند نصف صاع را از یك جنس مثلاً گندم و نصف دیگر آن را از جنس دیگر مثلاً جو بدهد، و اگر آن را به قصد قیمت فطره هم بدهد اشكال دارد.
- مستحب است در دادن زكات فطره، خویشان فقیر خود را بر دیگران مقدم بدارد و بعد همسایگان فقیر را، بعد اهل علم فقیر را ولی اگر دیگران از جهتی برتری داشته باشند، مستحب است آنها را مقدم بدارد.
- اگرانسان به خیال این كه كسی فقیر است به او فطره بدهد و بعد بفهمد فقیر نبوده، چنان چه مالی را كه به او داده از بین نرفته باشد، باید پس بگیرد و به مستحق بدهد. و اگر نتواند پس بگیرد، باید از مال خودش فطره را بدهد، و اگر از بین رفته باشد، در صورتی كه گیرنده فطره میدانسته آنچه را گرفته فطره است، باید عوض آن را بدهد، و اگر نمیدانسته، دادن عوض بر او واجب نیست و انسان باید دوباره فطره را بدهد.
- اگر كسی بگوید فقیرم، نمی‌شود به او فطره داد، مگر آن كه از گفته او اطمینان پیدا شود، یا انسان بداند كه قبلا فقیر بوده است.
- انسان باید زكات فطره را به قصد قربت ـ یعنی: برای انجام فرمان خداوند عالم ـ بدهد و موقعی كه آن را می‌دهد، نیت دادن فطره نماید.
- اگر پیش از ماه رمضان فطره را بدهد صحیح نیست لكن جواز دادن آن در ماه رمضان بعید نیست، و اگر پیش از رمضان یا در ماه رمضان به فقیر قرض بدهد و بعد از آن كه فطره بر او واجب شد، طلب خود را بابت فطره حساب كند مانعی ندارد.
- گندم یا چیز دیگری را كه برای فطره می‌دهد، باید به جنس دیگر یا خاك مخلوط نباشد، و چنان چه مخلوط باشد، اگر خالص آن به یك صاع كه تقریباً سه كیلو است برسد، یا آنچه مخلوط شده به قدری كم باشد كه قابل اعتنا نباشد اشكال ندارد.
- اگر فطره را از چیز معیوب بدهد كافی نیست.
- كسی كه فطره چند نفر را می‌دهد، لازم نیست همه را از یك جنس بدهد و اگر مثلاً فطره بعضی را گندم و فطره بعض دیگر را جو بدهد كافی است.
- كسی كه نماز عید می‌خواند، بنابر احتیاط واجب، باید فطره را پیش از نماز عید بدهد و یا جدا نماید، ولی اگر نماز عید نمی‌خواند، می‌تواند دادن فطره را تا ظهر تأخیر بیندازد.
- اگر به نیت فطره مقداری از مال خود را كنار بگذارد و تا ظهر روز عید به مستحق ندهد، احتیاط واجب آن است كه هر وقت آن را می‌دهد نیت فطره نماید.
- اگر موقعی كه دادن زكات فطره واجب است، فطره را ندهد و كنار هم نگذارد، بعداً باید بدون این كه نیت ادا و قضا كند فطره را بدهد.
- اگر فطره را كنار بگذارد، نمیتواند آن را برای خودش بردارد و مال دیگری را برای فطره بگذارد.
- اگر انسان مالی داشته باشد كه قیمتش از فطره بیشتر است، چنان چه فطره را ندهد و نیت كند كه مقداری از آن مال برای فطره باشد اشكال دارد.
- اگر مالی را كه برای فطره كنار گذاشته از بین برود، چنان چه دسترسی به فقیر داشته و دادن فطره را تأخیر انداخته، باید عوض آن را بدهد، و اگر دسترسی به فقیر نداشته ضامن نیست.
- اگر در محل خودش مستحق پیدا شود، احتیاط واجب آن است كه فطره را به جای دیگر نبرد و اگر به جای دیگر ببرد و تلف شود، باید عوض آن را بدهد.
س. زمان پرداخت زكات فطره چه موقع است؟آیا می‌توان برای رساندن به فقیر خاصی پرداخت زكات را به تأخیر انداخت؟
ج. زمان پرداخت زكات فطره در روز عید فطر است و برای پرداخت به فقیر خاصی می‌توان به تأخیر انداخت؛ اما نباید در پرداخت آن مسامحه و كوتاهی گردد و میتوانید به وسیله پست یا بانك برای او ارسال نمایید.
س. آیا میتوانیم زكات فطره را برای كمك به مدرسه و مسجد بپردازیم؟
ج. احتیاط واجب آن است كه زكات فطره را به فقرای شیعه اثنی عشری بدهند اگر چه در شهر دیگر باشند.
س. آیا میتوانم با پول زكات فطره، چیزی برای فقیر خریداری نمایم؟
ج. خیر، زكات فطرهای را كه كنار گذاشتهاید، باید به همان صورت به فقیر بدهید و تبدیل آن به جنس دیگر صحیح نیست.
س. حكم كسانی كه سرباز هستند و شب عید فطر در آنجا هستند، فطریه، آیا بر پدر آنها واجب است یا خودشان یا مثلاً سپاه یا ارتش یا نیروی انتظامی؟
ج. در فرض سؤال با تمكّن مالی فطره را باید خودشان بپردازند. والله العالم
س. اگر میهمان با اجازه صاحب خانه، فطره‌ی خودش را بدهد، آیا از عهده صاحب خانه ساقط می‌شود؟
ج. ساقط نمی‌شود. والله العالم
س. آیا می‌شود زكات فطره را به افرادی، مانند فرزند، زن، پدر یا مادر (اگر مستحقّ باشند) داد یا نه؟
ج. زكات فطره را نمی‌توان به واجب النفقه داد. والله العالم
س. پرداخت زكات فطره به كمیته امداد، سازمان بهزیستی و بعض مؤسسات خیریه چه صورتی دارد؟
ج. بنظر اینجانب، زكات فطره بنابراحتیاط واجب باید به فقرای شیعه اثنی عشری برسد و مكلّف باید آنچه را تحت عنوان زكات فطره به اینگونه سازمان‌ها و مؤسسات می‌دهد یقین كند كه بدون كم و زیاد در مورد مصرف، (فقیر شیعه اثنی عشری) صرف شده و الا ذمّه‌اش برئ نمی‌شود. پس برای هر كس این یقین حاصل شود، اشكال ندارد، مثلاً كسی كه زكات فطره می‌دهد و سيّد نیست باید یقین كند كه به مصرف فقیر غیر سيّد رسیده، نه سيّد و نه مدرسه و مسجد و حسینیه. والله العالم
فقه و احکام (زکات فطره)
اگر پرداخت فطریه، بعد یا قبل از عید فطر باشد اشکال دارد؟
آیا در شب عید فطر، فطریه مهمان، به عهده صاحبخانه است؟
آیا زن می‌تواند فطریه و یا کفاره روزه‌اش را به شوهر فقیرش بدهد؟
آیا با وجود فقیر، می‌توان زکات فطره را جهت سایر موارد پرداخت کرد؟
آیا می‌توان در پرداخت فطریه، میانگین قیمت دو جنس را پرداخت نمود؟
کسی که روزه ماه رمضان را نمی گیرد، آیا باید فطریه ماه مبارک را بپردازد؟
آیا می‌توان یک فطریه را بین چند نفر تقسیم کرد و حداقل پرداختی به یک فقیر چه مقدار است؟
اگر شوهر سید باشد اما همسرش غیر سید، آیا می‌شود فطریه هر دو نفر را در صندوق سادات انداخت؟
فطریه سربازان و افرادی که در مؤسسات مختلف؛ غذای رایگان دریافت می‌کنند را چه کسی باید بپردازد؟
زن بارداری که در خانه‌ی مادرش هست، می‌تواند فطریه‌ی خود را، خودش بپردازد یا بر عهده‌ی میزبان است؟
آیا ملاک در پرداخت فطریه، قوت غالب در سال است یا ماه رمضان؟ و آیا قوت غالب شخص مراد است یا قوت غالب منطقه و شهر؟
آیا می‌توان نذر کرد که فطریه را به زلزله زده‌گان داد؟ اگر نتوانیم آن را انجام دهیم، آیا می‌توان فطریه را به یک بدهکار ورشکسته داد؟
پی‌نوشت‌ها:
۱. مدارک الأحکام، ج۵، ص۳۰۷.
۲. کتاب الزکاة (شیخ انصاری)، ص۳۹۷.
۳. العروة الوثقی، ج۴، ص۲۰۴.
۴. جواهر الکلام، ج۱۵، ص۴۸۴-۴۸۵.
۵. جواهر الکلام، ج۱۵، ۴۸۵.
۶. جواهر الکلام، ج۱۵، ص۴۸۵-۴۸۶.
۷. جواهر الکلام، ج۱۵، ص۴۸۸-۴۹۰.
۸. الخلاف، ج۲، ص۱۴۶.
۹. مختلف الشیعة، ج۳، ص۲۶۱.
۱۰. جواهر الکلام، ج۱۵، ص۴۹۲.
۱۱. مستمسک العروة ج۹، ص۳۹۰-۳۹۲.
۱۲. جواهر الکلام، ج۱۵، ص۴۹۹.
۱۳. منهاج الصالحین (خویی)، ج۱، ص۳۲۰.
۱۴. العروة الوثقی، ج۴، ص۲۰۵-۲۰۶.
۱۵. العروة الوثقی، ج۴، ص۲۰۶.
۱۶. مستمسک العروة، ج۹، ص۳۹۶-۳۹۷.
۱۷. العروة الوثقی، ج۴، ص۲۰۷-۲۰۸.
۱۸. موسوعة الخوئى، ج۲۴، ص۳۹۳-۳۹۴.
۱۹. العروة الوثقی، ج۴، ص۲۰۷.
۲۰. موسوعة الخوئى، ج۲۴، ص۲۹۳-۲۹۶.
۲۱. جواهر الکلام، ج۱۵، ص۵۰۲-۵۰۴.
۲۲. جواهر الکلام، ج۱۵، ص۵۰۴.
۲۳. جواهر الکلام، ج۱۵، ص۵۰۵.
۲۴. جواهر الکلام، ج۱۵، ص۵۰۷.
۲۵. العروة الوثقی، ج۴، ص۲۰۹.
۲۶. الحدائق الناضرة، ج۱۲، ص۲۷۹.
۲۷. مستند الشیعة، ج۹، ص۴۰۵-۴۰۶.
۲۸. جواهر الکلام، ج۱۵، ۵۱۴-۵۱۸.
۲۹. جواهر الکلام، ج۱۵، ص۵۱۸.
۳۰. جواهر الکلام، ج۱۵، ص۵۲۲-۵۲۵.
۳۱. موسوعة الخوئى، ج۲۴، ص۴۵۳.
۳۲. جواهر الکلام، ج۱۵، ص۵۲۷.
۳۳. العروة الوثقی، ج۴، ص۲۲۲.
۳۴. الحدائق الناضرة، ج۱۲، ص۳۰۱.
۳۵. جواهر الکلام، ج۱۵، ص۵۲۹.
۳۶. جواهر الکلام ج۱۵، ص۵۳۴-۵۳۶.
۳۷. جواهر الکلام، ج۱۵، ص۵۳۸.
۳۸. جواهر الکلام، ج۱۵، ص۵۳۸.
۳۹. المقنعة، ج۱، ص۲۵۲.
۴۰. العروة الوثقی، ج۴، ص۲۲۵.
۴۱. النهایة، ص۱۹۲.
۴۲. الجامع للشرائع، ص۱۴۰.
۴۳. شرائع الإسلام، ج۱، ص۱۳۱-۱۳۲.
۴۴. ریاض المسائل، ج۵، ص۲۳۰-۲۳۱.
۴۵. حواهر الکلام، ج۱۵، ص۵۴۱-۵۴۲.
۴۶. مستمسک العروة، ج۹، ص۴۳۸.
۴۷. جواهر الکلام، ج۱۵، ص۵۴۲-۵۴۳.
منابع:
خبرگزاری دانشجویان ایران؛ ایسنا
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السّلام، ج۴، ص۲۵۷-۲۶۱.
پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی
