روش های مطالعه و یادگیری

نقش علاقه و انگیزه در مطالعه
علاقه به یک موضوع موجب می شود فرد بهتر آن رابه خاطر بسپارد و اجزاء آن موضوع را فرا بگیرد. یک موضوع جالب گاهی تمام وقت فرد را گرفته و حتی امور ضروری مثل : شام وناهر را به فراموشی می کشاند، همانند دنبال کردن مسابقات فوتبال یا مطالعه ی یک رمان که گاهی گذشت زما ن را احساس نمی کنیم.
اگر بتوانیم به دروس خود علاقمند شویم، به خاطر سپردن آن آسان و اجزا ء آن فراموش ناشدنی می شوند. در رابطه ی با دروسی که درک کاملی از آن دارمی به دبیر آن درس هم علاقمند می شویم و درآن هم موفقیت بیشتری کسب می کنیم که حتی دوست داریم کنفرانسی در آن درس ارائه دهیم.  برای ایجاد علاقه باید. ..سعی کنیم همه اشکالات آن درس را از پایه برطرف کنیم به طور مثال درس ریاضی زمانی لرت بخش می شود که فرد به آن تسلط یافته و در حل تمرینان آن دچار مشکل نشود و زمانی به یک درس بی علاقه می شویم که درآن یک یا چند اشکال داشته و حل مسئله های بعدی هم به علت اشکال های قبلی دچار مشکل شود و دلزدگی ایجاد نماید. 
دقت
چه بسیار مواردی که ما از کنار آن به راحتی می گذریم و توجه نداریم. شاید بارها از مسیرهایی عبور کرده ایم و لی به جزئیات دقت نکرده ایم.  وقتی سوالی از ما می شود نمی توانیم پاسخ بدهیم.  ( تیر ، برق ، درخت ها و. ..) یا رنگ لباس دوستان و تعداد دکمه های لباس خودتان را مورد دقت قرار نداده اید.علاقه و انگیزه می تواند دقت را بالا ببرد و یادگیری را پایدار کند.
تمریناتی برای افزایش دقت
1. به اتاقی وارد شوید. 1 دقیقه با دقت اطراف را نگاه کنید. سپس آن چه را دیدید یاد آوری کنید.
2. تصویر یک منظره را به مدت 10 ثانیه بررسی کنید. سپس بدون نگاه به آن جزئیات را بیان کنید.
3. در محلی که حضور دارید برای لحظاتی چشمان خود را ببندید و از کسی بخواهید اشیاء اطراف شما را تغییر دهد پس از باز کردن چشم سعی کنید تغییرات را پیدا کنید.
تمرکز
دقت و تمرکز دو عنصر اساسی مطالعه هستند که تاثیر متقابلی بر هم دارند تمرکز ، دقت را بالا می برد و دقت بر افزایش تمرکز موثر است. همچنین انگیزه و علاقه موجب می شود شما به چیزی متمرکز شوید و مدت ها حواستان را به آن مشغول نمایید. گاهی این تمرکز ابتدا با اراده شما شروع می شود و سپس به صورت ناخود آگاه ادامه می یابد.
اثر ضمیر ناخود آگاه بر تمرکز زیاد است ابتدا باید با ابزاری علاقه به موضوع مطالعه را تقویت کنید به طور مثال تلقین کنید که موضوع ساده وقابل درک است و در مورد ضعف احتمالی به خود بگوئید من از تمام توان خود به طور صحیح استفاده نکرده ام.  آن گاه سعی کنید ضعف خود را جبران کنید و سپس خود را تشویق کنید.به یاد داشته باشید ضمیر ناخود آگاه قدرت تشخیص تخلیل از واقعیت را ندارد و همه چیز را وقاعی می پندارد و بر همین اساس به محرک ها پاسخ می دهد.  پس نگرش خود را مثبت کنید تا تبدیل به ضمیر خود آگاه شود. همیشه خود را در قله آرزوهایتان تصور کنید تا به وسیله این مثبت نگری ابزار های لازم برا ی نیل به اوج آرزوهایتان فراهم شود. آرزوها به شما انگیزه و انگیزه تمرکز شما را بالا می برد.
دو عامل در تمرکز موثر است:
1. انتخاب محیطی مناسب (خالی از سر و صدا، نور مناسب، تابلو و پنجره ای که حواس پرتی ایجاد می کند و رفت و آمد نباشد و ...)
2. حذف علل حواس پرتی (گرسنگی، تشنگی، خستگی، گرما، سرما و ...)
بدین منظور پیشنهاد می کنیم قبل از شروع به مطالعه ، تغذیه مناسب داشته باشید.در صورتی که مشکل عدم تمرکز شما زیا د شد سعی کنید فهرستی از عوامل انحارف فکر ار پیدا کرده آن ها را کنترل کنید در هنگام خطور به ذهن، آن افکار را متوقف کنید همین طور در مورد عوامل منفی محیطی مثل سر و صدا، تردد افراد ، شرایط مکان و زمان مطالعه و. .. دقت کنید تا حد ممکن حذف و یا محل مطالعه خود را تغییر دهید.در تمرین های افزایش دقت پس از هر تمرین در نگاه بعدی با دقت بیشتر و افزای ش تمرکز اقدام کنید.  به طور نمونه صدای رادیو را تا مرز نشنیدن کم کنید و سعی کنید با تمرکز مطالب را بشنوید.
یکی دیگر از عوامل عدم تمرکز نا آشنایی با مطالب کلیدی می باشد. کسی که پایه های مطلبی را نمی داند در درک بقیه آن نمی تواند تمرکز کند.
نکته دیگر سرعت مطالعه است چرا که سرعت دریافت اطلاعات به مغز زیاد می باشد اگر مطالب ورودی حجم کمی داشته باشد مغز به این طرف و آن طرف متوجه می شود با افزایش سرعت مطالعه ی مطلب ، مغز مشغول و از این شاخه و آن شاخه رفن جلوگیری می کند و توصیه می کنیم از به هموردن تمرکز خود عصبانی نشوید. چرا که هیجان شما برانگیخته می شود و اختلال حواس بیشتر می گردد. با آرامش عوامل منفی را بشناسید و از آن ها دوری کنید. قدرت ایمان و اراده را تقویت مکند و می توانید با اراده خود تمرکز کنید.
برنامه ریزی
وقتی هدف مشخص شود برای نیل به آن نیاز به برنامه ای است که ساده ترین و کامل ترین طرح و نقشه برای رسیدن به موفقیت را در کوتاه ترین زمان ممکن با توجه به امکانات و محدودیت ها فراهم نماید. شاید گروهی معتقد باشند که زندگی با برنامه لذت و شادی ندارد. در صورتی که هدف از تنظیم برنامه بهره مندی از تمام فعالیت ها اعم از درسی و تفریحی می باشد و از اتلاف وقت یا از اصراف در یک برنامه و حذف برنامه دیگر جلوگیری می کند. گروهی هم معتقدند برنامه ریزی باید کلی باشد آن هم ذهنی و نیاز به دقت در جزئیات ندارد، در حالی که تحقیقات نشان می دهد بیشترین اتلاف وقت بد کارهای جزئی انجام می شود.که باید در برنامه ریزی در نظر گرفته شود و سرانجام بهترین برنامه آن است که انسان را در کوتاه ترین زمان به هدف نایل نماید.
اهرم های برنامه ریزی: به طور کلی برنامه نیاز به دو اهرم اساسی دارد: اراده ، پشتکار گروهی اظها می کنند چنیدن بار اقدام به برنامه ریزی کرده اند ولی اراده لازم را برای اجرای آن نداشته اند و یا عده ای می گویند شروع می کنیم پس از چند روز انگیزه را از دست می دهیم، که این دسته پشتکار ندارند. علاوه بر این ها ضعف برنامه ریزی هم می تواند عامل نیمه کاره ماندن آن باشد چرا که یا جامع فعالیت ها نمی باشد یا انعطاف لازم را ندارد. برنامه ریزی با توجه به ویژگی ها ، نیازها، امکانات و محدودیت های افراد مختلف متفاوت می باشد و نمی توان برای همه یک نسخه واحد برنامه ریزی را ارائه کرد. به طور اصولی حرکت بدون برنامه در مواردی ، به هدف منجر نمی شود و قفقط دقت و انرژی راتلف می کند. در مواردی هم فرصت ها و تلاش های زیادی انجام می شود در حالیکه راه های ساده تری برای نیل به هدف وجود دارد.
اصول برنامه ریزی عبارتند از:
1) واقع نگری. 
2) انعطاف پذیری. 
3) تنوع.
4) تناسب باتوانایی ها و محدویت ها.
تذکر:
1) یاد بگیرید به دیگران نه بگوئید والا از برنامه خارج می شوید.
2) در اجرای برنامه استقامت کنید. 
3) از برنامه های دیگران کپی برداری نکنید.
4) از اجرای برنامه خود گزارش بگیرید و ضعف ها را جبران کنید.
5) برای هر ساعت حجم مشخصی از مواد مطالعه را تعین کنید.
6) برای یک ساعت مطالعه 10 دقیقه استراحت ببینید.
پیشنهاد:
همین الان کارهایتان را کنار بگذارید و اول یک برنامه بنویسید و سپس به مطالعه ادامه دهید ولی این بار بر اساس برنامه. 
مراحل برنامه ریزی
شناخت فرصت های موجود
اولین گام برای برنامه ریزی ترسیم وضعیت موجود است.  بدین منظور یک جدول برنامه ریزی هفتگی رسم کنید که در آن هر روز به خانه های یک ساعتی تقسیم شده باشد (از اول صبح تا آخر شب) به صورتی که تمام فرصت های مطالعه دربرنامه وجود داشته باشد.
محاسبه ساعت های موجود در هفته
در جدول شماره 1 ابتداء فعالیت های ضروری مثل نماز ، ناهار ، برنامه مدرسه و کلاس های مختلف را جای دهید ( توصیه نماز را در اول وقت تنظیم کیند و مطمئن باشدی بهترین وقت برای عبادت است و خداوند در اجرای برنامه شما را یاری خواهد کرد و همچنین برنامه غذایی و خواب را با رعایت اصول مناسب تنظیم کنید.)
تذکر: اگر فعالیت فوق برنامه ای دارید آن را انجام دهید والا فکرتان مشغول خواهد بود مثل برنامه ای از تلویزیون آن را نیز در برنامه جای دهید حال ساعت های خالی که می توانید مطالعه کنید را در هفته حساب کنید.
مشخص کردن حجم مطالعه
در این مرحله اسامی و مواد مطالعه را بنویسید و مقابل آن جدولی رسم کنید که در هر قسمت چه قدر مسلط هستید به صورت درصدی بنویسید حال با توجه به تسلط خود در مطالعه ساعت های طول هفته تقسیم کنید و در پایان بازنگری کنید که آیا با توجه به اهمیت درس میزان ساعت های لازم در هفته به آن اختصاص یافته است یا نه ؟ آنگاه در نهایت برنامه را اصلاح کنید.
چیدن برنامه
اکنون در هر روز متناسب با برنامه خود مواد مطالعه همان روز را برای خود مشخص سازید و آن ها را رعایت کنید.
برنامه ریزی کلان
حال با این برنامه هفتگی می توانید وقت خود را محاسبه کنید و در صورت کمبود وقت فشرده تر عمل کنید تا جبران کمبود وقت بشود.
مدیریت زمانیکی از مهم ترین مسایل انسان ها ، عدم شناخت نسبت به فرصت ها و ارزش بالای ان است.  امروزه کشورهای دنیا در بهره وری اززمان، دارای طبقه بندی متفاوتی هستند با کمی دقت در آمار می توان زنگ خطری برای بعضی از جوامع به صدا رد آورد. با دقت به بهره وری کاری متوسط درکشورها می بینیم کشورهایی هستند که از 8 ساعت کاری حدود 7 ساعت مفید استفاده می کنند و در مقابل کشورهایی این مقدار را کمترا ز نیم ساعت مفید دارند. این نشان می دهد باکمی دقت و بررسی از همان میزان زمان می توان نتیجه بهتر گرفت. ولی چگونه می توان زمان را مدیریت کرد و از اتلاف آن جلو گیری نمود ؟
شاید بارها و بارها این کلمات راشینده یا گفته باشید که « وقت ندارم».  اما شاید یکبار هم فکر نکردید که این بهانه است یا این که واقعاٌ تمامی فرصت شما پر است.  بهتر است دفعه ی بعد قبل از بیان این جمله روی آن تأمل کنید.
برای بهتر شدن کارهای مطالعاتی باید کمکم با ضرورت مدیریت زمان آشنا شویم.  در تنظیم وقت و مدیریت آن لازم است اول مشخص کنید جه حدی از موفقیت ، مطلوب شما ست؟
اگر مایل به استفاده ی بهتر از وقت خود هستید. ابتدا باید دقیقاً بدایند که در حال حاضر وقتتان را چگونه صرف می کندی پس فهرستی از فعالیت روز مره خود را بگیرید و در یک ارزیابی واقعی قضاوت کنید که کدام برنامه ها ضروری و چه زمان هایی را تلف کرده اید. 
در مرحله ی بعدی کارهای ضروری که شما بیاد انجام دهید را لیست بگیرید و به ترتیب اولویت مشخص کنید برای هر برنامه چه مقدار زمان لازم دارید. مثل انجا کارهای منزل ، امور عبادی و نیازهای ضروری. 
افراد بدون برنامه گاهی تمامی وقت خود را در امور غیر ضروری و تفریحی از بین می برند و گاهی آنقدرفشرده به مطالعه می پردازند که دلزدگی در آن ها ایجاد می شود در حالیکه مدیریت زمان تمامی فعالیت ها را در کنار هم تنظیم می کند.
التبه در مراحل اولیه مدیریت زمان ممکن است اطرافیان کمی دلگیر شوند. چرا که شما فرصت های زیادی برای وقت گذرانی با آن ها ندارید و یا انجام امور جنبی برنامه مثل تفریحی زمان مشخصی دارد. در حالیکه دوستان شما توقع دارند که شما فرصت های آن را پر کنید ولی کم کم دیگران خود را با برنامه ی شما تنظیم می کنند.
از مجموع 8760 ساعت موجود یکسال با احتساب استراحت و حدود 1740 ساعت در مدرسه ، فرصت های مطالعه3350 ساعت می شود که فرصت بسیار مناسبی برای گرفتن یک نتیجه ی خوب در مطالعه می باشد. در این زمینه توصیه هایی داریم که در ادامه خواهد آمد.
تقویت حافظه یکی از نعمت های بسیار بزرگ و با ارزش الهی حافظه است ، در قدرت آن همین بس که بدانیم انسان ها با استفاده از یک درصد از توان مغز خود این همه خلاقیت دارند.
دانشمندان نتوانسته اند ظرفیتی را برای حافظه مشخص کنند. چرا که عجایبی در مودر حافظه انسان دیده شده که باور کردنی نیست، حافظه ابن سینا دانشمند ایرانی هنوز مثال زدنی است امروزه کم نیستند نو نهالانی که در سنین 4 سالگی قرآن، نهج البلاغه و صحیفه سجادیه را در حافظه خود جای داده اند آن هم در مدتی کوتاه، پس حافظه انسان را به دریای بی کرانی می توان تشبیه کرد. 
تعریف حافظه :مکانیزمی اس در مغز انسان که نقش نگهداری و یاد آوری مطالب را بر عهده دارد.  حافظه انسان همانند عضلات بدن با فعالیت بیشتر آماده تر و ورزیده تر می شود و هر چه از ان استفاده نشود همچون خمیر بازی سفت شده و قابلیت خود را از دست می دهد.
نحوه استفاده از حافظه
حافظه سه مرحله دارد:
1. رمز گردانی: برقرار ارتباط اطلاعات با مطالب داخل ذهن ما می باشد.
2. اندوختن: که جای گیری مطالب درطبقات اطلاعات ذهنی ما می باشد.
3. یاد آوری: قابلیت بازیابی مطالب که هر چه بهتر طبقه بندی شده باشند زودتر یادآوری می شوند.
این تصور که حافظه را باید خالی نگه داشت تا در مواقع ضروری از آن استفاده شود غلط است چرا که: ظرفیت حافظه محدود نیست. 
عدم فعالیت حافظه، آن را از کار می اندازد.
ارتباط هوش و حافظه
حافظه و هوش ارتباط تنگاتنگی با هم دارند. تقویت حافظه در پرورش هوش موثر است و هوش برای تخیل، استدلال یا قضاوت به حافظه نیازمند است. 
انسان های پر حافظه موفقیت های خوبی را در طول زندگی کسب می کنند. این افراد نیم کره چپ مغزشان فعال و در مکالمه موفقیت بیشتری دارند.
برای موفقیت در مکالمه باید توان حافظه ای خود را افزایش دهند و داشتن هوش بالا نمی تواند تضمین موفقیت در مطالعه در حالی که در مواردی افراد با هوش متوسط و حافظه قوی توفیق های بیشتری به دست آورده اند.
حافظه در افراد مختلف :تحقیقات نشان می دهد حافظه افراد با هم برابر است جز در موارد خاصی که فرد از حافظه خارق العاده ای برخوردار باشد و یا در حوادثی به علت بیماری در حافظه آن ها ضعفی ایجاد شود.
اگر شما یا اطرافیان شما از ضعف حافظه رنج می برید باید بدانید که انسان خودش حافظه را تضعیف می کند و می تواند با بکارگیری بیشتر ، آن را تقویت نماید.
گروهی تصور می کنند برای یاد گیری مطالب باید آن را بارها و بارها بخوانند عده ای هم هستند که می گویند فلان موضوع را چندین بار خوانده ام ولی باز هم فراموش کرده ام.  آن ها باید بدانند اگر اصولی مطالعه نکنند و طبقه بندی شده حفظ نکنند اگر 10 بار هم بدین صورت بخوانند باز هم فراموش می کنند.
متاسفانه اکثر انسان ها بوسیله این کار فرصت های خود را تلف کرده و گویی با آبکش سعی در انتقال آب می کنند. آن ها فکر می کنند دفعات مطالعه در یادگیری آن ها موثر است در حالی که مرور شامل نگاهی اجمالی به مطالبی است که فقط یک بار به حافظه سپرده شده و با این کار آماده ارزیابی می شود.
اضطراب
معمولا فرد زمانی که در موقعیت حساس و تهدید کننده ای قرار می گیرد که یا توانایی لازم را برای مواجهه با آن ندارد و یا باور صحیحی از خود یا موقعیتی که در آن قرار گرفته ندارد و در مواردی اطرافیان او با داشتن توقعاتی وی را نگران می کنند به صورتی که علائمی نشان می دهد. مثل ترس، نگرانی ، افزایش ضربان قلب ، تنفس کوتاه و سریع، فشارعصبی ، بی خوابی ، بی اشتهایی ، لکنت زبان ، لرزش دست و در موارد حاد تهوع ، تکرر، ادرار ، سرخی صورت ، تعریق ، خشکی دهان، سرگیجه و. .. در این گونه موارد فرد تمرکز حواس و اعتماد به نفس خود را از دست می دهد، وحشت زده با حلات سرگیجه حافظه خود را دچار اختلال می کند، آنگاه با شک و دودلی در انتخاب های مواجه می شود و پس از فرو نشستن این حالت فرد اظهار می کند که معلومات لازم را داشته ولی قدرت بازیابی آن را ازدست داده بودم.
حال اگر فرد بتواند در موقعیت های بحرانی ، اضطراب خود را کنترل کند توانایی های لازم را که برای کسب موفقیت بدست آورده در لحظه های حساس حفظ می کند و معلوماتش از حافظه حضور به حافظه مستور نخواهد رفت.