تأثیر وقف در زندگانی اخروی

یکی از تمهیداتی که نبی مکرم اسلام (صلی الله علیه و آله) و ائمه (علیهم السلام) برای حفظ و بقای جامعه اسلامی اندیشیده اند مسئله وقف است.

وقف پشتوانه خدامات گوناگونی است که فرد و جامعه بدان نیاز دارند. متدینان برای جلب رضای خدا در زمان حیات خویش بخشی از اموال خود را برای کارهای خیر و ماندگار از مالیکت خود جدا و آن را برای خدمات عمومی وقف می کنند. چنانکه از دیرباز تا کنون بیشتر اماکن رفاهی و خدماتی مانند کاروانسراها، استراحتگاه های بین راهی، آب انبارها، قنات ها و مراکز عبادی مانند مساجد و حسینیه ها و مراکز علمی مانند مدارس و کتابخانه ها و مراکز بهداشتی مانند بیمارستان ها و درمانگاه ها از طریق سنت وقف تأسیس و نگهداری شده است و بخشی از تمدن اسلامی مرهون این پدیده مبارک است و جوامع بشری همواره نیازمند این گونه کمک های ثابت و ماندگارند. در منابع اسلامی و روایات اهل بیت (علیهم السلام) به خیر ماندگار و صدقه جاریه سفارش شده و اجر و پاداش وقف یادآوری شده است.[1]

در روایتی از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) چنین آمده است:

إِذَا مَاتَ ابْنُ آدَمَ انْقَطَعَ عَمَلُهُ إِلَّا مِنْ ثَلَاثَةٍ وَلَدٍ صَالِحٍ یَدْعُو لَهُ وَ عِلْمٍ یُنْتَفَعُ بِهِ بَعْدَ مَوْتِهِ وَ صَدَقَةٍ جَارِیَةٍ". قَالَ الْعُلَمَاءُ الْمُرَادُ بِالصَّدَقَةِ الْجَارِیَةِ الْوَقْفُ؛ انسانی که از دنیا می رود جز ار ناحیه سه چیز پیوندش با دنیا قطع می شود: دانشی که از آن سود برده شود، یا صدقه جاری (وقف) یا فرزند صالحی که برایش دعا کند.[2]

زمانی که شخص از دنیا می رود دستش از زمین خاکی کوتاه شده و دیگر نمی تواند کاری به سود آخرت خویش انجام دهد. او می ماند و اعمالی که با خود به آخرت برده است. آنجاست که می فهمد چه قدر دستش خالی است و چه قدر محتاج آن است که از دنیا ره توشه بیش تری به همراه می آورد. اما در این میان گروه استثنا می شوند. افرادی هستند که در سرای آخرت نیز همچنان درگیر کارهایی هستند که در دنیا انجام داده اند و نتایج آن را دریافت می کنند. در روایات مصادیق گوناگونی از این بهره مندی ها بیان گردیده است که یکی از مهم ترین آن ها وقف کردن است.

انسانی که در دنیا بخشی از دارایی های خویش را برای رضایت خدا و رفاه حال دیگر بندگان خرج می نماید، بر طبق مفاد احادیث، تا زمانی که آن مال باقی است و مورد استفاده قرار می گیرد او نیز بهره عملش را خواهد دید حتی اگر از دنیا رفته باشد. اموال وقفی در قیامت هم چون آبی سرد، آتش عذاب الهی را خاموش کرده و نعمات بهشتی را به ارمغان می آورند.

در روایتی از امام صادق (علیه السلام) چنین آمده است: لَیْسَ یَتْبَعُ الرَّجُلَ بَعْدَ مَوْتِهِ إِلَّا ثَلَاثُ خِصَالٍ صَدَقَةٌ أَجْرَاهَا فِی حَیَاتِهِ فَهِیَ تَجْرِی بَعْدَ مَوْتِهِ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ مَوْقُوفَةً لَا تُورَثُ أَوْ سُنَّةُ هُدًی سَنَّهَا فَکانَ یُعْمَلُ بِهَا وَ عُمِلَ بِهَا مِنْ بَعْدِهِ أَوْ وَلَدٌ صَالِحٌ یَسْتَغْفِرُ لَهُ؛ پس از مرگ بدنبال مرد نیاید مگر سه خصلت: صدقه جاریه که در زندگی انجام داده و پس از مرگش باقی است، روش درستی که بدان عمل شود، و فرزند خوبی که برایش دعا کند.[3]

در روایتی دیگر از آن بزرگوار مواردی دیگر یاد شده است:

سِتَّةٌ تَلْحَقُ الْمُۆْمِنَ بَعْدَ وَفَاتِهِ وَلَدٌ یَسْتَغْفِرُ لَهُ وَ مُصْحَفٌ یُخَلِّفُهُ وَ غَرْسٌ یَغْرِسُهُ وَ بِئْرٌ یَحْفِرُهُ وَ صَدَقَةٌ یُجْرِیهَا وَ سُنَّةٌ یُۆْخَذُ بِهَا مِنْ بَعْدِهِ؛ مۆمن از شش چیز بعد از وفات استفاده می کند فرزندی که برای او دعا کند، قرآنی که بعد از او بماند، درختی که از وی یادگار بماند. چاهی که مردم از وی منتفع باشند، صدقه جاریه و سنتی که مردم از آن استفاده کنند.[4]

آنچه در این روایات و نمونه های مشابه آن ذکر شده است تنها به عنوان بخشی از مصادیق وقف خواهند بود. موقوفات در هر عصر و زمانی می تواند جنبه هایی متفاوت و گسترده تر به خود گیرد. در دوران معاصر از بهترین نمونه های آن می توان به ساخت مساجد، مدارس و بیمارستان ها در مناطق محروم اشاره کرد. بر اساس آنچه بیان گردید تا زمانی که نمازگزاران و عبادت کنندگان در مساجد حضور دارند و تا هنگامی که دانش آموزان در مدارس درس می خوانند و در زمانی که بیماران از بیمارستان ها و مراکز بهداشتی و درمانی استفاده می کنند ثواب و بهره ای بسیار به سازندگان و وقف کنندگان آن ها خواهد رسید.

وقف امری بسیاری نیکو و بسندیده است که نه تنها مورد تأکید شارع مقدس اسلام و ائمه (علیهم السلام) بوده است بلکه آن بزرگواران خود به طور عملی بدان اقدام نموده اند. به عنوان نمونه در منابع تاریخی گزارشاتی وجود دارد که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله)، حضرت علی (علیه السلام) و خانم فاطمه زهرا (سلام الله علیها)[5] اموالی از خود را در راه مسلمین وقف کرده و برای آیندگان به یادگار گذاشته اند.[6]

نتیجه

آدمی در سرای آخرت بسیار محتاج است. او همواره چشم انتظار آن است که از دنیا خیرات و برکاتی برایش ارسال گردد تا اگر در عذاب است از آن رهایی یابد و یا اگر در بهشت برین سکنی گزیده است جایگاه بالاتری کسب نماید. یکی از بهترین راه ها برای حفظ ارتباط با دنیا وقف نمودن اموال در دنیا است. بر اساس آنچه در روایات آمده است انسان واقف تا زمانی که از موقوفش استفاده می گردد بهره های معنوی آن را دریافت می کند.

 پی نوشت ها:

[1] مفاتیح الحیاه، ص 552.

[2] بحار الانوار، ج 2، ص 23

[3] تحف العقول، ترجمه کمره ای، ص 381

[4] مشکاة الأنوار، ترجمه عطاردی، ص 141، ح 18

[5] موقوفات حضرت زهرا (سلام الله علیها) به طور عملی نشان می دهند که وقف جنسیت بردار نیست و هر انسانی می تواند از داشته های خود در راه خدا استفاده نماید.

[6] ر.ک: مقاله وقف در قرآن و سنت، سازمان اوقاف و امور خیریه.

منبع : همه واقف باشیم، ص56