ربا و پیامدهای آن

یکی از اسمای خداوند رزاق است به این معنا که تمام مایحتاج مادی و معنوی موجودات عالم بر عهده اوست و این مسئله را در آیات متعددی از قرآن بیان فرموده است. به عنوان نمونه در آیه58 سوره ذاریات می‌فرماید: «إِنَّ اللَّهَ هُوَ الرَّزَّاقُ ذُو الْقُوَّةِ الْمَتِینُ؛ خداوند همان روزى‌رسانِ صاحب قوا و قدرت است».

 بر همین مبنا برای کسب درآمد ضروری است به گونه‌ای عمل کنیم که خداوند متعال به عنوان روزی‌دهنده خلایق بندگانش را دعوت به آن کرده و در آیاتی از قرآن به تبیین آن پرداخته است. در آیه  168 سوره بقره می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا النَّاسُ کُلُوا مِمَّا فِی الْأَرْضِ حَلَالًا طَیِّبًا وَ لَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبِینٌ؛ اى مردم از آنچه در زمین است‏ حلال و پاکیزه را بخورید و از گامهاى شیطان پیروى مکنید که او دشمن آشکار شماست». بر اساس این آیه، خداوند به تمام مردم امر می‌کند از آنچه حلالِ پاکیزه است استفاده کنند و در مسیر کسب روزی از گام‌های شیطان پیروی نکنند تا اموالشان آلوده به حرام نشود. چرا که خداوند برای آزمون مردم، مسیر شیطان را برای مداخله در اموال و انحراف نسل بشریت باز گذاشته آنجا که خطاب به ابلیس فرمود  «وَ شَارِکْهُمْ فِی الْأَمْوَالِ وَالْأَوْلَادِ؛  و در اموال و اولاد هم با ایشان شریک شو».

یکی از فعالیت‌هایی که باعث آلوده شدن اموال به حرام می‌شود، رباست که کم و بیش در همه زمان و در همه جوامع وجود داشته است و امروزه نیز به صورت گسترده‌ای بر اقتصاد کشورها سایه افکند است؛ این نوع از معامله نامشروع از آنجایی که یکی از مفاسد اقتصادی جامعه جاهلی قبل از اسلام شمرده می‌شد، خداوند به این بهانه آیاتی را بیان فرموده است، اما در عین حال برخورد قرآن با پدیده رباخواری، بسیار تند و تهدید آمیز است. «الَّذِینَ یَأْکُلُونَ الرِّبَا لَا یَقُومُونَ إِلَّا کَمَا یَقُومُ الَّذِی یَتَخَبَّطُهُ الشَّیْطَانُ مِنَ الْمَسِّ ۚ ذَٰلِکَ بِأَنَّهُمْ قَالُوا إِنَّمَا الْبَیْعُ مِثْلُ الرِّبَا ۗ وَأَحَلَّ اللَّهُ الْبَیْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا  ۚ فَمَنْ جَاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَانْتَهَىٰ فَلَهُ مَا سَلَفَ وَأَمْرُهُ إِلَى اللَّهِ ۖ وَمَنْ عَادَ فَأُولَٰئِکَ أَصْحَابُ النَّارِ ۖ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ؛ آن کسانی که ربا خورند (از قبر) برنخیزند جز به مانند آن که به وسوسه شیطان مخبّط و دیوانه شده است و آنان بدین سبب در این عمل زشت افتند که گویند فرقی بین تجارت و ربا نیست؛ حال آنکه خدا تجارت را حلال و ربا را حرام کرده. پس هر کس که اندرز (کتاب) خدا به او رسد و از این عمل دست کشد خدا از گذشته او در گذرد و عاقبت کارش با خدا باشد و کسانی که دست نکشند اهل جهنّمند و در آن جاوید معذّب خواهند بود.» (275 بقره) 

آیات مربوط به ربا، به دنبال آیات انفاق آمد، تا دو جهت خیر وشر را که توسط مال و ثروت پدید مى‌آید مطرح کند. انفاق یعنى دادن بلاعوض و ربا یعنى گرفتن بلاعوض.  هر آثار خوبى که انفاق دارد، مقابلش آثار سوئى است که ربا در جامعه پدید مى‌آورد. به همین جهت قرآن مى‌فرماید: «یَمْحَقُ اللَّهُ الرِّبا وَ یُرْبِی الصَّدَقاتِ» خداوند ثروت بدست آمده از ربا را نابود، ولى صدقات را افزایش مى‌دهد.

همچنین تهدیدهایى که در قرآن براى اخذ ربا و پذیرش حاکمیّت طاغوت آمده، براى قتل، ظلم، شرب خمر، قمار و زنا نیامده است. حرمت ربا نزد تمام فرق اسلامى، قطعى واز گناهان کبیره است. وقتى به امام صادق علیه السلام خبر دادند که فلانى رباخوار است، فرمود: اگر قدرت مى‌داشتم گردنش را مى‌زدم. (وسائل، ج 12، ص 429)  رسول خدا(ص) در روایتی دیگر در معرفی خطر ربا فرموده‌اند: هرگاه خداوند اراده‌ى هلاک قریه‌اى را داشته باشد، رباخوارى در آن قریه ظاهر مى‌شود. ( کنز العمّال، ج 4، ص 104)