انسان ممکن الخطا است یا جایز الخطا؟

برچسپ ها: انسان ، جایز الخطاء ، ممکن اخظا

Print Friendly and PDF

به نظر شما آیا انسان جایز الخطا است یا ممکن الخطا؟ مگر می شود به انسان جواز خطا کردن را داد اگر این گونه نیست پس معنای این جمله چه چیز می تواند باشد که نقل خیلی از محفل ها شده است؟

 

جایز الخطا

 

برای پرداختن به جواب این سوال بسیار لازم و ضروری است که، مباحثی در خصوص انسان شناسی از منظر اسلامی مورد توجه قرار گیرد ولی قبل از آن به طور اختصار به این سؤال پاسخ خواهیم داد.

جواب کوتاه و اجمالی:

 

بر کسی پوشیده نیست که هیچ قانون و قاعده ای به کسی این اجازه را نمی دهد که او در طول زندگی مجاز به انجام خطا و اشتباه و یا گناه باشد. اگر این چنین مجوزی از سوی هر شخص و یا نهادی به انسان داده شود، به یقین نظم اجتماعی و حتی امنیت روحی و روانی جامعه در مخاطره و آسیب قرار خواهد گرفت. 
با این بیان می توان این چنین گفت که هر چند در لسان عرف شنیده می شود که، انسان جایز الخطا است ولی، این مطلب به هیچ وجه به معنای اعتقاد به جواز انجام گناه و خطا برای انسان نیست! بلکه روح و ماهیت اصلی این کلام، در واقع همان ممکن الخطا بودن انسان را می رساند؛ به عبارت دیگر حتی اگر کسی جمله «انسان جایز الخطا است» را در گفتگو و محاورات خود مورد استفاده قرار می دهد، معنایش این است که او معصوم نیست؟ و امکان خطا و اشتباه در کار و رفتار او وجود دارد. در واقع غیر از اولیای الهی و صادقین که مصداق بارز ایشان انبیاء و امامان معصوم (علیهم السلام) می باشند، همه انسان ها درصدی از خطا و اشتباه در کارها و امورشان وجود دارد. حال این خطا و اشتباه ممکن است در امور روز مره و عادی زندگی باشد و یا اینکه در خصوص مسئولیت های اجتماعی و دینی.

جواب تفصیلی به سوال:

 

كلمه « مِثْقَالَ» به معناى هر وسیله اى است كه با آن وزن ها را مى سنجند، و كلمه« ذَرَّةٍ » به معناى آن دانه هاى ریز غبار است، كه در شعاع آفتاب دیده مى شود، البته این كلمه به معناى مورچه هاى ریز نیز مى آید.

هر چند که خداوند متعال همه انسان ها را به نیرو و نعمت عقل، اندیشه، و هدایت الهی نصرت بخشیده است، ولی از آنجا که بر اساس منطق و آموزه های شیعی تنها عده ی خاصی همچون انبیاء و اولیای الهی و امامان معصوم (علیهم السلام) بهره مند از قوه عصمت و پاکی هستند، می توان این چنین ادعا نمود که سایر انسان ها در معرض انجام خطا و اشتباه در زندگی می باشند. چرا که همواره کشش ها و تمایلات نفسانی و هجمه های شیطان بیرونی، انسان را در معرض قرار می دهد. 
بهترین شاهد و مدعای این کلام را می توان در عبارت قرآنی حضرت یوسف (علیه السلام) مشاهده کرد که، ایشان اذعان می دارد اگر مدد و راهنمایی الهی نبود حربه نفس و شیطان او را از خطا مصون نمی داشتند: «وَ مَا أُبَرِّىءُ نَفْسِی إِنَّ النَّفْسَ لأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلاَّ مَا رَحِمَ رَبِّیَ إِنَّ رَبِّی غَفُورٌ رَّحِیمٌ؛ [سوره یوسف، آیه53] من هرگز خودم را تبرئه نمى كنم، كه نفس (سركش) بسیار به بدیها امر مى كند مگر آنچه را پروردگارم رحم كند! پروردگارم آمرزنده و مهربان است». 
این آیه شریفه ما را به این نکته رهنمون می سازد که، انسان همواره در معرض ظغیان نفس و به تبع به اشتباه افتادن و به خطا رفتن می باشد. البته این موضوع به معنای اجازه خطا و اشتباه به انسان نیست چرا که؛ انسان در قبال هر رفتار و خطایی که از خود سر می زند باید فردای قیامت پاسخگو باشد؛ کما اینکه خداوند متعال در این خصوص می فرماید: «وَ مَن یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ؛ [سوره زلزله، آیه 8] و هر كس هموزن ذرّه اى كار بد كرده آن را مى بیند!»

حتی ذره ای خطا و اشتباه جایز نیست!

كلمه «مِثْقَالَ» به معناى هر وسیله اى است كه با آن وزن ها را مى سنجند، و كلمه« ذَرَّةٍ» به معناى آن دانه هاى ریز غبار است، كه در شعاع آفتاب دیده مى شود، البته این كلمه به معناى مورچه هاى ریز نیز مى آید. 
آیه مورد بحث مى فهماند كه از كلیت ارائه اعمال هیچ عملى نه خیر و نه شر نه كوچك و نه بزرگ حتى به سنگینى ذره استثناء نمى شود. [1] 
به عبارت دیگر هر كس به اندازه وزن ذرّه اى بدى كرده باشد آن را در نامه عمل خود مى بیند و موجب بد حالى اش مى شود. یا مستحقّ عذاب، پاداش عمل بد خود را مى بیند البته درصورتی که توبه نماید این اوضاع فرق خواهد داشت. [2]
در آیه دیگر مجرمان و خطا کاران ثبت و ضبط تمام اعمال بد و اشتباه خود را اینچنین بیان می کنند: «وَ وُضِعَ الْكِتابُ فَتَرَى الْمُجْرِمِینَ مُشْفِقِینَ مِمَّا فِیهِ وَ یَقُولُونَ یا وَیْلَتَنا ما لِهذَا الْكِتابِ لا یُغادِرُ صَغِیرَةً وَ لا كَبِیرَةً إِلاَّ أَحْصاها وَ وَجَدُوا ما عَمِلُوا حاضِراً وَ لا یَظْلِمُ رَبُّكَ أَحَدا؛ [سوره کهف آیه، آیه 49] و كتاب [كتابى كه نامه اعمال همه انسانهاست] در آن جا گذارده مى شود، پس گنهكاران را مى بینى كه از آنچه در آن است، ترسان و هراسانند و مى گویند: «اى واى بر ما! این چه كتابى است كه هیچ عمل كوچك و بزرگى را فرونگذاشته مگر اینكه آن را به شمار آورده است؟! و (این در حالى است كه) همه اعمال خود را حاضر مى بینند و پروردگارت به هیچ كس ستم نمى كند»

نکته زیبا و بسیار مهم تفسیری:

 

بهترین شاهد و مدعای این کلام را می توان در عبارت قرآنی حضرت یوسف(علیه السلام) مشاهده کرد که، ایشان اذعان می دارد اگر مدد و راهنمایی الهی نبود حربه نفس و شیطان او را از خطا مصون نمی داشتند

خداوند هیچ گناه بزرگ و هیچ گناه كوچكى را هم فروگذار نكرده است. «وَ یَقُولُونَ یا وَیْلَتَنا ما لِهذَا الْكِتابِ لا یُغادِرُ صَغِیرَةً وَ لا كَبِیرَةً إِلَّا أَحْصاها» [3] «دو كلمه، «صغیرة و كبیرة» وصف اند كه در جاى موصوف خود كه همان خطیئه و یا معصیت و یا زشتكارى و امثال آن است نشسته اند و اینكه گفتند: واى بر ما این چه كتابى است كه هیچ كوچك و بزرگى را فروگذار نكرده و همه را شمرده است خود اظهار وحشت و فزع از تسلط كتاب در احصاء و شمردن گناهان و یا تسلطش بر مطلق حوادث و از آن جمله گناهان است، كه این اظهار وحشت را به صورت استفهام تعجبى اداء كرده اند، و از آن به دست مى آید كه چرا اول صغیره را گفتند بعد كبیره را با اینكه جا داشت بگویند:«هیچ گناه بزرگ و هیچ گناه كوچكى را هم فروگذار نكرده» 
چون در كلام مثبت وقتى مطلب را ترقى مى دهند از بزرگ گرفته به كوچك ختم مى كنند. و وجه آن این مى باشد- و خدا داناتر است- كه هیچ گناه كوچكى را به خاطر اینكه كوچك است، و مهم نیست، از قلم نینداخته، و هیچ گناه بزرگى را به خاطر اینكه واضح است، و همه مى دانند فروگذار نكرده. و چون مقام، مقام تعجب است مناسب این است كه از كوچكتر شروع شود» [4]

خلاصه و نتیجه کلام:

هدف از بیان نکات تفسیری و قرآنی در جواب تفصیلی این بود که، وقتی انسان در قبال کوچک ترین اعمال خود باید جوابگو باشد و تمام اعمال او ثبت و ضبط می شود، معنا ندارد خطاب به او گفته شود جایز الخطا است. 
با توجه به اینکه انسان دارای دشمنان متعددی همچون هوای نفس و وسوسه های شیطان، می باشد می توان گفت که او در معرض خطا و اشتباه است، به عبارت دیگر انسان امکان انجام خطا را دارد، ولی این مطلب بهانه ای برای جواز خطا برای او نیست.

پی نوشت:
[1]. ترجمه المیزان: ج 20، ص 583.
[2]. ترجمه جوامع الجامع: ج 6، ص 687.
[3]. سوره کهف، آیه 49.

[4]. ترجمه المیزان: ج 13، ص451.

علی بیرانوند/ کارشناس حوزه

اشتراک گذاری


مطالب مرتبط

جنگ انسان و شیطان

اگر او از یکی از راه‌های گمراه کردن انسان که در پیش گرفته، ناامید شود راه دیگری بر می‌گزیند و آنقدر در هدف خود که همانا به گمراهی کشاندن افراد می‌باشد، مداومت می‌کند تا به هدفش نایل شود.

ایا انسان حتماً باید ازدواج کند؟ اگر ازدواج نکند چه مشکلاتی ممکن است پدید بیاید؟

ازدواج، اقتضای طبیعت انسان است. زوجیت در تمام موجودات عالم (حیوانات، گیاهان و حتی جمادات) وجود دارد.سبحان الذی خلق الأزواج کلها مما تنبت الارض و من أنفسهم و مما لایعلمون1منزه است خدایی که تمام موجودات عالم، از جمله گیاهان و انسانها و آنچه را نمیدانند، به صورت زوج آفرید.انسان به طور طبیعی به سوی زوج خود میرود.اریک فروم ( (Erich Fromma روانشناس آلمانی میگوید:انسان از لحظهای که به دنیا میاید تا لحظه مرگ، هر کاری میکند، برای رفع احساس تنهایی خویش است.2ازدواج برای رسیدن به کمال است. بر اساس گفتهای از افلاطون، انسان به دنبال نیمه گمشده خویش میگردد

بالاترین مدال واقعی برای انسان های خاص !

ورزشکاران وقتی وارد میدان مسابقه می شوند همه تلاش آنها برای به دست آوردن بالاترین مدال می باشد چون انسان ها دوست دارند همیشه بالاترین باشند، و بالاترین مدال واقعی و درجه براى، برای این گروه خاص است.

فرشته‌اي به صورت بشر

حضرت امام، از همان سال‌هاي جواني به درس و بحث حوزوي بسيار اهميت داده وپس از فراگيري درس خارج و ورود به عرصه تدريس، محل‌هاي تدريس ايشان، مجمع طلاب، علما و فضلاي بزرگ بود...

ویژگی هایی از انسان های دو چهره

مسئله نفاق و منافقان مخصوص عصر رسول ‌خدا (صلی الله و علیه وآله) نبوده است؛ بلکه هر جامعه‌ای با آن رو بروست. به همین دلیل باید تحلیل ‌ها و موشکافی ‌های قرآن به عنوان یک مسئله تاریخی صرف و بلکه به عنوان یک موضوع مورد نیاز فعلی مورد بررسی دقیق قرار گیرد و از آن در مبارزه با روح نفاق و خطوط منافقان در جوامع اسلامی الهام گرفت.

توجه به لقمه مساله ای مهم

طهارت قلب از ناپاكی های هوای نفس و معصیت به سبب توجه، یقین و تقوا از ویژگی های اساسی برای رقت، خشوع و نورانی شدن قلب به نور الهی است. اما گاهی قلب انسان، خشن و بدل به خانه ی تاریك می شود كه در آن نور وجود ندارد و سینه انسان تنگ می گردد و در این حالت انسان توانایی اجابت دعوت پروردگار را از دست می دهد.

لذت یک رابطه ی عاطفی خوب را بچشید!

رابطه عاطفی داشتن و لذت بردن از کاری که انسان انجام می دهد خیلی نکته مهمی است ... یعنی همان طور که انسان ها برای زنده ماندن و داشتن آرامش نیاز به داشتن رابطه عاطفی با دیگران هستند، داشتن رابطه عاطفی با معبود و خالق خود یکی از مهمترین نیازها بوده که نباید مورد غفلت قرار بگیرد.

انسان خوبی بود، چه جوری شد این طوری شد؟

بعد از سال ها دیدمش ، خیلی تعجب کردم ... نسبت به سال های دبیرستان که با هم بودیم خیلی تغییر کرده بود ... بعد که کمی بیشتر با هم حرف زدیم و به حرف هایش فکر کردم دیدم که این تغییرات نتیجه یک سری بی احتیاطی هایی است گاهاً همه ما به آن بی توجه هستیم...

مومنین با نشاط هستند!!

انسانی كه به خدا توكل می كند، با قدرت تمام در مقابل مشكلات می ایستد و هرگز احساس شكست و نگرانی نمی كند.

گنجی که تمامی ندارد

همانطور که گنج و ثروت انسان را از سائر افراد جامعه بی نیاز می کند قناعت پیشگی هم فرد را از طوق بندگی همه انسان ها رها کرده و او را بی نیاز از خلق می کند و به عزت کرامت و انسانی را معنا می بخشد.

بهترین هدیه الهی برای انسان

در مورد ارزش گذاری نعمت هایی که در اختیار انسان است این سوال مطرح می‌شود که کدام یک از جایگاه برتری برخوردار می‌باشند؟

کلید حفظ کرامت انسان چیست

اگر کسی عاقل است، رازش را به کسی نمی گوید؛ چون قاعدتا وقتی که انسان رازش را می گوید، اطمینان می کند که طرف مقابل آن را فاش نکند؛ اگر ما توقع داریم که یک کسی راز ما را نگه دارد، چرا خودمان آن را نگه نمی داریم؟

انتظار، مکتب انسان ساز

دیدگاه قرآن در باره سرانجام بشر، دیدگاهی خوش بینانه است و قرآن پایان دنیا را روشن و سعادت بار دانسته شده است. سرانجامِ سعادتمند جهان، همان تحقق کامل غرض از آفرینش انسان هاست که چیزی جز عبادت خداوند نخواهد بود. امید به ظهور مهدی«عج» در مکتب اسلام با امیدی که برخی متفکران به پیروانشان در طول تاریخ داده اند، متفاوت است. مسلمانان امید به چیزی موهوم و دور از واقعیت ندارند، بلکه امیدوار به واقعیتی هستند که کاملاً تحقق پذیر است

فضه

خداوند متعال لباس های بهشتیان را از جنس پارچه نازک حریر و ابریشم توصیف می کند در سوره کهف، آیه31 و حج،آیه23 در مقام تزئین غلمان بهشتی می فرماید:«من أساور من ذهب» دست بندهای آنان از طلاست و در سوره فاطر می فرماید

*سه ویژگی عدالت‌ساز و انسان‌پرور/ به مناسبت روز خبرنگار

امام جواد در بیانی بس سازنده و بیدارگر و بشردوستانه – که عدالت‌ساز است و انسان‌پرور و تضمین‌کننده‌ی کرامت و حقوق بشر – چنین فرمود: المُؤمِنُ یَحتَاجُ* الَی تُوفِیقِِ مِنَ‌الله،* *وَوَاعِظِِ مِن نَفسِهِ،* *وَ قَبُولِِ مِمّّن یَنصَحُهُ* *انسان با ایمان و پروا، در راه دشوار زندگی، هماره به سه گوهر سازنده و هشدار‌دهنده نیازمند است:*